cosmos 728

Για το βιβλίο του Βάτσλαβ Σμιλ «Πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος – Ένας επιστήμονας μιλάει για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, σε μετάφραση Χρήστου Μπαρουξή. 

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Ομολογώ ότι θα σήκωνα τούτο το βιβλίο από τον πάγκο ενός βιβλιοπωλείου από τον τίτλο του και μόνο. Ποιος είναι αυτός που έχει το θράσος αλλά και την τόλμη να δίνει έναν τέτοιο τίτλο στο πόνημά του, εν έτει 2022; Ποιος είναι σε θέση σήμερα, με την πολυπλοκότητα και την εξειδίκευση που χαρακτηρίζει κάθε πεδίο γνώσης, να ισχυρίζεται ότι μπορεί να μας διαφωτίσει για το πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος μας;

Έχοντας πλέον διαβάσει το βιβλίο, κι έχοντας ψάξει δυο τρία πράγματα για τον συγγραφέα του, κατανοώ ότι ο Βάτσλαβ Σμιλ είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους στον κόσμο που όχι μονάχα δικαιούται να μας απευθυνθεί με αυτόν τον ευθύ τρόπο, αλλά και ότι όφειλε να το πράξει.

Ο Βάτσλαβ Σμιλ είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους στον κόσμο που όχι μονάχα δικαιούται να μας απευθυνθεί με αυτόν τον ευθύ τρόπο, αλλά και ότι όφειλε να το πράξει.

Βλέποντας μονάχα με τι καταγίνεται, από τις μελέτες του για την ενέργεια, την οικονομία, το περιβάλλον, τη διατροφή και τον πληθυσμό, με ιστορική και ανθρωπολογική προοπτική, αλλά και για τη διαμόρφωση πολιτικών σχετικά με όλα αυτά, ένα επιστημονικό έργο που έχει προσπαθήσει να το αποτυπώσει μέσα από σχεδόν 100 βιβλία, αντιλαμβάνεσαι πως έχεις να κάνεις με μια εντελώς ξεχωριστή περίπτωση. Μια εκδοχή του αναγεννησιακού ανθρώπου, στην εποχή της απόλυτης εξειδίκευσης.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου του μας εισάγει στην πιο βασική έννοια πίσω από κάθε μορφή ζωής, την πιο θεμελιώδη συνιστώσα του κόσμου μας: Την ενέργεια. Βέβαια, όταν γράφτηκε αυτό το βιβλίο, δεν είχε ακόμη ξεκινήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Έκτοτε, η λέξη ενέργεια είναι πολύ περισσότερο στα χείλη όλων μας...

«Η ενέργεια είναι το μόνο πραγματικό παγκόσμιο συνναλακτικό μέσο και τίποτα (από την περιστροφή των γαλαξιών μέχρι τον εξαιρετικά σύντομο κύκλο ζωής των εντόμων) δεν μπορεί να λάβει χώρα χωρίς τους μετασχηματισμούς της». (σελ. 37)

Ενέργεια, αλλά ποια ενέργεια;

Είναι ευνόητο ότι ένας τέτοιος ορισμός της ενέργειας, ολικός και απόλυτος, σχεδόν μεταφυσικός, φέρνει σχεδόν σε αμηχανία όλους εμάς που προτιμούμε να σκεφτόμαστε τον κόσμο μας, και την ανθρωπότητα μέσα σε αυτόν, ως μια πιο εξαϋλωμένη οντότητα, και τις ανάγκες μας να ορίζονται από άλλες παραμέτρους, περισσότερο κοινωνικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές. Δεν ζούμε άλλωστε στην ψηφιακή εποχή;

Είναι οπωσδήποτε άβολο να σκέφτεσαι ότι το υλικό από το οποίο εξαρτάται όχι μονάχα η ευημερία μας, αλλά και η ίδια η ύπαρξη του πολιτισμού σου πάνω στον πλανήτη, είναι κάτι τόσο ταπεινό και λερό όσο ο ορυκτός άνθρακας – το κάρβουνο δηλαδή. Μα, θα πείτε, και ευλόγως, ο άνθρακας δεν είναι ο βασικός υπαίτιος του φαινομένου του θερμοκηπίου; Η «απανθρακοποίηση» δεν είναι ο βασικός στόχος που έχουμε θέσει ως ανθρωπότητα προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ώστε να αρχίσει σταδιακά η διαδικασία αναχαίτισης της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη; Ναι, μόνο που ετούτο το βιβλίο, δεν έχει τίτλο «τι λέγεται και τι γράφεται» για το πώς λειτουργεί ο κόσμος μας, αλλά πώς πραγματικά λειτουργεί ο κόσμος μας.

Αν το βιβλίο για το οποίο μιλάμε σήμερα είχε την υπογραφή ενός από τους διάσημους τεχνο-γκουρού της νέας εποχής, θα διαβάζαμε σίγουρα για τα θαυμαστά κατορθώματα της γενετικής, και για το πώς σύντομα θα μας απαλλάξει από κάθε ασθένεια, αν δεν μας προσφέρει κιόλας την αθανασία στο πιάτο, ή για το ελντοράντο που υπόσχεται η ραγδαία ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, στους αχανείς μαιάνδρους της οποίας ίσως σύντομα καταφέρουμε να διαιωνίσουμε και τη δική μας, μοναδική και πολύτιμη συνείδηση.

Θεία αμωνία

Αντίθετα από τα παραπάνω, σε τούτο το βιβλίο, αν έχετε υπομονή και πίστη στις αλήθειες που προκύπτουν από την επιστήμη, θα βρεθείτε μπροστά σε ένα κεφάλαιο με τον προκλητικό τίτλο: Οι τέσσερις πυλώνες του σύγχρονου πολιτισμού. Επαναλαμβάνω: Οι τέσσερις πυλώνες του σύγχρονου πολιτισμού. Σας ακούσω ήδη να προσπαθείτε από μέσα σας να κάνετε μια καλή μαντεψιά, κι αν δεν τους βρείτε και τους τέσσερις, τουλάχιστον κάνα δύο αποκλείεται να μην τους πετύχετε. Η Δημοκρατία, για παράδειγμα, ή η ψηφιακή επανάσταση, ή το διαδίκτυο ή, έστω, αν σκεφτούμε πιο πρακτικά, η πυρηνική ενέργεια, θα ήταν κάποιοι από αυτούς τους πυλώνες, σωστά;

Θα εκπλαγείτε πιστεύω όσο κι εγώ, όταν αντί για λέξεις και έννοιες τόσο σημαντικές, διαβάσετε τέσσερις κοινότατες λέξεις, που αντιπροσωπεύουν τέσσερα βασικά υλικά, δίχως τα οποία ο πολιτισμός μας, με όλες τις κατακτήσεις του, θα έσβηνε την επόμενη μέρα. Αυτά είναι τα εξής: το σκυρόδεμα, ο χάλυβας, τα πλαστικά και, άκουσον άκουσον, η αμμωνία.

Θα εκπλαγείτε πιστεύω όσο κι εγώ, όταν αντί για λέξεις και έννοιες τόσο σημαντικές, διαβάσετε τέσσερις κοινότατες λέξεις, που αντιπροσωπεύουν τέσσερα βασικά υλικά, δίχως τα οποία ο πολιτισμός μας, με όλες τις κατακτήσεις του, θα έσβηνε την επόμενη μέρα

Θα σταθώ ιδιαίτερα στο τελευταίο, τόσο γιατί σίγουρα ξαφνιάζει περισσότερο από τα προηγούμενα τρία (μα, τι χρησιμεύει η αμμωνία, σας ακούω να διαμαρτύρεστε, εκτός από το να μας ανακουφίζει από τα τσιμπήματα των κουνουπιών;), αλλά κι επειδή σε κάποιο άλλο σημείο, ο συγγραφέας τούτου του βιβλίου χαρακτηρίζει τη σύνθεσή της, που αποτελείται από άζωτο και υδρογόνο, τη μεγαλύτερη ανακάλυψη που έγινε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία. Κι αυτό, διότι με αυτήν κατασκευάζονται τα αζωτούχα λιπάσματα, η χρήση των οποίων γενικεύτηκε από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, χωρίς τα οποία περίπου ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός θα ήταν αδύνατον να τραφεί.

Γιατί, ναι, σήμερα, παρόλα τα προβλήματα, μονάχα ένας στους δέκα ανθρώπους στον πλανήτη δεν βρίσκει τροφή για να τραφεί, ενώ μόλις έναν αιώνα πριν, και με τον πληθυσμό της γης κάτω από το εν τέταρτον του σημερινού, η αναλογία αυτή ήταν ένας προς δύο. Χάρη στο άζωτο λοιπόν, και στην αμμωνία, βρίσκουν σήμερα να φάνε κοντά στα τέσσερα δισεκατομμύρια άνθρωποι που διαφορετικά θα λιμοκτονούσαν, ενώ το πιο πλούσιο κομμάτι του πληθυσμού έχει την πολυτέλεια, και την κακή συνήθεια, να πετάει τεράστιες ποσότητες φαγητού.

Χάρη στο άζωτο λοιπόν, και στην αμμωνία, βρίσκουν σήμερα να φάνε κοντά στα τέσσερα δισεκατομμύρια άνθρωποι που διαφορετικά θα λιμοκτονούσαν

Και πόση αμμωνία χρειάζεται για να παραχθούν όλα αυτά τα λιπάσματα, αλλά και τόσα άλλα πράγματα στα οποία αποτελεί βασικό συστατικό τους; Λίγο κάτω ή λίγο πάνω από 200 εκατομμύρια τόνους παράγονται κάθε χρόνο, μια και για καλή μας τύχη το 77% της ατμόσφαιρας του πλανήτη μας αποτελείται από άζωτο.

Από αμμωνία, λοιπόν, που είναι με διαφορά το πιο χρήσιμο υλικό στον πολιτισμό μας, δεν θα ξεμείνουμε ποτέ!

smil inter

O Vaclav Smil είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μανιτόμπα. Στην έρευνά του ασχολείται με την ενέργεια, την περιβαλλοντική αλλαγή, την παραγωγή τροφίμων, την τεχνολογική καινοτομία, την εκτίμηση κινδύνου και τις δημόσιες πολιτικές, θέματα για τα οποία έχει γράψει πάνω από σαράντα βιβλία και εκατό μελέτες. Το Nature, η εγκυρότερη επιστημονική επιθεώρηση στον κόσμο, έχει κάνει κριτική για περισσότερα έργα του Smil από οποιουδήποτε άλλου εν ζωή συγγραφέα. Είναι μέλος της Βασιλικής Εταιρείας του Καναδά και το 2010 το Foreign Policy τον κατέταξε στους 100 κορυφαίους διανοητές στον κόσμο.

Ένας κόσμος από άνθρακα

Όλα τα πράγματα όμως έχουν πολλές όψεις, κι ακόμη και τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπου επισύρουν αρνητικές συνέπειες, ενίοτε και καταστροφικές. Στη θεϊκή αμμωνία, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως, αλλά και στον τόσο πολύτιμο για την επιβίωση του ηλεκτροκίνητου πολιτισμού μας, άνθρακα, οφείλεται μεγάλο ποσοστό της υπερθέρμανσης του πλανήτη μας. Αντίστοιχα, στα πλαστικά –που έχουν συμβάλει στη βελτίωση της ζωής μας με αναρίθμητους τρόπους, κι όχι βέβαια μόνο με τα καλαμάκια για τον φραπέ μας–, χρεώνεται η τεράστια μόλυνση των ωκεανών μας.

Στη θεϊκή αμμωνία, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως, αλλά και στον τόσο πολύτιμο για την επιβίωση του ηλεκτροκίνητου πολιτισμού μας, άνθρακα, οφείλεται μεγάλο ποσοστό της υπερθέρμανσης του πλανήτη μας.

dioptra SmilΤο πιο ανησυχητικό από όλα όμως, μας λέει ο Βάτσλαβ Σμιλ, είναι ότι ως ανθρωπότητα, περισσότερο συζητάμε κι ανησυχούμε, παρά πράττουμε. Από το 1992, οπότε κι έγινε το πρώτο Συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα έχουν περάσει 30 χρόνια. Ούτε μία δεσμευτική διεθνή συνθήκη δεν είναι έκτοτε σε ισχύ. Αντίθετα, η παραγωγή και η καύση άνθρακα έχει αυξηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, λόγω και της τεράστιας ζήτησης από την Κίνα. Οι πέντε χώρες που εκλύουν το 80% του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, σπρώχνουν το τενεκεδάκι με τις δύσκολες αποφάσεις από Σύνοδο σε Σύνοδο.

Οι άνθρωποι που διοικούν σήμερα τον κόσμο δεν φαίνονται διατεθειμένοι για τις μεγάλες θυσίες και αλλαγές που απαιτούνται, από τις οποίες θα επωφεληθούν κυρίως οι μελλοντικές γενιές, μια και μια αντιστροφή στην τάση της υπερθέρμανσης του πλανήτη θα έπαιρνε κοντά στα 50 χρόνια για να φανεί – αν βέβαια κάναμε σήμερα όσα θα έπρεπε να έχουμε ήδη κάνει από χθες.

Όπως, όμως λέει κι ο ίδιος ο συγγραφέας, «δεν είμαι ούτε αισιόδοξος, ούτε απαισιόδοξος: είμαι επιστήμονας». Οι απαντήσεις, δηλαδή, δεν είναι εύκολες, αλλά υπάρχουν. 

politeia link more

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

Για το βιβλίο του Άλμπερτ Γουίλ [Albert Weale] «Η βούληση του λαού: Ένας σύγχρονος μύθος» (μτφρ. Δημοσθένης Κούλουθρος, εκδ. Επίκεντρο). Κεντρική εικόνα: © Vlad Tchompalov (Unsplash).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

...
«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

Για το δοκίμιο της Μόνα Σολέ [Mona Chollet] «Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: © Nathan Walker (Unsplash).

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου ...

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Για το βιβλίο του Τέρι Ίγκλετον [Terry Eagleton] «Ιδεολογία» (μτφρ. Μελέτης Λάμπρου, εκδ. Πεδίο) και του Γιώργου Ν. Πολίτη «Εξουσιαστική Αριστερά» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

«Ο μαρξισμός ως ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ [Douglas Stuart] «Ο νεαρός Μάνγκο» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 28 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περίμενε ώσπου να α...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ