
Για το βιβλίο «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, Για την ίδρυση και οργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων Σμύρνης και Αθήνας - Σελίδες από τη ζωή του» (εκδ. Στοχαστής).
Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος
Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης έχει ασχοληθεί, μέσα από διάφορα είδη του λόγου, σε βάθος με τη ζωή και την εποχή που έζησε ο μεγάλος Έλληνας μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Στα διηγήματά του Μια απρόσμενη συνάντηση Αϊνστάιν-Καραθεοδωρή (ΑΑΔΕ, 2010) αναφέρεται στη σχέση των δύο μεγάλων επιστημόνων. Επίσης, στο μυθιστόρημα Η τελευταία εξίσωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (Στοχαστής, 2013), ο συγγραφέας, πλέκει τη ζωή δύο ερωτευμένων που σπουδάζουν στο Μόναχο εστιάζοντας στην επιρροή που άσκησε σε αυτούς η προσωπικότητα του Καραθεοδωρή. Στη δε μυθιστορηματική βιογραφία Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Μένανδρος, 2019) διεισδύει στη ζωή και στο έργο του μεγάλου μαθηματικού. Επίσης, στο graphic novel Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή-Ο σπουδαίος Έλληνας μαθηματικός παρουσιάζεται το πανόραμα της ζωής του (Παπαδόπουλος, 2021).
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873-1950) μεγαλούργησε στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Γερμανία. Καταγόμενος από τη Χίο, γεννήθηκε στο Βερολίνο και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες. Η οικογένειά του είχε σχέσεις με πολιτικούς και με πνευματικούς ανθρώπους της εποχής. Σπούδασε μηχανικός αλλά όντας πιο κοντά στη μαθηματική σκέψη ειδικεύτηκε στα μαθηματικά, αφήνοντας μια σημαντική καριέρα με μελέτες πάνω στη θεωρία των πραγματικών και μιγαδικών συναρτήσεων, στη θεωρία των συνόλων, στις διαφορικές εξισώσεις, στη διαφορική γεωμετρία, στις σύμμορφες απεικονίσεις κ.ά. Υπηρέτησε ως καθηγητής μαθηματικών σε φημισμένα πανεπιστήμια της Γερμανίας.
Πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα
Η συμβολή του στη μαθηματική επιστήμη ξεπέρασε τα ευρωπαϊκά σύνορα. Είχε φίλους διάσημους επιστήμονες της εποχής όπως τον Μαξ Πλανκ και τον Άλμπερτ Αϊνστάιν οι οποίοι αναγνώριζαν τη σπουδαία επιστημονική του οντότητα.
Ο Βενιζέλος που επιθυμούσε τη μετάδοση των γραμμάτων στην Ανατολή πιστεύοντας στη «συνομιλία» των δύο γεωγραφικών και πολιτισμικών περιοχών, τον κάλεσε, το 1920, να συστήσει εξ αρχής πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, το οποίο θα άρχιζε τη λειτουργία του στις 10 Οκτωβρίου 1922, όμως η τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής διέλυσε τα όποια όνειρα. Αργότερα, το 1928, τον ξανακάλεσε με στόχο τη διοργάνωση του Πανεπιστημίου της Αθήνας και την ίδρυση πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Για την ιστορία, να πούμε ότι ο Καραθεοδωρή ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών καθώς και άλλων Ακαδημιών χωρών της Ευρώπης.
Το πρόσφατο βιβλίο του Ιντζέμπελη Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, Για την ίδρυση και οργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων Σμύρνης και Αθήνας-Σελίδες από τη ζωή του (εκδ. Στοχαστής) έχει ως κεντρικό στόχο να παρουσιάσει τις ενέργειες του Καραθεοδωρή σχετικά με τα προαναφερόμενα πανεπιστήμια. Το βιβλίο πέρα από εισαγωγικές σημειώσεις και σχόλια, βιογραφικές πληροφορίες του ίδιου του Καραθεοδωρή καθώς και διάφορες επιστολές, περιλαμβάνει και έγγραφα του Βενιζέλου με τα οποία ζητά από τον Καραθεοδωρή την επιστημονική συνδρομή του. Ο Καραθεοδωρή, όταν τον καλούσε ο Βενιζέλος, δεν δίσταζε να παραιτείται από τα πανεπιστήμια που δίδασκε, ήταν δεν άριστα προετοιμασμένος και συνεργαζόταν θαυμάσια με στελέχη των υπουργείων, για παράδειγμα, στην περίπτωση του πανεπιστημίου Σμύρνης, με τον Ύπατο Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη.
Το κύριο και το πλέον ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου περιλαμβάνει το υπόμνημα του Καραθεοδωρή για το υπό ίδρυση πανεπιστήμιο της Σμύρνης, όπως επίσης τις προτάσεις του για την αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου της Αθήνας. Για το πανεπιστήμιο της Σμύρνης το σχέδιό του περιλαμβάνει τη θέση του για το θέμα, τον σκοπό, την έδρα, το σώμα των καθηγητών, τις εξετάσεις των μαθημάτων, τη βιβλιοθήκη και το εργαστήριο καθώς και το σχέδιο εκτέλεσης. Όσον αφορά στο πανεπιστήμιο τη Αθήνας η πρόταση περιλαμβάνει δώδεκα κεφάλαια με τις σκέψεις του Καραθεοδωρή για τα οικονομικά, τις υποδομές, τα εργαστήρια, τα βιβλιοθήκη, τα βιβλία, τη διδασκαλία και τις εξετάσεις, τον αριθμό των φοιτητών και τα δίδακτρα, το προσωπικό, τη διοίκηση, την εκλογή των καθηγητών, τον προϋπολογισμό του πανεπιστημίου με ορίζοντα δέκα χρόνων.
Ευρύτητα πνεύματος
Ο αναγνώστης μελετώντας τις προτάσεις του Καραθεοδωρή για τα δύο πανεπιστήμια πρέπει να λάβει υπόψη του την εποχή του μεσοπολέμου και τις πολιτικοκοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν. Ωστόσο δεν μπορεί να μη θαυμάσει τις γνώσεις και την ευρύτητα πνεύματος του συντάκτη τους και τη βαθιά γνώση της ελληνικής πανεπιστημιακής και κοινωνικής πραγματικότητας παρόλο που ζούσε στο εξωτερικό. Επίσης πολλές από τις προτάσεις του Καραθεοδωρή μπορούμε να πούμε ότι ισχύουν και σήμερα.
Σταχυολογώ ορισμένες από τις πολυάριθμες θέσεις σχετικά με το πανεπιστήμιο της Σμύρνης, το οποίο αναφέρεται ως ένα μεγάλο κέντρο διανοητικής δραστηριότητας που θα προκαλέσει, όπως υπογραμμίζεται «κίνηση επιστημονικών ερευνών εμβελείας». Τα προγράμματα δεν πρέπει να είναι απομίμηση ανάλογων προγραμμάτων του εξωτερικού αλλά σύμφυτα με τις τοπικές και εθνικές ανάγκες κατάλληλα επεξεργασμένες χωρίς, βέβαια, να παραβλέπονται οι μέθοδοι και η πείρα άλλων πανεπιστημίων της Ευρώπης.
Το κύριο και το πλέον ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου περιλαμβάνει το υπόμνημα του Καραθεοδωρή για το υπό ίδρυση πανεπιστήμιο της Σμύρνης, όπως επίσης τις προτάσεις του για την αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου της Αθήνας.
Επίσης επισημαίνεται η αναγκαιότητα της μετάδοσης του ελληνικού πνεύματος στις μειονότητες, γιατί, όπως τονίζεται, θα επιτευχθεί η αμοιβαία κατανόηση μεταξύ διαφορετικών λαών που διαβιούν στο ίδιο μέρος. Σχετικά με την ίδρυση Βιβλιοθήκης προτείνει ώστε οι εκδοτικοί οίκοι να υποχρεωθούν να προσφέρουν δωρεάν τα βιβλία που εκδίδουν.
Όσον αφορά στην αναδιοργάνωση του Πανεπιστημίου της Αθήνας αποτυπώνεται ένα σχέδιο με την πάσα λεπτομέρεια. Ο Καραθεοδωρή ακόμη και τους μισθούς του προσωπικού προτείνει και κάθε άλλη λεπτομέρεια οικονομικής φύσης. Για τη κατάρτιση των προγραμμάτων τονίζεται η αναγκαία γνώση της ευρωπαϊκής και ειδικότερα της γερμανικής πείρας, χωρίς, βέβαια, τη διάθεση ακριβούς εφαρμογής τους. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να λαμβάνονται πληροφορίες από διεθνούς κύρους επιστήμονες που, βέβαια, δεν θα είναι δεσμευτικές.
Επίσης, κάτι που είναι αυτονόητο, αλλά δεν συμβαίνει ακόμη και σήμερα στα ελληνικά πανεπιστήμια, είναι η άμεση πλήρωση των δημιουργούμενων κενών θέσεων του προσωπικού. Ακόμη υπογραμμίζεται ο χαμηλός μισθός των καθηγητών από τη μία και από την άλλη η ανάγκη μείωσης των εδρών.Τέλος, το βιβλίο περιέχει σε παράρτημα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα για το επιστημονικό έργο του Καραθεοδωρή, τη μέθοδο διδασκαλίας του, μια εισήγηση για τα μαθηματικά στη μέση εκπαίδευση, για τη μαθηματική επιστήμη κι επίσης για τον χωρόχρονο.
Η διδασκαλία των μαθηματικών στη μέση εκπαίδευση
Σχετικά με τη διδασκαλία των μαθηματικών στη μέση εκπαίδευση, εισήγηση που έκανε στην Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία, υπογραμμίζει ανάμεσα σε πολλές ρηξικέλευθες προτάσεις ότι ο σκοπός των μαθηματικών δεν είναι να δημιουργηθούν μέλλοντες μαθηματικοί αλλά μαθητές που θα εφαρμόζουν τα μαθηματικά στη ζωή τους. Η δε διδασκαλία τους μπορεί να είναι διαφοροποιημένη ανάλογα με το γεωγραφικό τόπο που διδάσκονται, μια θέση προωθημένη και ζητούμενη ακόμη και σήμερα από τα νέα προγράμματα της εκπαίδευσης.
Όσον αφορά στη μέθοδό του σημειώνεται ότι κατά τα διδασκαλία του ακόμη και γνωστά αντικείμενα τα παρουσίαζε ακριβώς όπως θα τα συλλάμβανε ένας άπειρος ερευνητής, επεξεργάζοντάς τα βαθμιαία, μέχρι να τα φέρει στην τελική τους μορφή. Ο μαθητής δε, όπως σημειώνει ο Νικόλαος Κριτικός, μετά τη διδασκαλία του δεν έφευγε μόνο ωφελημένος αλλά και συνεπαρμένος. Επίσης, στο βιβλίο ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια πλούσια βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη.
Συμπερασματικά: μπορούμε να πούμε ότι το συγκεκριμένο βιβλίο είναι εξόχως σημαντικό, γιατί δεν φέρνει στο φως μόνον άγνωστα πράγματα, αλλά μπορεί να ωφελήσει και εκείνους που καταρτίζουν προγράμματα στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων. Εκείνο όμως που ο απλός αναγνώστης θα εισπράξει από την ανάγνωση του βιβλίου είναι ότι αναδύεται από αυτό μια μεγαλοφυής προσωπικότητα παγκόσμιας εμβέλειας που συνδυάζει το ρηξικέλευθο πνεύμα και τη διάθεση για προσφορά πάνω από προσωπικές φιλοδοξίες και καριέρα. Έναν, δηλαδή, απόλυτο συνδυασμό επιστημονικότητας και ανθρωπισμού. Επιπλέον θα διακρίνει την άριστη γνώση του Καραθεοδωρή για τα πανεπιστημιακά και όχι μόνο τεκταινόμενα στην Ελλάδα και τη μεγάλη και ανιδιοτελή αγάπη του γι’ αυτήν.
* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ είναι τ. αναπλ. καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου, συγγραφέας, κριτικός βιβλίων για νέους. Τελευταίο του βιβλίο «Η πολιτεία των ΓΑΤΩΝ» (εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2022).