alt

Για το μυθιστόρημα του Αλέξη Πανσέληνου «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια» (εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Η δεκαετία του ’50 είναι μια αφανής δεκαετία για την ελληνική ιστορία και λογοτεχνία. Κι ενώ η χώρα βγαίνει από την Κατοχή και τον Εμφύλιο με ανοικτές πληγές, με ερειπωμένες υποδομές και ψυχές, με διαιρεμένες οικογένειες, με την κρατούσα πολιτική να εξορίζει εκατοντάδες αντιφρονούντων, με τη φτώχια να διώχνει εργατικό δυναμικό στη μετανάστευση, με τη διαφορά φτωχών και πλούσιων να είναι ορατή, τι είναι αυτό άραγε που μπορεί να κάνει τον Έλληνα να νιώθει μια γλυκιά (αφελή) αισιοδοξία;

Ένα πανόραμα, λοιπόν, της μεταπολεμικής καθημερινής ζωής που αντανακλά την Ιστορία, μια πολύμορφη προσωπογραφία της Αθήνας, ένα πολύπτυχο φωτογραφιών που απαθανατίζουν την εποχή είναι το μυθιστόρημά του πολύπειρου συγγραφέα, ο οποίος δοκιμάζει συνεχώς νέες μυθοπλαστικές εκδοχές.

Ο Αλέξης Πανσέληνος συλλαμβάνει αυτήν την αμφιθυμία, αφού αφενός προβάλλει τόσο με τα ελαφρά τραγούδια της εποχής όσο και με το ανάλαφρο ύφος του μια τέτοια χαλαρή διάθεση. Αφετέρου, ωστόσο, πίσω από αυτόν τον αδόκητο ρομαντισμό δεν κρύβονται τα βαθιά τραύματα, οι απόηχοι της Κατοχής, ο πόλεμος της Κορέας, ο πολιτικός διχασμός, ο αντικομουνισμός, ο μικροαστισμός των επαρχιωτών πρωτευουσιάνων κι η λουσάτη βιτρίνα των πλούσιων, οι αναζητήσεις του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κ.λπ. Ένα πανόραμα, λοιπόν, της μεταπολεμικής καθημερινής ζωής που αντανακλά την Ιστορία, μια πολύμορφη προσωπογραφία της Αθήνας, ένα πολύπτυχο φωτογραφιών που απαθανατίζουν την εποχή είναι το μυθιστόρημα του πολύπειρου συγγραφέα, ο οποίος δοκιμάζει συνεχώς νέες μυθοπλαστικές εκδοχές.

Τα Ελαφρά ελληνικά τραγούδια θυμίζουν ασπρόμαυρη ελληνική ταινία. Όχι όμως ένα φιλμ με ενιαία πλοκή και ευσύνοπτη αφήγηση, που ξεκινά και εξελίσσεται ευθύγραμμα, αλλά μια ταινία με κυρίαρχο τον ρόλο του μοντάζ, καθώς αποτελείται από πολυάριθμες σκηνές εστιασμένες σε αντίστοιχα πρόσωπα. Κάθε σκηνή, σαν μικρό ανολοκλήρωτο διήγημα, τρυπώνει σε ένα διαμέρισμα, σε μια οικογένεια, σε ένα γραφείο, ή περιφέρεται στους δρόμους, για να ζουμάρει στο ή στα αντίστοιχα πρόσωπα, τα οποία αργότερα θα κάνουν ένα σύντομο πέρασμα σαν κομπάρσοι ή δευτεραγωνιστές σε άλλη σκηνή. Έτσι, το θολό τοπίο της μυθοπλασίας ξεκαθαρίζει σιγά σιγά, τα νήματα εν μέρει δένουν σταδιακά, η δεκαετία του ’50 και η ελληνική μικροϊστορία απλώνονται με αυτό το επιδέξιο μοντάζ.

Τα κομμάτια της αφήγησης συντίθενται με τρόπο που να αφήνει πολλά κενά, πολλές ασύνδετες σεκάνς, πολλά νήματα να εκκρεμούν. Ο αναγνώστης καλείται να ανασυνθέσει όχι αυτή καθαυτή τη μυθοπλαστική ιστορία αλλά την εποχή και να στήσει μπροστά του ολοκληρωμένο τον καμβά του πίνακα. Ωστόσο, εδώ είναι ίσως που ο Αλέξης Πανσέληνος αμφιταλαντεύτηκε ανάμεσα σε δύο επιλογές, κι έτσι το έργο έμεινε στο ανάμεσα: να φτιάξει μια καθόλα αποσπασματική αφήγηση που να αποτελείται από πολλές ετερόκλητες και φυγόκεντρες ιστορίες ή να δρομολογήσει τις μεμονωμένες ιστορίες προς μια στοχευμένη σύγκλιση.

Η αφηγηματική δεξιότητα, η ποιότητα της περιγραφής, η χρήση λέξεων της εποχής, ειδικά των γαλλικών τύπων της μόδας ή της καθημερινότητας, και τα ονόματα κέντρων, τόπων, στεκιών κ.λπ. αναπλάθουν την εποχή και πείθουν για τη συγγραφική τους αλήθεια.

Το σίγουρο είναι ότι το ύφος του λογοτέχνη παράγει εξαιρετικές ιστορίες, καθεμία από τις οποίες διαβάζεται ημιαυτόνομα, με όλη τη δύναμη της παραστατικότητας και της αναπαράστασης. Η αφηγηματική δεξιότητα, η ποιότητα της περιγραφής, η χρήση λέξεων της εποχής, ειδικά των γαλλικών τύπων της μόδας ή της καθημερινότητας, και τα ονόματα κέντρων, τόπων, στεκιών κ.λπ. αναπλάθουν την εποχή και πείθουν για τη συγγραφική τους αλήθεια. Ανάμεσα στα πρόσωπα περιφέρεται ο ανώνυμος αφηγητής, που υποκρίνεται τον κουτσό, τον ανάπηρο πολέμου, τον δημοσιογράφο ή τον εκδότη, ένα είδος ενδοκειμενικού θεού-παρατηρητή που παίζει με τα γεγονότα και την αναπαράστασή τους. 

Στο πλαίσιο, λοιπόν, μιας ιστορικής αθηναιογραφίας, ο Αλέξης Πανσέληνος διαλέγεται με τις προσωπογραφίες του Γιάννη Ευσταθιάδη (Κλεινόν: Μυθιστορίες για την Αθήνα, Μελάνι 2016), που εικονογραφεί την Αθήνα –μεταξύ άλλων- και της δεκαετίας του ’50, αλλά και με τον Ηλία Μαγκλίνη (Πρωινή γαλήνη, Μεταίχμιο 2015), ο οποίος πραγματεύθηκε την εκστρατεία στην Κορέα. Έτσι, ο αναγνώστης του 2018 ανιχνεύει τις μέρες μετά τον Εμφύλιο που καθόρισαν με την ιστορική τους βαρύτητα τη μεταπολεμική Ελλάδα, αλλά και τις αναλογίες με το κοινωνικό και πολιτικό σήμερα. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΕλαφρά ελληνικά τραγούδια
Αλέξης Πανσέληνος
Μεταίχμιο 2018
Σελ. 328, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου «...Άμμος» (εκδ. Κίχλη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ένας θολός ουρανός, η θάλασσα σαν μια θαμπή μεμβράνη, όλο το σκηνικό εκτεθειμένο σε έναν εμμονικό νοτιά, που όλα τα μεταπλάθει ...

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά «Τώρα είναι μετά» (εκδ. Ροδακιό). 

Γράφει η Ζέτα Κουντούρη 

Αυτοτοσαρκασμός και λεπτή ειρωνεία διατρέχουν το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά με τον παράξενο τίτλο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Παθογένεση» του Τζόναθαν Κένεντι (κριτική) – «Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες»

«Παθογένεση» του Τζόναθαν Κένεντι (κριτική) – «Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες»

Για το βιβλίο του Τζόναθαν Κένεντι (Johnathan Kennedy) «Παθογένεση - Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Διόπτρα). Στην κεντρική εικόνα, μέλη του Ερυθρού Σταυρού κατά την πανδημία της ισπανικής γρίπης (1918-20). 

Γράφει ...

Ντενίζ Όντε: «Δεν θέλω να γράφω μυθιστορήματα που σου λένε τι είναι σωστό ή λάθος»

Ντενίζ Όντε: «Δεν θέλω να γράφω μυθιστορήματα που σου λένε τι είναι σωστό ή λάθος»

Η Γερμανίδα συγγραφέας Ντενίζ Όντε [Deniz Ohde] βρέθηκε στην Ελλάδα και συμμετείχε στην 21η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης όπου παρουσίασε το πρώτο της μυθιστόρημα «Διάχυτο φως» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Gutenberg). Μιλήσαμε μαζί της για την ταξική και φυλετική βία, τη γλώσσα και για το τι μπορεί, ...

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

Για την παράσταση «Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου που ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή. © φωτογραφίες: Βασίλης Κεχαγιάς. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η «Χρυσή εποχή» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την εισαγωγή της μελέτης του Αχιλλέα Σύρμου «Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα–φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 – 1991», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ