alt

Για τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Στελλάτου «Το κόκκινο και το άσπρο» (εκδ. Πόλις).

Της Διώνης Δημητριάδου

Δεκαεννιά ιστορίες μικρές, κάποιες πολύ μικρές, στο πρώτο βιβλίο της Ελένης Στελλάτου. Διεκδικεί η κάθε μία απ’ αυτές την αυτονομία της, απαιτεί ως είδος την πληρότητά της. Με τη σειρά της η συστέγαση κάτω από τον έναν τίτλο υπονοεί ίσως τη συσχέτιση (εμφανή ή αδιόρατη) μεταξύ τους. Επιθυμητό αυτό σε μια συλλογή διηγημάτων που θα πρέπει να αποδείξει το αφηγηματικό νήμα της σύνδεσης πέρα φυσικά από την ομοιομορφία στην επιλογή του ύφους και της γλώσσας.

Οι χαρακτήρες του βιβλίου επικοινωνούν και μεταξύ τους όχι μόνο στον χρόνο (ή σε ό,τι ο καθένας εικάζει ως χρόνο) αλλά και στον χώρο. Μια παραλιακή πόλη να ατενίζει τη θάλασσα, και οι ήρωες να διαπραγματεύονται τη φυγή τους – έτσι ή αλλιώς, ο καθένας με τον τρόπο του. Η μνήμη των ανθρώπων χτίζει τα κομμάτια της με όλες τις αισθήσεις, με ό,τι μπορεί κάθε φορά να αποθηκεύει.

Από το εξώφυλλο αρχίζει να ξετυλίγεται αυτό το νήμα φέρνοντας στον νου παλιές μνήμες από παιδικά παιχνίδια, ξύλινα λουστραρισμένα αλογάκια για μια πρώτη γνωριμία με το άλλο «παιχνίδι», αυτό της ζωής. Το παιχνίδι που ο ήρωας της πρώτης ιστορίας, ο Ευάγγελος Κ., κάπου εκεί στο τέλος της το χάνει, ενώ μια άλλη οπτική της ζωής (ζωή όμως κι αυτή) προβάλλει στη δεύτερη ιστορία, λίγα τετράγωνα πιο κάτω· γιατί οι χαρακτήρες του βιβλίου επικοινωνούν και μεταξύ τους όχι μόνο στον χρόνο (ή σε ό,τι ο καθένας εικάζει ως χρόνο) αλλά και στον χώρο. Μια παραλιακή πόλη να ατενίζει τη θάλασσα, και οι ήρωες να διαπραγματεύονται τη φυγή τους – έτσι ή αλλιώς, ο καθένας με τον τρόπο του. Η μνήμη των ανθρώπων χτίζει τα κομμάτια της με όλες τις αισθήσεις, με ό,τι μπορεί κάθε φορά να αποθηκεύει. Καμιά φορά βάφεται σε κόκκινο ή άσπρο, άλλοτε μυρίζει λεμόνι, φρεσκοκομμένο και αγαπητικό στην προσφορά του, όπως στην ιστορία (μια από τις καλύτερες) «Λεμόνια». Αξίζει να παρατηρηθεί η λιτότητα στους τίτλους των διηγημάτων, συχνά μια ή δυο λέξεις που δίνουν την ουσία της κάθε ιστορίας αναδεικνύοντας με τον καλύτερο τρόπο τη λειτουργία του ουσιαστικού και θέτοντας στο περιθώριο τη χρήση του ρήματος – όμορφη άποψη για τη χρήση της γλώσσας.

Οι ιστορίες, αν και μικρές στην έκτασή τους, προλαβαίνουν να δώσουν δύο βασικά χαρακτηριστικά της μικρής αφήγησης. Πρώτα, τη φυσιογνωμία του προσώπου που γύρω του πλέκεται η ελάχιστη πλοκή· τα πρόσωπα αυτά θα τα συναντήσουμε και σε άλλες ιστορίες, στα πίσω πλάνα είτε ως παρουσίες είτε ως απουσίες, πάντοτε αναγνωρίσιμα. Δεύτερο, ανιχνεύουμε το ύφος μιας γραφής ενδιαφέρουσας, που ξέρει πότε να σταματήσει έχοντας δείξει (με τον κρυπτικό συχνά τρόπο της – δεν είναι κατ’ ανάγκη όλα ερμηνεύσιμα από τον συγγραφέα, πάντα υπάρχει ο ευαίσθητος αναγνώστης) όσα πρέπει και έχοντας αφήσει στην άκρη τα περιττά. Άλλωστε, να το πούμε αυτό ξανά και ξανά, η μικρή φόρμα έχει τεράστιες απαιτήσεις. Δεν αποτελεί τον «εύκολο» προθάλαμο της μεγάλης αφήγησης. Είναι δύο εντελώς διαφορετικά είδη – θα μπορούσαμε να πούμε πως το ένα αποτελεί τον αντίποδα του άλλου. Εδώ, λοιπόν, η Στελλάτου δείχνει να έχει κατανοήσει και τη δυσκολία και τη φυσιογνωμία μιας μικρής ιστορίας, που θα πρέπει να τα έχει όλα με τον πιο σύντομο –πλην περιεκτικό– τρόπο οικονομώντας τη γραφή της. Η μικρή αφήγηση πρέπει να ξέρει τα όρια της εστίασης, να επιλέξει τη λεπτομέρεια και να την αφηγηθεί· άλλωστε δεν έχει τον χρόνο με το μέρος της, εννοώ τον χρόνο της ανάγνωσης, και πρέπει να κερδίσει τον αποδέκτη της μέσα στο ελάχιστο της έκτασής της και του δικού του αναγνωστικού χρόνου.

Η Στελλάτου κατορθώνει κάτι ακόμα: γνωρίζοντας τα όρια της ρεαλιστικής αφήγησης αλλά και της συγκίνησης που πηγάζει από την εικόνα, συχνά αφήνει στο τέλος της ιστορίας της όχι το πλέον εντυπωσιακό του λόγου της αλλά το πιο ικανό να κινητοποιήσει τον εσωτερικό κόσμο του αναγνώστη της.

Τώρα ο κόσμος είναι πηχτός, μια ευχαριστημένη μάζα που κυματίζει αδιάκοπα στον παραλιακό πεζόδρομο. Στο ύψος των ματιών της, βουλιάζοντας στα χνώτα από τις ομιλίες, όλοι τους αγκομαχάνε αδιαμαρτύρητα. Το βλέπει καθαρά στα απελπισμένα βλέμματα των μωρών, όλες τις φορές που το καρότσι της διασταυρώνεται με τα δικά τους.

(από το «Όνειρο σε τέσσερις ρόδες»)

Οι ήρωες και οι ηλικίες τους, οι μνήμες και η λήθη τους συναντώνται απρόσμενα καμιά φορά και συνδιαλέγονται. Κι αν κανείς αναρωτηθεί τι μπορεί ο καθένας να δώσει στον άλλο, η απάντηση έρχεται στο τέλος μιας από τις ιστορίες:

Ε, κάθε ένας με τα δικά του. Γι’ αυτό σου λέω, το παν είναι να νιώσουν ότι μπορείς να καταλάβεις, όποτε το χρειαστούν εσύ να μπορείς να καταλάβεις.

(από την ιστορία «Ο μαθητευόμενος»)

alt
Η Ελένη Στελλάτου

Όσο οι ήρωες προσεγγίζουν ο ένας τον άλλο –είτε ενσυνείδητα είτε όχι– τόσο έχεις την αίσθηση ότι επιθυμούν τη δραπέτευσή τους, άλλοι από το τοπίο της μονότονης επαρχιακής πόλης και άλλοι από τη ζωή που οι ίδιοι έφτιαξαν ή ανέχθηκαν από άλλες πιεστικές δυνάμεις. Καμιά φορά θα ήθελαν να φύγουν από τη βασανιστική μνήμη, την ενοχή – κάτι πολύ δύσκολο, όταν η μνήμη έχει χρώμα.

Οδηγεί και το τηλέφωνο χτυπάει και πάντα μια μπάλα θα φταίει, κάποιοι ουρλιάζουν, το χρώμα του αίματος σε ροζ μπουφάν φαίνεται σαν πηχτό καφέ, ορμάει και ψηλαφεί τον σφυγμό της, τα βήματα του φύλακα έρχονται πάλι, τρίβει τα μάτια του δυνατά. Ένα ημίφως σέρνεται, η ανατολή άρχισε κιόλας να ψιθυρίζει.
[…]
Πετάγεται επιτέλους καθιστός, βγάζει από το μαξιλάρι τον φάκελο. Είναι λευκός και σφραγισμένος και κάποια στιγμή πρέπει να τον ανοίξει κι ας είναι γραμμένο στη θέση του αποστολέα με μεγάλα παιδικά γράμματα το όνομα Άννα.

(από την ιστορία «Το κόκκινο και το άσπρο»)

Οι ήρωες των ιστοριών σκέφτονται τη ζωή τους, γυρνούν πίσω, φεύγουν να ξεφύγουν, συμβιβάζονται, μπερδεύουν τον χρόνο, θυμούνται και αφηγούνται. Μπροστά τους η θάλασσα προκλητική για μια φυγή όσο και αδιέξοδη για τους άτολμους ή τους παραιτημένους.

Οι ήρωες των ιστοριών σκέφτονται τη ζωή τους, γυρνούν πίσω, φεύγουν να ξεφύγουν, συμβιβάζονται, μπερδεύουν τον χρόνο, θυμούνται και αφηγούνται. Μπροστά τους η θάλασσα προκλητική για μια φυγή όσο και αδιέξοδη για τους άτολμους ή τους παραιτημένους. Είναι εκεί για να τους ενώνει με το τοπίο της· άλλοι απλώς να την κοιτάζουν, άλλοι να βουτούν μέσα της, και άλλοι να την έχουν μέσα τους τρικυμισμένη σαν βάσανο ή ατάραχη σαν λήθη.

[…] τα μάτια του πλημμύρισαν αλμύρα, μπήκε στη θάλασσα, το νερό του βάρυνε αμέσως τα παπούτσια, ανέβηκε στα πόδια του, στα γόνατα, στους μηρούς, ώσπου του έφτασε στη μέση κι εκεί σταμάτησε. Μεγάλοι κύκλοι ξεκίνησαν από το σώμα του και άρχισαν να απλώνουν. Η θάλασσα σύντομα έμεινε κι αυτή τελείως άηχη.

(από την ιστορία «Λουτροθεραπείες στο ηλιοβασίλεμα»)

Πιστεύω πως πρέπει να σχολιαστεί θετικά το γεγονός ότι πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της Ελένης Στελλάτου, τουλάχιστον το πρώτο που βλέπει το φως της έκδοσης, μια που κανείς δεν μπορεί να ξέρει ούτε πότε γράφτηκε ούτε αν έχουν προηγηθεί άλλες συγγραφικές απόπειρες που περιμένουν υπομονετικά κι αυτές κάποια επαφή με το ευρύ κοινό. Είναι ένα βιβλίο στο οποίο δεν υπάρχουν εμφανείς ατέλειες, αμηχανίες που να προδίδουν κάτι το πρωτόλειο· αντιθέτως, αισθανόμαστε μια ωριμότητα τόσο στη θεματική του όσο και στην επιλογή της μορφής (ύφος και γλώσσα), αλλά και μια αίσθηση ειλικρίνειας απέναντι στον αναγνώστη. Δείχνει η συγγραφέας ότι προσπάθησε να δει συνολικά το πρόβλημα της γραφής, με καθόλου ευκαιριακό τρόπο ή τη βιασύνη μιας δημοσιοποίησης των ιστοριών της. Και σαν να ομολογεί ότι αυτό το περιεχόμενο είναι που μπορεί αυτή τη στιγμή να δώσει στον αναγνώστη της, σαν αυτή να είναι η τωρινή της προσφορά στην υπόθεση της λογοτεχνικής αφήγησης, χωρίς το άγχος να φορτώσει το κείμενό της με όσα δυνητικά μπορεί να αφηγηθεί. Μοιάζει να ξέρει να περιμένει. Όλα αυτά με το βάρος τους, τη σημασία τους σε κάθε περίπτωση.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.

altΤο κόκκινο και το άσπρο
Ελένη Στελλάτου
Πόλις 2018
Σελ. 152, τιμή εκδότη €14,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

Για τη συλλογή διηγημάτων της Δήμητρας Λουκά «Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» (εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Daniel Egnéus

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Πώς μπορεί ένας αρχετυπικός μύθος, διατηρημένος μέσα στους αιώνες στη βασική του δομή ...

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

Για το μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ελσίνκι» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Ο πρωταγωνιστής της ιρακινής ταινίας «The Heart Sculpture».

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη ανήκει καταρχάς στη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη». 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Με αφορμή το βιβλίο του, «Κρυμμένη ψυχική ομορφιά» (εκδ. Αρμός), ο Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, μιλά για τη συστημική ψυχοθεραπεία, το κακό, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις, και λέει ότι  «η καλοσύνη μπορεί στην αυθεντική έκφρασή της να αποτελεί έκφραση της ψυχικής ομορφιάς».  ...

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ