Ron Mueck Lady 700

Για το μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου «Μπαρόκ» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Διονύση Μαρίνου

Μπαρόκ είναι η επικράτεια των παθών· ο καταλύτης του συναισθήματος. Μπαρόκ είναι το παράδοξο που γίνεται ορθολογικό. Το ασυνήθιστο που όταν το κατεργαστεί έμπειρο χέρι, και με την επίρρωση των συμβολισμών, μπορεί να καταστεί δράμα υψηλής αισθητικής. Μπαρόκ είναι το ορατόριο μιας ζωής που αναζητεί την απαρχή της. Είναι οι μείζονες και οι ελάσσονες κλίμακες που πηγαινοφέρνουν τις ημέρες των ανθρώπων σε ένα αδιάπτωτο συναισθηματικό roller-coaster. Μπαρόκ είναι η Πτώση του Ανθρώπου του Ρούμπενς, τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Σεβαστιανού Μπαχ. Μπαρόκ είναι το αίσθημα δέους και μεγαλείου που αισθάνεσαι μπρος το εύρος των περασμένων που συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε παρελθόν κι όμως είναι συνεχώς ενεργό και σημαίνον σαν παρόν που επείγει. Μια ρωσική παροιμία λέει πως το μόνο σίγουρο είναι το μέλλον, το παρελθόν μεταβάλλεται. Και τούτη η μεταβλητή συνθήκη είναι που το καθιστά σπάνιο και σημαντικό.

Μια αντίστροφη γραμμικότητα που έχει το πλεονέκτημα να γνωρίζει πού έφτασε, αλλά συνάμα επιθυμεί να επανεφεύρει την εκκίνησή του. Αυτό ακριβώς είναι το Μπαρόκ: μια δεύτερη γέννηση του εαυτού. Μια νέα, περισσότερο υποψιασμένη, διόπτευση του είναι.

Μπαρόκ, εντέλει, είναι το νέο μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου με ηρωίδα την ίδια (!). Εξαρχής η σύμβαση της μυθοπλασίας και της αυτοβιογραφίας καταλύονται από τη συγγραφέα. Δεν διστάζει να υπονομεύσει σκοπίμως και τις δύο εκδοχές. Έτσι, πότε δίδει το έναυσμα στα προσωπικά σημάδια να μαρκάρουν την ιστορία και πότε αφήνει τη σαγήνη της μυθοπλασίας να παραμορφώσει στοιχεία και καταστάσεις. Το αποτέλεσμα είναι ιδιαζόντως ενδιαφέρον, καθώς κινείται σε μια ενδιάμεση οδό δίχως όμως να αμφιρρέπει για το πού ακριβώς επιθυμεί να γείρει.

Η Μιχαλοπούλου κινείται με τα ανάποδα βήματα του κοντορεβιθούλη που διαβαίνει τον δρόμο του προς τα πίσω. Μια αντίστροφη γραμμικότητα που έχει το πλεονέκτημα να γνωρίζει πού έφτασε, αλλά συνάμα επιθυμεί να επανεφεύρει την εκκίνησή του. Αυτό ακριβώς είναι το Μπαρόκ: μια δεύτερη γέννηση του εαυτού. Μια νέα, περισσότερο υποψιασμένη, διόπτευση του είναι. Η ύστερη γνώση, και σίγουρα η επιβεβαίωση του τι έγινε και πώς έγινε, βοηθάει μεν, αλλά δεν φτάνει για να συνενώσει όλα τα κομμάτια που συνθέτουν την ηρωίδα και τον καθένα μας ξεχωριστά. Ίσως διότι η πολυπλοκότητα του εαυτού μας (πολλά πρόσωπα μέσα σε ένα) ζητάει μια συνεχή επαλήθευση της ιδιάζουσας συνοχής του. Κάπως έτσι δεν προέκυψε, άλλωστε, και το 4321 του Όστερ;

Το βιβλίο εκκινεί από το κεφάλαιο 50 που αντιστοιχεί στο σήμερα και οι αριθμοί, κεφάλαιο το κεφάλαιο, μειώνονται στάγδην για να φτάσουμε στο κεφάλαιο (και χρόνο) μηδέν. Τότε που ξεκινούν τα πάντα με το κλάμα της γέννας. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν αναζητείται τι συνέβη στο τέλος, αλλά πώς άρχισαν όλα. Όπως πολύ σωστά αναφέρει και η ίδια η συγγραφέας, εδώ δεν έχουμε να διαχειριστούμε ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, αλλά ανηλικίωσης. Το ζητούμενο δεν είναι το πώς ανδρώνεται ο πρωταγωνιστής, ποια στοιχεία καθόρισαν την ωρίμανσή του, ούτε ποιες σταθερές έχτισε μέσα του για να μπει πλησίστιος στον κόσμο των μεγάλων. Όλα τούτα είναι, εν πολλοίς, κατακτημένα και δεδομένα. Η ηρωίδα (ας την ονομάσουμε έτσι για την οικονομία του κειμένου) στέκει από το βάθρο των 50 ετών ζωής και παρατηρεί την τεθλασμένη πορεία της. Τις πιεστικές ανάγκες που προέκυψαν, τα όνειρα που ευοδώθηκαν και τα άλλα που ματαιώθηκαν. Τις άλογες παρορμήσεις της αγάπης, αλλά και την τρωτή δύναμη που διέθεταν. Το μικρό κορίτσι που ζωγράφιζε καλά και κάποια μέρα θα προσέφερε πολλά στην τέχνη, μεγάλωσε, έγινε δημοσιογράφος, έκανε το συγγραφικό της όνειρο πραγματικότητα, άνοιξε τα φτερά της εκτός της ημεδαπής, έζησε μια ζωή έντονη στο Βερολίνο, γνώρισε τον άνδρα της ζωής της, έκανε παιδί μαζί του (από κορίτσι έγινε αίφνης μαμά) και μέσα σ’ αυτούς τους στροβιλισμούς που μόνο το άγραφο χαρτί της βιωτής μπορεί να προσφέρει, προέκυψαν απώλειες και προσθέσεις – αναπόφευκτο, αν κοιτάζει κανείς τη γραμμικότητα μιας ζωής που μόνο ευθεία δεν είναι.

Η Μιχαλοπούλου αφήνει να μιλήσουμε όλοι οι «εαυτοί» της, έτσι όπως ήταν (ή όπως η μυθοπλασία τούς δημιουργεί εκ νέου) τη συγκεκριμένη ηλικία. Τούτο προσφέρει μια ποικιλομορφία εκφράσεων, τονισμών και τροπισμών στην αφήγηση. Από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, έτσι όπως μεταφερόμαστε σε κάτι που έχει γίνει και η ηρωίδα το γνωρίζει ήδη, αλλάζει η εκφορά, το μέγεθος της υπαρξιακής διερώτησης, τα ζητήματα που πρέπει να διευθετηθούν, οι ιεραρχήσεις που πρέπει να μπουν.

Ο Χέμινγουεϊ έλεγε πως είναι επικίνδυνο να ζεις έξω από τον εαυτό σου. Το ίδιο επικίνδυνο, όμως, είναι να νομίζει κανείς πως είναι μονίμως μέσα στον πυρήνα της ύπαρξής του. Πάντα κάτι διαφεύγει. Τα ελάχιστα συχνά γίνονται μείζονα και τα σημαντικά χάνουν το κύρος τους.

Ο Χέμινγουεϊ έλεγε πως είναι επικίνδυνο να ζεις έξω από τον εαυτό σου. Το ίδιο επικίνδυνο, όμως, είναι να νομίζει κανείς πως είναι μονίμως μέσα στον πυρήνα της ύπαρξής του. Πάντα κάτι διαφεύγει. Τα ελάχιστα συχνά γίνονται μείζονα και τα σημαντικά χάνουν το κύρος τους. Γι’ αυτό και η λογοτεχνία έρχεται να καλύψει όλα αυτά τα κενά με τη δραστικότητα των λέξεων και την πολυδιάστατη υφή των νοημάτων που σχηματίζουν. «Η αυτοβιογραφία είναι το πρόσχημα. Εγώ – μα δεν θα είμαι εγώ» αναφέρει στο βιβλίο η Μιχαλοπούλου. Ναι, κάπως έτσι αρθρώνεται το μυθιστόρημα. Με ένα υδραργυρικό εγώ που άλλοτε γίνεται εσύ ή αυτή (παίζει μονίμως με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση και την απεύθυνση σε δεύτερο και τρίτο πρόσωπο). Θα μπορούσε να πει κανείς πως έχουμε να κάνουμε και με ένα συγγραφικό παιχνίδι (σαν αυτά που σκαρφίζεται ο ευφυής Ισπανός συγγραφέας Ενρίκε Βίλα-Μάτας) όπου ο ήρωας είναι ο συγγραφέας, αλλά και το ανάποδο. Γράφει η Μιχαλοπούλου: «Θέλω να ζήσω μέσα σ’ ένα βιβλίο, χωρίς να ξέρω ότι ζω σε ένα βιβλίο, και μετά να γράψω αυτό το βιβλίο». Πόσο Μπορχεσιανό!

Ήδη, όμως, από τα 19 της χρόνια συνθέτει ένα ποιητικό σπάραγμα, το οποίο, χρόνια μετά, θα αποτελέσει την ουσιαστική ερμηνεία αυτού του βιβλίου: «Θεέ μου, ξερίζωσέ με από τον εαυτό μου / Και επίτρεψέ μου να είμαι εγώ / Χωρίς να είμαι εγώ». Το δίπολο ταυτότητα/ετερότητα, το παιχνίδι των ρόλων και των εαυτών είναι που χρησιμοποιεί η Μιχαλόπουλου. Σαν να μας κλείνει το μάτι και ταυτόχρονα να κάνει και μια ενδιαφέρουσα στροφή στη μέχρι τώρα πορεία της.

Κατά μια έννοια, το συγκεκριμένο βιβλίο εξηγεί γιατί και πώς προέκυψαν όλα τα προηγούμενα. Τι ώθησε το μικρό κορίτσι να γίνει συγγραφέας και τι αμυχές, απώλειες, απωθημένα, ανεκπλήρωτα και όνειρα κουβάλησε ως εδώ που έχει φτάσει. Δεν είναι ακριβώς μια ματιά στην «κουζίνα» του συγγραφέα, αλλά μια πανοραμική θέα του ίδιου του δημιουργού. Με ή χωρίς την τέχνη του. Με το δέρμα, το μυαλό, τις σκέψεις και τα γεγονότα του. Όχι ακριβώς όπως έγιναν, αλλά όπως τοποθετούνται στην ενδιάμεση περιοχή της μυθοπλασίας.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΜπαρόκ
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Καστανιώτης 2018
Σελ. 352, τιμή εκδότη €18,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΜΑΝΤΑΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ