Ron Mueck Lady 700

Για το μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου «Μπαρόκ» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Διονύση Μαρίνου

Μπαρόκ είναι η επικράτεια των παθών· ο καταλύτης του συναισθήματος. Μπαρόκ είναι το παράδοξο που γίνεται ορθολογικό. Το ασυνήθιστο που όταν το κατεργαστεί έμπειρο χέρι, και με την επίρρωση των συμβολισμών, μπορεί να καταστεί δράμα υψηλής αισθητικής. Μπαρόκ είναι το ορατόριο μιας ζωής που αναζητεί την απαρχή της. Είναι οι μείζονες και οι ελάσσονες κλίμακες που πηγαινοφέρνουν τις ημέρες των ανθρώπων σε ένα αδιάπτωτο συναισθηματικό roller-coaster. Μπαρόκ είναι η Πτώση του Ανθρώπου του Ρούμπενς, τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Σεβαστιανού Μπαχ. Μπαρόκ είναι το αίσθημα δέους και μεγαλείου που αισθάνεσαι μπρος το εύρος των περασμένων που συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε παρελθόν κι όμως είναι συνεχώς ενεργό και σημαίνον σαν παρόν που επείγει. Μια ρωσική παροιμία λέει πως το μόνο σίγουρο είναι το μέλλον, το παρελθόν μεταβάλλεται. Και τούτη η μεταβλητή συνθήκη είναι που το καθιστά σπάνιο και σημαντικό.

Μια αντίστροφη γραμμικότητα που έχει το πλεονέκτημα να γνωρίζει πού έφτασε, αλλά συνάμα επιθυμεί να επανεφεύρει την εκκίνησή του. Αυτό ακριβώς είναι το Μπαρόκ: μια δεύτερη γέννηση του εαυτού. Μια νέα, περισσότερο υποψιασμένη, διόπτευση του είναι.

Μπαρόκ, εντέλει, είναι το νέο μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου με ηρωίδα την ίδια (!). Εξαρχής η σύμβαση της μυθοπλασίας και της αυτοβιογραφίας καταλύονται από τη συγγραφέα. Δεν διστάζει να υπονομεύσει σκοπίμως και τις δύο εκδοχές. Έτσι, πότε δίδει το έναυσμα στα προσωπικά σημάδια να μαρκάρουν την ιστορία και πότε αφήνει τη σαγήνη της μυθοπλασίας να παραμορφώσει στοιχεία και καταστάσεις. Το αποτέλεσμα είναι ιδιαζόντως ενδιαφέρον, καθώς κινείται σε μια ενδιάμεση οδό δίχως όμως να αμφιρρέπει για το πού ακριβώς επιθυμεί να γείρει.

Η Μιχαλοπούλου κινείται με τα ανάποδα βήματα του κοντορεβιθούλη που διαβαίνει τον δρόμο του προς τα πίσω. Μια αντίστροφη γραμμικότητα που έχει το πλεονέκτημα να γνωρίζει πού έφτασε, αλλά συνάμα επιθυμεί να επανεφεύρει την εκκίνησή του. Αυτό ακριβώς είναι το Μπαρόκ: μια δεύτερη γέννηση του εαυτού. Μια νέα, περισσότερο υποψιασμένη, διόπτευση του είναι. Η ύστερη γνώση, και σίγουρα η επιβεβαίωση του τι έγινε και πώς έγινε, βοηθάει μεν, αλλά δεν φτάνει για να συνενώσει όλα τα κομμάτια που συνθέτουν την ηρωίδα και τον καθένα μας ξεχωριστά. Ίσως διότι η πολυπλοκότητα του εαυτού μας (πολλά πρόσωπα μέσα σε ένα) ζητάει μια συνεχή επαλήθευση της ιδιάζουσας συνοχής του. Κάπως έτσι δεν προέκυψε, άλλωστε, και το 4321 του Όστερ;

Το βιβλίο εκκινεί από το κεφάλαιο 50 που αντιστοιχεί στο σήμερα και οι αριθμοί, κεφάλαιο το κεφάλαιο, μειώνονται στάγδην για να φτάσουμε στο κεφάλαιο (και χρόνο) μηδέν. Τότε που ξεκινούν τα πάντα με το κλάμα της γέννας. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν αναζητείται τι συνέβη στο τέλος, αλλά πώς άρχισαν όλα. Όπως πολύ σωστά αναφέρει και η ίδια η συγγραφέας, εδώ δεν έχουμε να διαχειριστούμε ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, αλλά ανηλικίωσης. Το ζητούμενο δεν είναι το πώς ανδρώνεται ο πρωταγωνιστής, ποια στοιχεία καθόρισαν την ωρίμανσή του, ούτε ποιες σταθερές έχτισε μέσα του για να μπει πλησίστιος στον κόσμο των μεγάλων. Όλα τούτα είναι, εν πολλοίς, κατακτημένα και δεδομένα. Η ηρωίδα (ας την ονομάσουμε έτσι για την οικονομία του κειμένου) στέκει από το βάθρο των 50 ετών ζωής και παρατηρεί την τεθλασμένη πορεία της. Τις πιεστικές ανάγκες που προέκυψαν, τα όνειρα που ευοδώθηκαν και τα άλλα που ματαιώθηκαν. Τις άλογες παρορμήσεις της αγάπης, αλλά και την τρωτή δύναμη που διέθεταν. Το μικρό κορίτσι που ζωγράφιζε καλά και κάποια μέρα θα προσέφερε πολλά στην τέχνη, μεγάλωσε, έγινε δημοσιογράφος, έκανε το συγγραφικό της όνειρο πραγματικότητα, άνοιξε τα φτερά της εκτός της ημεδαπής, έζησε μια ζωή έντονη στο Βερολίνο, γνώρισε τον άνδρα της ζωής της, έκανε παιδί μαζί του (από κορίτσι έγινε αίφνης μαμά) και μέσα σ’ αυτούς τους στροβιλισμούς που μόνο το άγραφο χαρτί της βιωτής μπορεί να προσφέρει, προέκυψαν απώλειες και προσθέσεις – αναπόφευκτο, αν κοιτάζει κανείς τη γραμμικότητα μιας ζωής που μόνο ευθεία δεν είναι.

Η Μιχαλοπούλου αφήνει να μιλήσουμε όλοι οι «εαυτοί» της, έτσι όπως ήταν (ή όπως η μυθοπλασία τούς δημιουργεί εκ νέου) τη συγκεκριμένη ηλικία. Τούτο προσφέρει μια ποικιλομορφία εκφράσεων, τονισμών και τροπισμών στην αφήγηση. Από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, έτσι όπως μεταφερόμαστε σε κάτι που έχει γίνει και η ηρωίδα το γνωρίζει ήδη, αλλάζει η εκφορά, το μέγεθος της υπαρξιακής διερώτησης, τα ζητήματα που πρέπει να διευθετηθούν, οι ιεραρχήσεις που πρέπει να μπουν.

Ο Χέμινγουεϊ έλεγε πως είναι επικίνδυνο να ζεις έξω από τον εαυτό σου. Το ίδιο επικίνδυνο, όμως, είναι να νομίζει κανείς πως είναι μονίμως μέσα στον πυρήνα της ύπαρξής του. Πάντα κάτι διαφεύγει. Τα ελάχιστα συχνά γίνονται μείζονα και τα σημαντικά χάνουν το κύρος τους.

Ο Χέμινγουεϊ έλεγε πως είναι επικίνδυνο να ζεις έξω από τον εαυτό σου. Το ίδιο επικίνδυνο, όμως, είναι να νομίζει κανείς πως είναι μονίμως μέσα στον πυρήνα της ύπαρξής του. Πάντα κάτι διαφεύγει. Τα ελάχιστα συχνά γίνονται μείζονα και τα σημαντικά χάνουν το κύρος τους. Γι’ αυτό και η λογοτεχνία έρχεται να καλύψει όλα αυτά τα κενά με τη δραστικότητα των λέξεων και την πολυδιάστατη υφή των νοημάτων που σχηματίζουν. «Η αυτοβιογραφία είναι το πρόσχημα. Εγώ – μα δεν θα είμαι εγώ» αναφέρει στο βιβλίο η Μιχαλοπούλου. Ναι, κάπως έτσι αρθρώνεται το μυθιστόρημα. Με ένα υδραργυρικό εγώ που άλλοτε γίνεται εσύ ή αυτή (παίζει μονίμως με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση και την απεύθυνση σε δεύτερο και τρίτο πρόσωπο). Θα μπορούσε να πει κανείς πως έχουμε να κάνουμε και με ένα συγγραφικό παιχνίδι (σαν αυτά που σκαρφίζεται ο ευφυής Ισπανός συγγραφέας Ενρίκε Βίλα-Μάτας) όπου ο ήρωας είναι ο συγγραφέας, αλλά και το ανάποδο. Γράφει η Μιχαλοπούλου: «Θέλω να ζήσω μέσα σ’ ένα βιβλίο, χωρίς να ξέρω ότι ζω σε ένα βιβλίο, και μετά να γράψω αυτό το βιβλίο». Πόσο Μπορχεσιανό!

Ήδη, όμως, από τα 19 της χρόνια συνθέτει ένα ποιητικό σπάραγμα, το οποίο, χρόνια μετά, θα αποτελέσει την ουσιαστική ερμηνεία αυτού του βιβλίου: «Θεέ μου, ξερίζωσέ με από τον εαυτό μου / Και επίτρεψέ μου να είμαι εγώ / Χωρίς να είμαι εγώ». Το δίπολο ταυτότητα/ετερότητα, το παιχνίδι των ρόλων και των εαυτών είναι που χρησιμοποιεί η Μιχαλόπουλου. Σαν να μας κλείνει το μάτι και ταυτόχρονα να κάνει και μια ενδιαφέρουσα στροφή στη μέχρι τώρα πορεία της.

Κατά μια έννοια, το συγκεκριμένο βιβλίο εξηγεί γιατί και πώς προέκυψαν όλα τα προηγούμενα. Τι ώθησε το μικρό κορίτσι να γίνει συγγραφέας και τι αμυχές, απώλειες, απωθημένα, ανεκπλήρωτα και όνειρα κουβάλησε ως εδώ που έχει φτάσει. Δεν είναι ακριβώς μια ματιά στην «κουζίνα» του συγγραφέα, αλλά μια πανοραμική θέα του ίδιου του δημιουργού. Με ή χωρίς την τέχνη του. Με το δέρμα, το μυαλό, τις σκέψεις και τα γεγονότα του. Όχι ακριβώς όπως έγιναν, αλλά όπως τοποθετούνται στην ενδιάμεση περιοχή της μυθοπλασίας.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΜπαρόκ
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Καστανιώτης 2018
Σελ. 352, τιμή εκδότη €18,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΜΑΝΤΑΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική  διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Το δεύτερο φεστιβάλ «WOW - Women of the World Αthens» (6-8 Απριλίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποπειράται να θίξει τα πλέον επίκαιρα ζητήματα στον αγώνα της έμφυλης ισότητας, σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο. Στην κεντρική εικόνα, η Έλλη Ανδριοπούλου, διευθύνουσα δύμβουλος του ΚΠΙΣΝ και...

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ