alt

Για τη συλλογή διηγημάτων του Γιάννη Η. Παππά «Θαμπές ζωές» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Μάριου Μιχαηλίδη

Το εγχείρημα του Γιάννη Παππά, να αφηγηματοποιήσει μια πολύ πρόσφατη περίοδο, με σκηνικό χώρο την ελληνική επαρχία καθώς και τα όσα διεκτραγωδούνται σ’ αυτήν τις τέσσερις δεκαετίες της μετεμφυλιακής εμπειρίας, εν πρώτοις δείχνει απλοϊκό και εύκολο. Όμως δεν είναι.

H σιωπή και το σαθρό πέπλο μιας επινοημένης αγνότητας που για χρόνια σκέπαζαν με μια κρυπτική αχλή όλο το εύρος της επαρχιώτικης ζωής, δεν άντεξαν για πολύ. Οι νέοι καιροί άνοιξαν ρωγμές στα τείχη των κατάκλειστων και απομονωμένων κοινωνιών, ανασκάλεψαν τα έγκατά τους και έφεραν στην επιφάνεια ό,τι σάπιο υπήρχε.

Ο συγγραφέας, ασκημένος ποιητής, αφήνει στο περιθώριο τα σύνεργα της ποιητικής τέχνης, ανασύρει τον απλό και λιτό λόγο και επιλέγει προσεκτικά τις ψηφίδες με τις οποίες θα ανασυστήσει το μωσαϊκό μιας αδιάψευστης κοινωνικής πραγματικότητας. H σιωπή και το σαθρό πέπλο μιας επινοημένης αγνότητας που για χρόνια σκέπαζαν με μια κρυπτική αχλή όλο το εύρος της επαρχιώτικης ζωής, δεν άντεξαν για πολύ. Οι νέοι καιροί άνοιξαν ρωγμές στα τείχη των κατάκλειστων και απομονωμένων κοινωνιών, ανασκάλεψαν τα έγκατά τους και έφεραν στην επιφάνεια ό,τι σάπιο υπήρχε. Αυτό επέβαλλε η ανάγκη. Η χώρα έπρεπε να απαλλαγεί από τα χρόνια πάθη και τη νοσηρότητα, που την έριξαν στου κακού τη σκάλα, και να τολμήσει να κάνει τα πρώτα βήματα μιας νέας και ελπιδοφόρας πορείας.

Όχι πως τώρα, μισόν αιώνα μετά, όλα είναι αγγελικά πλασμένα. Κάθε άλλο. Όμως, οεπαρχιωτισμός, φαινόμενο που μέχρι πρόσφατα κανοναρχούσε τη ζωή των ανθρώπων, δεν μπορούσε εξακολουθητικά να κρύβει το λερό του πρόσωπο. Το προνόμιο της δήθεν ηθικής ανωτερότητας κατέρρευσε με πάταγο και όσα βγήκαν –και εξακολουθούν να βγαίνουν– στο φως συγκλονίζουν την ελληνική κοινωνία. Όμως ο επαρχιωτισμός δεν υπήρξε «προνόμιο» μόνο των κοινωνιών της περιφέρειας. Αντίθετα μάλιστα. Μέχρι τις μέρες μας, δεν είναι λίγα εκείνα που αποκαλύπτουν ότι το φαινόμενο αυτό καταδυναστεύει και τα αστικά κέντρα. Εκείνο που με πολύ θάρρος επεσήμανε ο Ευάγγελος Παπανούτσος για την αθέατη πλευρά της ελληνικής επαρχίας κατά τη διάρκεια της μετεμφυλιακής περιόδου, ότι δηλαδή (…) οι άνθρωποι αλληλοϋποβλέπονται και αλληλοβιάζονται, αποδείχτηκε ότι έχει γενικότερη ισχύ.

Ο Γιάννης Παππάς με την εμμονή του να ξεσκεπάσει, μέσα από τις αφηγήσεις των ηρώων του, το φτιασιδωμένο πρόσωπο με το οποίο η Ελλάδα έμπαινε στη νέα εποχή, τελικά επιτυγχάνει τον σκοπό του. Ο συγγραφέας στα περισσότερα μικροαφηγήματα της συλλογής ακολουθεί μια διαδρομή στην οποία προεξάρχει η τεχνική των πρωτοπρόσωπων αφηγήσεων, με τις οποίες δημιουργείται η αίσθηση του προσωπικού βιώματος. Αλλά και όπου επιλέγει να δώσει τον λόγο σε τρίτα πρόσωπα, για να μιλήσουν μέσα από τη δική τους οπτική, το αποτέλεσμα τον δικαιώνει. Κατορθώνει, κι ας μη φαίνεται αυτό εξαρχής, να αναγάγει και να αναδείξει το προσωπικό και το ατομικό σε συλλογική εμπειρία. Μάλιστα, ο καταιγισμός των αποκαλύψεων είναι τόσο μεγάλος, που παραμερίζει τις όποιες στιγμιαίες ενστάσεις για τυχόν υπερβάσεις, από την πλευρά του συγγραφέα, των κανόνων του κλασικού διηγήματος. Η δομική σύσταση των τριών βασικών πτυχών –δέση, κορύφωση, λύση– υποχωρεί, και εκείνο που αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο είναι ο εσκεμμένα λιτός λόγος, στοιχείο που συνάδει με το σκοπούμενο: να φωτιστεί άπλετα το σκηνικό περιβάλλον και να αποκαλυφθούν όλες οι πλευρές της νόσου που για χρόνια κατέλυε και αποσάθρωνε τη ζωή. Από τη μια, τα εγκλήματα πάθους, οι ανεκπλήρωτοι έρωτες, η στερημένη εφηβεία και οι μοναχικοί ήρωες που αναμετρώνται με τη μοίρα και φτάνουν στα όρια της παράκρουσης. Από την άλλη, οι αποτυπώσεις του εμφυλίου –εξορίες, φυλακίσεις, εκτελέσεις– συνθέτουν το ανθρώπινο δράμα που για χρόνια παιζόταν στη χώρα και αποστράγγιζε τη ζωή της επαρχίας και των ανθρώπων της.

Από τη μια, τα εγκλήματα πάθους, οι ανεκπλήρωτοι έρωτες, η στερημένη εφηβεία και οι μοναχικοί ήρωες που αναμετρώνται με τη μοίρα και φτάνουν στα όρια της παράκρουσης. Από την άλλη, οι αποτυπώσεις του εμφυλίου –εξορίες, φυλακίσεις, εκτελέσεις– συνθέτουν το ανθρώπινο δράμα που για χρόνια παιζόταν στη χώρα και αποστράγγιζε τη ζωή της επαρχίας και των ανθρώπων της.

Από τα τριάντα τρία μικροαφηγήματα της συλλογής, τα κορυφαία, για λόγους εύκολα αναγνωρίσιμους, είναι τα δύο τελευταία, που τιτλοφορούνται «Το χιτώνιο ή “Ποιος θα μου δώσει πίσω τα παιδικά μου χρόνια;”» και «Η τελευταία φωτογραφία».

Την αφορμή για το πρώτο την έδωσε μια βιωματική εμπειρία του συγγραφέα όταν βρέθηκε στην Ουγγαρία, προσκεκλημένος για να μιλήσει για τον Δημήτρη Χατζή. Η συνάντησή του με έναν Έλληνα, γιο ενός από εκείνα τα παιδιά που μεταφέρθηκαν σε βαλκανικές χώρες την εποχή του εμφυλίου, μεταβάλλεται σε σπινθήρα που ενεργοποιεί τη λογοτεχνική γραφίδα του συγγραφέα. Το αποτέλεσμα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον αφήγημα-μαρτυρία. Θαυμάσια δείγματα αυτού του αφηγηματικού είδους έχουμε από κορυφαίους συγγραφείς, όπως είναι ο Στρατής Δούκας με το ανεπανάληπτο Ιστορία ενός αιχμαλώτου και, στα νεότερα χρόνια, ο Θανάσης Βαλτινός με το έργο του Η κάθοδος των εννιά.

Την αφορμή για το δεύτερο αφήγημα («Η τελευταία φωτογραφία») την προσφέρει ένα δημοτικό τραγούδι που άκουσε ο Γιάννης Παππάς στα Γρεβενά, για τον ληστή Θωμά Καντάρα, ο οποίος, αφού συνελήφθη το 1919 και φυλακίστηκε, κατόρθωσε να δραπετεύσει, γι’ αυτό και επικηρύχθηκε από τις τότε Αρχές (1922). Το πιο ενδιαφέρον μέρος του αφηγήματος αρχίζει από το σημείο που ο ληστής εκφράζει την επιθυμία του να φωτογραφηθεί στο λημέρι του. Ήδη, τα σημάδια που «διαβάζει» προμηνύουν το τέλος του.

Προσωπική πεποίθηση παραμένει το ότι ο συγγραφέας θα μπορούσε να αναπλάσει δημιουργικά όλες τις πληροφορίες που κατόρθωσε να συγκεντρώσει για τον ληστή Καντάρα. Το υλικό που ήδη παραθέτει και ιδίως η μαρτυρία του λόγιου μοναχού Νικηφόρου Ζαβορδινού «υπόσχεται» ένα καθ’ όλα ζηλευτό εκτεταμένο αφήγημα.

Η επιλογή αυτών των δύο αφηγημάτων είναι προσωπική και καθόλου δεν αντιδικεί με άλλες διαφορετικές που ίσως προκύψουν. Κυρίως δεν υποτιμά τις υπόλοιπες γραφές που συναποτελούν το έργο του Γιάννη Παππά Θαμπές ζωές.

* Ο ΜΑΡΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ είναι ποιητής και πεζογράφος.

altΘαμπές ζωές
Γιάννης Παππάς
Καστανιώτης 2018
Σελ. 200, τιμή εκδότη €14,84

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Η. ΠΑΠΠΑ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

Για το μυθιστόρημα της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου «Συνθετική ορμόνη» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει η Νατάσσα Ρεμούνδου-Χάουλι

Η ...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Το συλλογικό graphic novel «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» (μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Επόμενος Σταθμός), υπό τη διεύθυνση της Μαρζάν Σατραπί, μια πολυσυλλεκτική καταγραφή της κατάστασης στο Ιράν σήμερα, εστιάζει στην ασφυκτική ζωή των γυναικών, ενώ αναδεικνύει και άλλες πλευρές του θεοκρατικού καθεστώτος. ...

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ