alt

Για το βιβλίο του Κώστα Μπουλμπασάκου «19 δευτερόλεπτα πριν… δυο λέξεις» (εκδ. Πικραμένος).

Του Μάριου Μιχαηλίδη

Το πρόσφατο βιβλίο του Πατρινού δημοσιογράφου και συγγραφέα Κώστα Μπουλμπασάκου έρχεται να επιβεβαιώσει τη δημιουργική εμμονή που τον διακατέχει, να χαράσσει τις συγγραφικές του συντεταγμένες στον χώρο της ιστορικής ύλης και της ιστορικής περιπέτειας. Στο μυθιστόρημα 19 δευτερόλεπτα πριν… δύο λέξειςακούγεται ζωντανή η περιπέτεια, μαζί και ο δυσβάσταχτος πόνος των ανθρώπων, καλύτερα των γενεών, που βίωσαν όσα σωρεύτηκαν στο ιστορικό τόξο της νεότερης ιστορίας μας. Ένα τόξο που ξεκινά από την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, εκτείνεται στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, τη γερμανική κατοχή, τον εμφύλιο, διαπερνά την περίοδο της ανασύστασης του κράτους, για να φτάσει στα χρόνια της χούντας, της μεταπολίτευσης και των μετέπειτα εξελίξεων της ψευδεπίγραφης ευημερίας και των επιπτώσεών της, για να καταλήξει στις αυταπάτες μιας αριστερής νομενκλατούρας.

Ένας “καταραμένος” ζωγράφος, από τον θάλαμο των επειγόντων, αναπολεί το παρελθόν του και όλα όσα τον σημάδεψαν. Έτσι, μέσα σε ελάχιστα λεπτά ίσως και δευτερόλεπτα, βουτηγμένος στον κόσμο των παραισθήσεων, ετοιμάζει 19 πίνακες ζωγραφικής για τη μία και μοναδική, λυτρωτική ίσως, έκθεση.

Καταρχάς, ο τίτλος του βιβλίου προκαλεί αμηχανία. Όμως, έρχεται το οπισθόφυλλο να διασαφηνίσει ότι το κεντρικό πρόσωπο, «ένας “καταραμένος” ζωγράφος, από τον θάλαμο των επειγόντων, αναπολεί το παρελθόν του και όλα όσα τον σημάδεψαν. Έτσι, μέσα σε ελάχιστα λεπτά ίσως και δευτερόλεπτα, βουτηγμένος στον κόσμο των παραισθήσεων, ετοιμάζει 19 πίνακες ζωγραφικής για τη μία και μοναδική, λυτρωτική ίσως, έκθεση και μας διηγείται τέσσερις ιστορίες αντίστασης».

Ωστόσο –και σ’ αυτό οφείλεται η επιτυχία του μυθιστορήματος– ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σε μια στεγνή αφηγηματοποίηση της ιστορίας. Όσοι, είτε από άγνοια είτε από απουσία έμπνευσης επιχείρησαν ή επιχειρούν κάτι τέτοιο, αποτυγχάνουν και πέφτουν στη λησμονιά. Η ιστορία στο βιβλίο του Μπουλμπασάκου είναι το βαθύ υπόστρωμα της αφήγησης. Εκείνο που αναδεικνύεται και ιδιαιτέρως υπογραμμίζεται στο έργο είναι το ανθρώπινο δράμα. Μέσα από επιμέρους μυθοπλασίες που έχουν το ξεχωριστό προσόν να συνδέονται μεταξύ τους αλλά και –ως έναν βαθμό– να αυτονομούνται, ο συγγραφέας στήνει το σκηνικό μέρος της δράσης ανθρώπων φτωχών και κατατρεγμένων, ανθρώπων που πλήρωσαν βαρύ τίμημα για τις επιλογές τους, που πάλεψαν για το δικό τους φωτεινό μονοπάτι και γεύτηκαν την απανθρωπιά της εξορίας και των φυλακίσεων.

Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει εύλογες απορίες, να προβάλει αντιρρήσεις και ενστάσεις που θα κατέγραφαν τα όσα διαμετρικώς αντίθετα έχουν ειπωθεί για το τεράστιο αυτό ζήτημα το οποίο στιγμάτισε για μισό περίπου αιώνα την κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου. Εν προκειμένω, όμως, προέχει η λογοτεχνία και σ’ αυτό θα επιμείνει αυτό το σημείωμα.

Εκείνο που ως τεχνική θα ξαφνιάσει ευχάριστα ακόμη και τον πιο μυημένο αναγνώστη είναι ότι οι επιμέρους μύθοι, οι μικροϊστορίες, εγκιβωτίζονται μέσα σε μία ξεχωριστή ιστορία, αυτήν του ζωγράφου Γεράσιμου Σεβαστάκη. Φρονώ, μάλιστα, ότι είναι καθόλα εύστοχη η επιλογή του συγγραφέα, να αρχίσει το μυθιστόρημά του με το πολύ κρίσιμο καρδιακό επεισόδιο που έφερε τον Γεράσιμο στα πρόθυρα του θανάτου. Η σκηνή στην εντατική του νοσοκομείου με τον κατάκοιτο ζωγράφο και τη νοσοκόμα να αδειάζει «τη σύριγγα με το διαφανές υποκίτρινο υγρό στις φλέβες του», με το τραυματισμένο πιτσιρίκι απέναντί του να τον κοιτά και με τη μυστηριώδη Ίντα, που «τυλιγμένη στο λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο της», να του χαμογελά «όλο σαγήνη δοκιμάζοντας τις αντοχές του», προκαλεί στιγμιαία απορία.

Το αφηγηματικό παρόν του κεντρικού μύθου εκτυλίσσεται στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα των προβλημάτων, της ανεργίας και της φτώχειας, με αναφορές στο πρόσφατο παρελθόν της φαινομενικής ευμάρειας.

Όμως, ο συγγραφέας φροντίζει και κατευθύνει τον αναγνώστη: «Αισθανόταν [Ο Γεράσιμος] κουρασμένος, ολόκληρο το κορμί του πονούσε. Έκλεισε τα μάτια κι άρχισε να βυθίζεται, λυτρωτικά σχεδόν, στον κόσμο των παραισθήσεων». Ευθύς αμέσως, ξεδιπλώνεται ο καμβάς που αποκαλύπτει την ταυτότητα και τον ψυχισμό του Γεράσιμου. Οι σπουδές και η εμπειρία του από την παραμονή στη Γαλλία, οι καλλιτεχνικές του ανησυχίες που τον οδήγησαν στη Ρωσία, αλλά και οι καταχρήσεις και το ξόδεμα της ζωής του στα πορνεία του Παρισιού, όλα αυτά συχνά τον οδηγούν σε μια πνευματική σκοτοδίνη. Μέσα σ’ αυτή την επικίνδυνη ρευστότητα εμφανίζεται η μυστηριώδης Ίντα, ένα πλάσμα που ταυτίζεται με την πρόκληση της ηδονικής ζωής και την απειλή του θανάτου. Αυτός, ο άγγελος θανάτου είναι και τώρα παρών στον θάλαμο των επειγόντων.

Το αφηγηματικό παρόν του κεντρικού μύθου εκτυλίσσεται στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα των προβλημάτων, της ανεργίας και της φτώχειας, με αναφορές στο πρόσφατο παρελθόν της φαινομενικής ευμάρειας. Στον αντίποδα του καλλιτέχνη με τα χαμένα όνειρα, βρίσκονται ο Κυριάκος των αριστερών οραμάτων και ο θείος του, ο παλιός αντάρτης του ΕΛΑΣ. Ο συγχρωτισμός του Γεράσιμου με αυτούς θα αποδειχτεί καθοριστικός τόσο για την τέχνη όσο και για τη ζωή του.

Ο συγγραφέας, χωρίς να εγκαταλείπει τον κεντρικό μύθο του αφηγήματός του, προχωρά στην προβολή τεσσάρων επιμέρους μύθων που τους σκηνοθετεί με χαρακτηριστική ευελιξία, αναδεικνύοντας τους χαρακτήρες και ηθογραφώντας το περιβάλλον τους. Βασικά υλικά αυτής της αφηγηματικής χαρτογράφησης είναι ο χώρος και ο χρόνος με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά τους: ελληνική επαρχία, ιταλική και γερμανική κατοχή, αντίσταση, τόποι εξορίας και τα παρεπόμενά τους, η πείνα, ο λιμός και πώς όλα αυτά επηρεάζουν τη συμπεριφορά, τη στάση ζωής και τις αποφάσεις των ατόμων.

Φυσικά, ο συγγραφέας, πιστός στον σχεδιασμό του, δεν παραλείπει να υπενθυμίζει στον αναγνώστη τον κεντρικό μύθο, επαναφέροντας το σκηνικό του θαλάμου των επειγόντων, με τον ετοιμοθάνατο καλλιτέχνη, «με την ανήσυχη νοσοκόμα πάνω από το κεφάλι του [....] Έκανε να κινηθεί, μα ούτε το δαχτυλάκι του μπορούσε να σηκώσει [.…] Κι ο πόνος στο στήθος δεν έλεγε να φύγει». Ακολούθως, με τη συνέργεια της μνήμης του άρρωστου ζωγράφου, η αφήγηση αποκαλύπτει τις σχέσεις του με άλλα πρόσωπα, καθώς επίσης τις αντιθέσεις και τα χάσματα που τον χωρίζουν από αυτά. Αυτές οι σπονδυλωτές αφηγήσεις ολοκληρώνονται πάντοτε κυκλικά, με την επαναφορά στο ίδιο πρωτογενές σκηνικό, με τα ίδια περίπου πρόσωπα: τις νοσοκόμες, τον τραυματία πιτσιρίκο στο απέναντι κρεβάτι και την Ίντα, τον προάγγελο του θανάτου.

Ο συγγραφέας διεισδύει βαθιά στον ψυχικό παραδαρμό του κεντρικού ήρωα και μεταβάλλει την αφήγησή του σε ένα αμάλγαμα εικόνων βγαλμένων από τον κόσμο του ονείρου και της πραγματικότητας.

Η σκηνή-μοτίβο με το θάλαμο στα επείγοντα συνεχίζεται μέχρι το τέλος του έργου, ενώ στα αφηγηματικά ενδιάμεσα μέρη, με συνεχώς αυξανόμενη ένταση, προβάλλουν μορφές βγαλμένες από την ιστορική πραγματικότητα αλλά και από την καθημαγμένη καθημερινότητα. Αγωνιστές της αντίστασης με αταλάντευτη πίστη στον σκοπό του αγώνα, και άλλοι διχασμένοι, ηλικιωμένα άτομα, άντρες και γυναίκες, που αγωνιούν για την καθημερινή τους επιβίωση και αναζητούν να κορέσουν την πείνα τους ανασκαλεύοντας τα σκουπίδια.

Το τέλος αποτελεί ένα κρεσέντο από σκηνές με εξαιρετική ποιητικότητα. Ο συγγραφέας διεισδύει βαθιά στον ψυχικό παραδαρμό του κεντρικού ήρωα και μεταβάλλει την αφήγησή του σε ένα αμάλγαμα εικόνων βγαλμένων από τον κόσμο του ονείρου και της πραγματικότητας. Από τη μια ο γιατρός, σε μια ύστατη προσπάθεια να εκκενώνει ποσότητες ηλεκτρισμού στο σώμα του ζωγράφου και από την άλλη ο θάλαμος να γεμίζει από πρόσωπα των επιμέρους μύθων. Την ίδια στιγμή, στον σταθμό –που είναι μεταφορικά ο σταθμός του χρόνου–, στην αίθουσα με τα εκδοτήρια, εγκαινιάζεται η έκθεση του Γεράσιμου με τους δεκαεννέα πίνακες. Ο τίτλος: Όλα λάθος;

Και καθώς το τραίνο αναχωρεί από τον «σταθμό», ένα ακορντεόν και μια φωνή ανταμώνουν με τη μουσική του Μίκη και τους στίχους του Μανόλη Αναγνωστάκη:

Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
Κι ούτε κανένας, κι ούτε κανένας με γνώριζε, με γνώριζε…

Η όλη σκηνή είναι καθαρά συμβολική. Ο τίτλος της έκθεσης προσημαίνει εκείνο που με ενάργεια καταγράφουν η φυγή του τραίνου και οι στίχοι του Αναγνωστάκη. Το θέμα της ήττας. Αυτό που προκάλεσε ιδεολογικούς –και όχι μόνο– τριγμούς, αυτό που για χρόνια δίχασε την ελληνική κοινωνία, αλλά και άφησε το ανεξίτηλο στίγμα της στις τέχνες, ιδίως στην ποίηση.

Όσο για τον Γεράσιμο, τον καταραμένο καλλιτέχνη, αυτός τελικά επιβίωσε. Μέσα στον παραδαρμό του μπόρεσε και νίκησε το θάνατο, αφού πρώτα έβγαλε από τον καμβά του μνημονικού του τον άγγελο του θανάτου. Την προκλητική Ίντα.

* Ο ΜΑΡΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ είναι ποιητής και πεζογράφος.

alt19 δευτερόλεπτα πριν… δυο λέξεις
Κώστας Μπουλμπασάκος
Πικραμένος 2017
Σελ. 336, τιμή εκδότη €14,76

alt

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ