alt

Για τη συλλογή διηγημάτων του Θωμά Ψύρρα «Θα βοσκήσω το μαύρο» (εκδ. Μεταίχμιο).

Του Νίκου Ξένιου

Ο Θωμάς Ψύρρας έχει καθιερώσει μια νέα εκδοχή ελληνικότητας που αντλεί την εικονοπλασία της από τον βιωμένο χώρο της ιδιαίτερης πατρίδας και από τα κιτάπια της παιδικής ηλικίας. Ο γηραιός αφηγητής του Μαράν Αθά έχει συγκρουσθεί, ως νεαρός δόκιμος, με τη θρησκευτική εξουσία και έχει πλάσει το ιδιόλεκτό του με τα υλικά της γυναικείας αφήγησης στα χωριά του Κισσάβου γύρω στο τέλος του 19ου αιώνα. Στην ίδια αφηγηματική, θεματική και ιδεολογική γραμμή κινείται και η συλλογή διηγημάτων Θα βοσκήσω το μαύρο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Εδώ οι αφηγήσεις γίνονται εις επήκοον άλλων, μετατρεπόμενες σε ένα ιδιότυπο είδος απολογητικής δημηγορίας. Το ακροατήριο αλλάζει από διήγημα σε διήγημα: χωρίς όμως να παρεμβαίνει, απλά προσδίδοντας στο αφήγημα συγκεκριμένη πολιτική υφή.

Νέα μυθολογία εντοπιότητας

Οι βιογραφικές «μυθιστορίες» του Θωμά Ψύρρα είναι άλλοτε φαντασιωσικές κατασκευές και άλλοτε συνειδησιακές καταγραφές συντεθειμένες από εμπειρία, μυθοπλασία και νεοελληνική μνήμη.

Η τοπιογραφία της Θεσσαλίας αντλεί σημασιολογικό φορτίο από τη λογοτεχνία μιας πιο συγκεκριμένης πατρίδας. Η ιδιαίτερη πατρίδα δεν ανάγεται σε γενικό κανόνα, αντιθέτως παραμένει τοπική ως προς τα δομικά της στοιχεία. Απομυθοποιώντας την έννοια της ελληνικότητας και τις μονοσήμαντες παραδηλώσεις της ο συγγραφέας επιστρατεύει την τοπική διάλεκτο στο πρώτο διήγημα («Τα παιδιά κάτω στον κάμπο»), επενδύοντάς την με μουσικά ακούσματα που φτάνουν ως τον Μάνο Χατζιδάκι και «σημαίνουν» μια νέα εκδοχή της Ελλάδας, εξίσου μυθοποιημένη με την προκάτοχό της: σαν να πρόκειται για μια εσκεμμένη διεργασία, όπου το μυθικό στοιχείο διασώζεται από τον τόπο και όχι από τους ανθρώπους: με επινοημένα τοπωνύμια και ονόματα που φαντάζουν οικεία, όμως ανεπαισθήτως προσδίδουν στους γνωστούς μας αυτούς τόπους του θεσσαλικού κάμπου μυθικές διαστάσεις.

Οι βιογραφικές «μυθιστορίες» του Θωμά Ψύρρα είναι άλλοτε φαντασιωσικές κατασκευές και άλλοτε συνειδησιακές καταγραφές συντεθειμένες από εμπειρία, μυθοπλασία και νεοελληνική μνήμη. Εκμυστηρεύσεις από τη μετανάστευση, τον Μεσοπόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τη φάση κατάρρευσης του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, τη δικτατορία, έως και τη Μεταπολίτευση με την χαλκευμένη άνθηση της οικονομίας και την αρχή της σύγχρονης κρίσης, σε κάθε περίπτωση, αναδιαμορφώνουν μια νοσταλγική εκδοχή της ελληνικότητας, που κάθε άλλο παρά δικαιώνει τον Έλληνα.

Αυτοκριτική και πολιτική δήλωση

Το ύφος διαφέρει από διήγημα σε διήγημα αλλά παραμένει, πάνω απ’ όλα, σκωπτικό. Η αφηγηματική καινοτομία συνίσταται στο ότι, στα περισσότερα διηγήματα της συλλογής, ο ματαιωμένος πρωταγωνιστής απευθύνεται σε μιαν ομήγυρη φανταστικών ακροατών, σαν να βρίσκεται στην Αγορά ή στο καφενείο.

Το ύφος διαφέρει από διήγημα σε διήγημα αλλά παραμένει, πάνω απ’ όλα, σκωπτικό. Η αφηγηματική καινοτομία συνίσταται στο ότι, στα περισσότερα διηγήματα της συλλογής, ο ματαιωμένος πρωταγωνιστής απευθύνεται σε μιαν ομήγυρη φανταστικών ακροατών, σαν να βρίσκεται στην Αγορά ή στο καφενείο. Οι αφηγητές είναι διαφόρων ηλικιών και κοινωνικών καταβολών και παραμένουν κατά κανόνα απογοητευμένοι, ματαιωμένοι, αποτυχημένοι, ή ηττημένοι που αυτοσαρκάζονται. Πλήρεις νοσταλγίας εξορκίζουν όλη την κακοδαιμονία του παρελθόντος πνίγοντάς την σ’ ένα ποτήρι κρασί, αλλά και διατηρούν, παράλληλα, αμείωτα τα γνωρίσματα του «σκατολαού» που έφτασαν σήμερα να είναι οι αυτόχθονες Έλληνες. 

Στο «Βιβλιοπώλης πόρτα πόρτα» ο αφηγούμενος έχει αποτύχει να εμφυσήσει πολιτική συνείδηση στον εγγονό του: πάνοπλος, ημιμαθής και οργίλος, ο εγγονός προβαίνει σε κακή διαχείριση του υλικού των αφηγήσεων του παππού του από τον εμφύλιο και την κατοχή, διαμορφώνοντας μια στρεβλή αντικανονικότητα ως παρωδία πολιτικής συνείδησης και μετατρεπόμενος σε κοινό τρομοκράτη των πόλεων. Ο κλασικός «Ελληνάρας» φοροφυγάς στη «Διαχείριση θυμού» συγκεντρώνει όλα τα γνωρίσματα του χαλαρού συνειδησιακού ελέγχου: έχει ξεκοκκαλίσει τα πακέτα Ντελόρ, έχει αποτύχει σε όλες τις απόπειρες έκνομου πλουτισμού του και έχει, σταδιακά, μετατραπεί σε μια σύγχρονη εκδοχή του λήσταρχου Νταβέλη.

Ο γλυκύς, αυτοσαρκαστικός προδότης

O Ψύρρας είτε εκθέτει με ειλικρίνεια τη μικρότητα ενός ιστορικά συσσωρευμένου ατομικισμού («Μισή αρχοντιά»), είτε αντικρίζει αποφασιστικά την αποκαρδίωση μιας μη ανταποδοθείσης αριστερής δράσης υπέρ του συλλογικού.

Αμετανόητος είναι ο μετανάστης/αφηγητής του «Κόκκινου μήνα», που αδυνατεί να προσαρμοστεί στα βορειοευρωπαϊκά δεδομένα, πασχίζοντας μάταια να αποβάλει τις φαλλοκρατικές μεσογειακές του καταβολές και να ενταχθεί στο πλαίσιο χαλαρών οικογενειακών και κοινωνικών δομών των σκανδιναβικών χωρών. Η «αποστειρωμένη» βορειοευρωπαϊκή ευταξία και εκδοχή φιλοξενίας και κοινωνικότητας τον αφήνει, κατ’ ουσίαν, αδιάφορο και σταδιακά τον αποβάλλει. Με σαρκαστική αυτοαναίρεση, χιούμορ αλλά και προσήλωση στις μεσογειακές του μνήμες και καταβολές, ο ήρωας μοιάζει παγιδευμένος στην κινούμενη άμμο της μετριότητας.

Επιεικής με τους ήρωές του αλλά και ακριβοδίκαιος στην καταγραφή του βίου και της πολιτείας καθενός, ο συγγραφέας υπενθυμίζει τις καταβολές του καταδότη ή του δωσίλογου στο «Σήμερα δεν μιλάμε για πολιτικά». Αντιλαμβάνεται τη χοάνη που έχει διανοιχθεί ανάμεσα στα κίνητρα και την τελική έκβαση της ανθρώπινης δράσης, καθώς το πλήθος γύρω από τους αφηγητές του κινείται ιδιοτελώς, διασφαλίζοντας τα δικά του «νώτα» στο ιστορικό γίγνεσθαι και κομφορμιστικά αφήνοντας σε κάποιους αριστερούς να βγάλουν το φίδι από την τρύπα. Έτσι, ο Ψύρρας είτε εκθέτει με ειλικρίνεια τη μικρότητα ενός ιστορικά συσσωρευμένου ατομικισμού («Μισή αρχοντιά»), είτε αντικρίζει αποφασιστικά την αποκαρδίωση μιας μη ανταποδοθείσης αριστερής δράσης υπέρ του συλλογικού.

«Μας γέρασαν προώρως, το κατάλαβες;»

Ο Θωμάς Ψύρρας γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Τύρναβο Θεσσαλίας, σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, δίδαξε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και στην Επιμόρφωση των Καθηγητών, ενώ κείμενά του ανθολογήθηκαν στα σχολικά εγχειρίδια των Νέων Ελληνικών. Η αριστερή του τοποθέτηση είναι κυρίαρχη στο διήγημα «21 Απριλίου 2005», όπου ένας φιλόλογος της Λάρισας εξομολογείται στο νεανικό ακροατήριο των μαθητών του τα βάσανα ενός παιδιού που φέρει το συνειδησιακό βάρος ενός μη εκφωνηθέντος κατηγορώ ενάντια στον πατέρα. Η ενοχή ελάχιστα απαλύνεται με το κήδος των οστών και το αναμμένο κερί της εκταφής. Αντιθέτως, επιβαρύνεται με τα πρώτα αποτυπώματα του γήρατος και τη συνειδητοποίηση της ελαφρότητας των νέων γενεών, στη βάσανο που εγκαινίασε ο Γιώργος Ιωάννου στο «+13-12-43». 

Η διακειμενική αναφορά φέρνει τον αφηγητή/καθηγητή στην οχληρή θέση να ανακαλέσει την οικογενειακή του ιστορία, ιχνηλατώντας τις επιβιώσεις του ιδεολογικού διχασμού της Ελλάδας μέσα στους κόλπους της ίδιας του της οικογένειας. Ο ακροδεξιός, φασίστας παππούς αφήνει με ανάλγητο τρόπο την κόρη και τα εγγόνια του να πεινάσουν προκειμένου να υποχωρήσει στις πεποιθήσεις του γαμπρού του: συνάπτει σχέσεις με την εξουσία και ψήνει κρέατα επιδεικτικά, τοίχο-τοίχο με το «Μεσολόγγι» του ρημαγμένου νοικοκυριού του αριστερού γαμπρού του, σε μιαν ηρωϊκή παραλληλία με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.

Ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητές του, ο Θωμάς Ψύρρας εξέδωσε το εκπαιδευτικό περιοδικό «Σημείο» και συμμετείχε στα περιοδικά «Αυτό» και «Γραφή» της Λάρισας, δημοσίευσε άρθρα στο «Αντί», στην «Ελευθερία», στην «Αυγή», στην «Ελευθεροτυπία» και στην «Καθημερινή», χρημάτισε μέλος της ΚΕ της «Ελληνικής Αριστεράς», Δημοτικός Σύμβουλος Λάρισας και βουλευτής της ΔΗΜΑΡ το 2012, ενώ διαφώνησε και διαφοροποιήθηκε το 2014.

* Η κεντρική φωτογραφία είναι του Τάκη Τλούπα.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΘα βοσκήσω το μαύρο
Θωμάς Ψύρρας
Μεταίχμιο 2017
Σελ. 280, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΨΥΡΡΑ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ