alt

Για τη συλλογή διηγημάτων της Ελισάβετ Χρονοπούλου «Ο έτερος εχθρός» (εκδ. Πόλις).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Έχω την αίσθηση –λίγο αόριστη ακόμη– ότι η Κατοχή, που είχε τεθεί στο περιθώριο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, επανέρχεται τα τελευταία χρόνια και προσπαθεί να ξεμυτίσει. Κι είναι σίγουρο ότι η κρίση έκανε ξανά επίκαιρη μια τέτοια περίοδο, όχι μόνο επειδή μέσα σ’ αυτή πολλοί ψηλαφούν το σημερινό εμφυλιοπολεμικό κλίμα, ιχνηλατώντας το πριν από την επίσημη έναρξη του Εμφυλίου, αλλά κι επειδή κάποιοι ξαναβλέπουν τον Γερμανό ως εχθρό, επιχειρώντας μια υποδόρια αναλογία μεταξύ του οικονομικού εκμεταλλευτή του 21ου αιώνα και του πολεμικού κατακτητή της δεκαετίας του ’40. Και δύο πρόσφατα βιβλία, που επικεντρώνονται στην Κατοχή, δεν στοχοποιούν τον οφθαλμοφανή εκ βορρά εισβολέα, αλλά στρέφουν τα βέλη τους στους δικούς μας εσωτερικούς εχθρούς, που είναι ίσως χειρότεροι, πέρυσι ο Θανάσης Σταμούλης με τη Σκιά στο δέντρο (Ποταμός 2016) και φέτος η Ελισάβετ Χρονοπούλου με τον Έτερο εχθρό.

Ακόμα και σε όσα κείμενα οι Γερμανοί δείχνουν την «στερεοτυπική» συμπεριφορά κατακτητή, το κέντρο του κάδρου βρίσκεται στα συναισθήματα που προκαλούνται, στις ψυχικές αντιδράσεις, με πρώτη τον φόβο, τα οποία πηγάζουν από την ανελευθερία και την απειλή της ζωής.

Αυτό το «έτερος» δεν σημαίνει ακριβώς «άλλος» και γι’ αυτό η επιλογή του στον τίτλο δεν είναι καθόλου τυχαία. Σημαίνει «ο άλλος από τους δύο», γεγονός που οδηγεί στη απόδοση στους Γερμανούς του ρόλου του πρώτου εχθρού και στην αναζήτηση μέσα στα δέκα διηγήματα του «ετέρου» ή των «ετέρων» εχθρών, που απειλούν όχι μόνο τη σωματική ακεραιότητα των ηρώων αλλά και την ηθική τους υπόσταση. Κι εκτός από τα τελευταία διηγήματα όπου ο κατακτητής αποκτά σάρκα και οστά, στα πρώτα ναι μεν υπονοείται, αλλά η εστίαση του φακού φωτίζει το άλλο δεινό που απανθρωποποιεί την ύπαρξή μας. Ακόμα και σε όσα κείμενα οι Γερμανοί δείχνουν την «στερεοτυπική» συμπεριφορά κατακτητή, το κέντρο του κάδρου βρίσκεται στα συναισθήματα που προκαλούνται, στις ψυχικές αντιδράσεις, με πρώτη τον φόβο, τα οποία πηγάζουν από την ανελευθερία και την απειλή της ζωής.

Ο εκμεταλλευτής οδηγεί την κοπέλα στην εκπόρνευση για ένα βαρύτιμο δαχτυλίδι, η πείνα οδηγεί στην ασέβεια προς τη νεκρή γιαγιά για τη μερίδα στο συσσίτιο, οι βολεμένοι (και πουλημένοι) γονείς ορθώνουν την ιδιοτέλεια, τη μαρμελάδα και το ψωμί τους, πάνω από την εξαθλίωση των άλλων, η φιλοχρηματία γεννά την εκμετάλλευση, ο φόβος είναι ο πιο καλός σύμμαχος της προδοσίας, η καταπίεση οδηγεί σε αναξιοπρεπείς πράξεις και σε μια «εκουσίως υποχρεωτική» ταπείνωση, ο θάνατος τρέφει τη μνησικακία, ο πόλεμος γαλουχεί την αισχροκέρδεια…

Αν δούμε τα διηγήματα της Ελισάβετ Χρονοπούλου ως γυαλιά ενός καλειδοσκοπικού μηχανήματος προβολής συναισθημάτων, μπορούμε να διαβάσουμε μέσα σ’ αυτά αλληλένδετες φωτογραφίες που προβάλλονται σε ένα ζοφερό σκηνικό. Από τη μια, οι εξωτερικές συνθήκες της κατοχής, της πείνας, του θανάτου, των διασπασμένων ανθρώπινων σχέσεων, κι από την άλλη οι εσωτερικές ρωγμές της ανασφάλειας, του φόβου, της καταπίεσης, που με τη σειρά τους οδηγούν στην εκμετάλλευση, στον σφετερισμό περιουσιών, στην προδοσία. Αυτή η σύνδεση αναδεικνύει αφενός τα συναισθήματα σε πρωταγωνιστές ενός γκρίζου θεάτρου, αφετέρου τα σκηνικά, η ατμόσφαιρα, η ανάπλαση ενός κλίματος, που ξεφεύγει από το συγκεκριμένο κι ανάγεται στο διαχρονικό, ίσως είναι πιο σημαντικά στην κατανόηση της ανθρώπινης συνθήκης.

Κάθε περίοδος, όποτε ο κατακτητής σφίγγει όλο και περισσότερο τα λουριά, γεννά φαινόμενα εξαθλίωσης, ηθικής σήψης και κοινωνικής αναλγησίας.

Κι αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί πέρα από την Κατοχή. Κάθε περίοδος, όποτε ο κατακτητής σφίγγει όλο και περισσότερο τα λουριά, γεννά φαινόμενα εξαθλίωσης, ηθικής σήψης και κοινωνικής αναλγησίας. Γεννά τα τρωκτικά του φόβου που υποβαθμίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και λιπαίνουν πράξεις και λόγια και σιωπές αναίσχυντες. Όσο κι αν περνούν δεκαετίες έκτοτε (έχει σημασία που συχνά η αφήγηση του τότε γίνεται από την οπτική ενός γηραιού κυρίου ή μιας γηραιάς κυρίας του τώρα), μέσα στην ψυχή μένει το σαράκι αν όχι των τύψεων, τουλάχιστον της υποδόριας αγανάκτησης και της πίκρας για την ηθική κατάπτωση του ανθρώπου.

Η συγγραφέας κερδίζει το στοίχημα της γραφής όχι μόνο με το διαχρονικό θέμα της, αλλά και με το ζεστό ύφος της, τη ζυγισμένη έκφραση και την ισορροπημένη αφήγηση. Το διηγήματά της –στην πυκνότητά τους– συναιρούν με τέτοιο τρόπο το παρόν που αφηγείται και το παρελθόν που γίνεται αντικείμενο αφήγησης, ώστε να εξάγεται αβίαστα η ντροπή, η μετάνοια ή μη κ.ά. την οποία δεν σβήνει η απόσταση. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

 

altΟ έτερος εχθρός
Ελισάβετ Χρονοπούλου
Πόλις 2017
Σελ. 136, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ