alt

Για τις νουβέλες του Μιχάλη Μακρόπουλου «Τσότσηγια & Ω’μ» (εκδ. Κίχλη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Ο Μιχάλης Μακρόπουλος ζει ως μεταφραστής, με πλήθος τίτλων στο ενεργητικό του· αλλά η συμβολή του στα γράμματα περιλαμβάνει και την πεζογραφία, στην οποία μάλιστα έχει να επιδείξει ιδιαίτερα γόνιμους καρπούς. Το δέντρο του Ιούδα λόγου χάρη, για να μιλήσω μόνο για το προηγούμενο βιβλίο του, έδενε το σκληρό ορεινό τοπίο της Ηπείρου με τη νοοτροπία και συμπεριφορά των κατοίκων της, που σιωπούν ακόμα και μπροστά στον φόνο. Στον παρόντα τόμο έχουμε δυο νουβέλες, μία σε σχήμα παραμυθιού και μία σε μυθοπλασίας.

Οι σκληρές αλήθειες των παραμυθιών

Ο Μακρόπουλος φτιάχνει ένα άχρονο και άτοπο πλαίσιο, όπου τα πάντα είναι συγκεκριμένα και μαζί διαχρονικά, λέει σκληρές αλήθειες και συνάμα τις υγραίνει με την αύρα του μύθου [...] με μια γλώσσα «ευσπλαχνική», που μπορεί να προβάλλει ποιητικά ό,τι ωμό, στυγνό κι ανείπωτο συμβαίνει στην πραγματική ζωή.

Στα παραμύθια λέγονται οι πιο σκληρές αλήθειες, αλλά, επειδή καλύπτονται από την αχλή ενός κόσμου μακρινού και άχρονου, δεν πονάνε πολύ. Εκεί μέσα συναντώνται φόνοι, αδικίες, οικογενειακά προβλήματα, μοχθηρές πράξεις, επιβουλές κ.ά., αλλά μέσα στο πλαίσιο της μυθικής ατμόσφαιρας και του επιδιωκόμενου διδάγματος η οξεία σοκαριστική απήχησή τους μετριάζεται.

Ο Μακρόπουλος, λοιπόν, παίρνει το καλούπι του παραμυθιού και γράφει μια νουβέλα, ένα παραμύθι για μεγάλα παιδιά. Τι κερδίζει μ’ αυτόν τον τρόπο; Φτιάχνει ένα άχρονο και άτοπο πλαίσιο, όπου τα πάντα είναι συγκεκριμένα και μαζί διαχρονικά, λέει σκληρές αλήθειες και συνάμα τις υγραίνει με την αύρα του μύθου, ώστε να γίνουν πιο μαλακές κι εύπεπτες, και τέλος χρησιμοποιεί τη γλώσσα του παραμυθιού, μια γλώσσα «ευσπλαχνική», που μπορεί να προβάλλει ποιητικά ό,τι ωμό, στυγνό κι ανείπωτο συμβαίνει στην πραγματική ζωή.

Η πρώτη νουβέλα «Τσότσηγια» τιτλοφορείται από το όνομα της λιλιπούτειας ηρωίδας, δυο δυόμιση σπιθαμών. Η μητέρα της η Κατερίνα τη γέννησε κρυφά από τον άνδρα της και τον μεγάλο γιο του, που την κακομεταχειρίζονται. Απομονώνεται, λοιπόν, στο παράσπιτο που έχει για μαγερειό κι εκεί βρίσκει την ησυχία της, εκεί γεννά την Τσότσηγια κι εκεί τη μεγαλώνει. Βέβαια, όπως σε όλα τα παραμύθια, το άλογο στοιχείο βρίσκει χώρο να παρεισφρήσει κι σε αυτή την περίπτωση αντιπροσωπεύεται από το πολύ μικρό μέγεθος της τοσοδούλας, η οποία ακόμα και έξι χρονών δεν ξεπερνά τους πενήντα πόντους. Η δύναμή της έγκειται στη μαγεία που ασκεί στα ζώα, όποια τυχαίνει να βρίσκονται στην εμβέλειά της, από τα έντομα ώς τα πουλιά.

Η νουβέλα συνομιλεί με το παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «Τοσοδούλα», αλλά εξελίσσεται στην τραγικότητά της με άλλον τρόπο. Η Κατερίνα υφίσταται την ενδοοικογενειακή βία, μια ανήμπορη φοβισμένη γυναίκα που ήλθε από τους Άγιους Σαράντα. Η υπομονή και η σιωπή της είναι οι μόνες δυνάμεις που την προφυλάσσουν· και φυσικά η Τσότσηγια (αλήθεια, υπάρχει η Τσότσηγια;), που της δίνει ένα νόημα, έναν σκοπό στη δυστυχισμένη ζωή της. Κι όταν πρέπει να εξηγηθούν πράγματα, πάλι με παραμύθι η Κατερίνα παραλληλίζει τους άνδρες του σπιτιού με δράκους, που απειλούν να κατασπαράξουν το μικρό πλασματάκι. Κι όταν αποφασίζει να δραπετεύσει, πάλι με τον τρόπο του φανταστικού, μια νεράιδα τη βοηθάει μέσα στα κρύα και τα χιόνια.

Ο ωμός ρεαλισμός της βίας και της σκληρής πραγματικότητας βρίσκει διεξόδους στο παραμύθι, βρίσκει δρόμους διαφυγής, βρίσκει τα όπλα του εξωλογικού για να αλλάξει τις ισορροπίες.

Η γέννηση της αφήγησης

Η δεύτερη νουβέλα διαδραματίζεται στην προϊστορική εποχή, όταν ο homo sapiens διαγκωνίζεται τόσο με τη φύση όσο και με τον Νεάντερταλ. Ήρωας είναι ο Ω’μ (που θυμίζει τη λατινική λέξη homo για τον άνθρωπο) ο οποίος μένει σε μια ορεινή σπηλιά, καθώς το πληγωμένο πόδι του δεν θα τον βοηθούσε να συνοδεύσει τους συντρόφους του, που φεύγουν για πιο ευμενή κλίματα. Κι έτσι μέσα στον χειμώνα, μόνος κι έρημος, σακάτης κι αδύναμος, συγκρούεται με τη φύση, την πείνα, τα ζώα, τους πρωτόγονους «ρωμαλέους ανθρώπους», τον ίδιο τον θάνατο – και τους νικάει.

Η πρωτόγονη ζωγραφιά είναι η πρώτη αφήγηση, που καταφέρνει να αισθητοποιήσει φόβους και όνειρα, εφιάλτες και ελπίδες. Είναι η γέννηση της τέχνης που έρχεται να μετατρέψει τον αγώνα της επιβίωσης σε πολιτισμό.

Ο φόβος του θανάτου, που ο Ω’μ τον φαντάζεται μισό άνθρωπο και μισό αίγαγρο, κι η υπέρβασή του ώθησαν την ανθρωπότητα στις πρώτες βραχογραφίες. Αυτές απορρέουν από την αυτοσυνειδησία του ατόμου, την ανάγκη του να ξορκίσει το κακό, να αναπαραστήσει τον τρόπο ανεύρεσης τροφής και έτσι να τον κάνει πιο οικείο, πιο εύκολο, πιο προσιτό. Η πρωτόγονη ζωγραφιά είναι η πρώτη αφήγηση, που καταφέρνει να αισθητοποιήσει φόβους και όνειρα, εφιάλτες και ελπίδες. Είναι η γέννηση της τέχνης που έρχεται να μετατρέψει τον αγώνα της επιβίωσης σε πολιτισμό, με αποτέλεσμα να διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα ζώα.

Σ’ αυτό συντείνει και η έμπνευση του Μακρόπουλου να αντιπαραβάλει τον σκεπτόμενο άνθρωπο, τον homo sapiens, με τον μακρινό αλλά ζωώδη ξάδελφό του, τον Νεάντερταλ, που επικοινωνεί με ημι-άναρθρες κραυγές, που ξέρει να κυνηγά και καταφέρνει να επιβιώνει, αλλά δεν μπορεί να αρθεί σε ένα πιο προηγμένο επίπεδο. Ακόμα όμως κι αυτός ξεχωρίζει από τα άψυχα ζώα, καθώς αρέσκεται σε ιστορίες γύρω από τη φωτιά, γεγονός που δείχνει ότι ο πολιτισμός ξεκινά από τη μετατροπή της ζωής σε αφήγηση.

Οι δύο ιστορίες δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση. Η μία είναι παραμύθι, η άλλη μυθοπλαστική αφήγηση. Η μία αναφέρεται στην ενδοοικογενειακή βία, η άλλη στον αγώνα του ανθρώπου με τη φύση. Κι όμως, πέρα από τη γλώσσα, που ντύνει ζεστά την Τσότσηγια και τον Ω’μ, και στις δύο νουβέλες ο άνθρωπος καταφεύγει στη φαντασία για να βρει αποκούμπι και διέξοδο από την ανηλεή πραγματικότητα που ζει. Η ουτοπία-δυστοπία του παραμυθιού, η αλληγορία του και το συμβολικό πλαίσιό του βοηθά την Κατερίνα να εξηγεί τον κόσμο και να τον κατεβάζει στα μέτρα της κόρης της, ενώ η αφήγηση και η ζωγραφική εξιστόρηση κάνει τον Ω’μ εισηγητή ενός νέου τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος κατορθώνει να ξεπερνά τους φόβους του.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

 

altΤσότσηγια & Ω’μ
Μιχάλης Μακρόπουλος
Κίχλη 2017
Σελ. 144, τιμή εκδότη €13,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ