Για το βιβλίο του Αντώνη Γεωργίου Ένα αλπούμ ιστορίες (εκδ. Το ροδακιό)
Της Άλκηστης Σουλογιάννη
Ο κύπριος συγγραφέας (και νομικός) Αντώνης Γεωργίου έχει παρουσιάσει ενδιαφέροντα δείγματα δημιουργικής παραγωγής ως ευρηματική διαχείριση ζητημάτων σχετικά με τον (εσωτερικό) άνθρωπο και τη διάθεσή του απέναντι στον εαυτό του και στο περιβάλλον, όπως εντοπίζονται π. χ. στην ποιητική συλλογή Πανσέληνος παρά μία (2006), στη συλλογή διηγημάτων Γλυκιά bloody life (2006), ή ακόμα σε θεατρικά έργα (Αγαπημένο μου πλυντήριο 2007, Η Νόσος 2009, Ο κήπος μας 2011, La belote 2012). Εξίσου δημιουργική συμπεριφορά αναπτύσσει ο Α. Γεωργίου και με τη συμμετοχή του στη συντακτική ομάδα του καλού κυπριακού περιοδικού λόγου, τέχνης και προβληματισμού με τον τίτλο Άνευ.
Στο βιβλίο Ένα αλπούμ ιστορίες ο Α. Γεωργίου προτείνει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σύνθεση με ενιαία καλειδοσκοπική ανάπτυξη ως παραστατική, ευρείας κλίμακας αποτύπωση γεγονότων καταρχήν και πρωτίστως από τον προσωπικό βίο, που αντιστοιχούν σε έναν εκτενή υποκειμενικό κόσμο. Πρόκειται για μια πολυεπίπεδη πινακοθήκη χαρακτήρων, εσωτερικών και εξωτερικών τοπίων, αστικών, αγροτικών και φυσικών χώρων.
Κλειδί για την επίσκεψη στη σύνθεση αυτή αντιπροσωπεύει ο θάνατος της γιαγιάς που φαίνεται να αποτελεί συνδήλωση για το προσωπικό παρελθόν όπως αποσύρεται οριστικά, ενώ δίοδοι για την προσπέλαση ποικίλων λεπτομερειών του υποκειμενικού κόσμου αναγνωρίζονται κυρίως στις διηγήσεις των μανάδων που συμπληρώνονται κατά περίπτωση από άλλους παράπλευρους κειμενικούς χαρακτήρες.
Με τον τρόπο αυτόν ο προσωπικός βίος και κατ’ επέκταση ο υποκειμενικός κόσμος υπερβαίνουν τον ατομικό χαρακτήρα και προβάλλουν μια πολυφωνική και πολυεστιακή διάσταση, μέσα σε ένα πολύμορφο πεδίο που συνθέτουν κοινωνικά, ιστορικά, πολιτικά, πολιτισμικά δεδομένα, εντοπιζόμενα κατά τη διαχρονική πορεία της Κύπρου αλλά και εκτός αυτής.
Προσωπικές διαδρομές, διαπροσωπικές σχέσεις
Ο θάνατος γίνεται αποδεκτός ως αυτονόητο και συνηθισμένο γεγονός και παύει να είναι τρομερός.
Στο πεδίο αυτό διασταυρώνονται προσωπικές διαδρομές, αναπτύσσονται διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και σχέσεις ανάμεσα σε ζωντανούς και σε νεκρούς, ο θάνατος γίνεται αποδεκτός ως αυτονόητο και συνηθισμένο γεγονός (όπως ισχύει και με τη ζωή) και επομένως παύει να είναι τρομερός, είτε έρχεται πολύ νωρίς είτε αργεί παρά τους συνεχείς αποχαιρετισμούς, τα όρια ανάμεσα στον φίλο και στον εχθρό είναι δυσδιάκριτα, ο υποκειμενικός και βιωματικός χρόνος αποκλίνει από τον φυσικό, η μνήμη και η λήθη έχουν επιλεκτική συμπεριφορά ως προς τη διάσωση και την καταχώρηση δεδομένων τόσο από το ατομικό όσο και από το γενικό/ιστορικό παρελθόν.
Ιδιαίτερη έμφαση αναγνωρίζεται στη μορφή και στη λειτουργικότητα των οικογενειών, των επίσημων σύμφωνα με τα θεσμικώς ισχύοντα, αλλά και των άτυπων με παιδιά νόθα, υιοθετημένα ή «δοσμένα». Η μάνα ως εστίαση ενδιαφέροντος στο πλαίσιο της δομής των οικογενειών και περαιτέρω του κειμενικού κόσμου αποτελεί προσωποποίηση της αντοχής, της ανοχής, της δικαιοσύνης, της ισότητας, της προστασίας, ένα διαρκές σημείο αναφοράς, και όταν διηγείται ιστορίες, ακόμα και τα πλέον τραγικά γεγονότα φαντάζουν ηπιότερα αφήνοντας έναν απόηχο μελαγχολίας και συγκίνησης.
Ο Αντώνης Γεωργίου
|
Ο Α. Γεωργίου με συνδυαστική ικανότητα έχει οργανώσει τον ευρύ ορίζοντα των υποκειμενικών γεγονότων αξιοποιώντας ποικίλα δεδομένα κοινωνικά (π. χ. οι προσωπικές διαδρομές και δραστηριότητες των Κυπρίων μέσα στην Κύπρο, καθώς και στην Ελλάδα, στην Αγγλία, στην Αυστραλία, στην Αφρική, η αντιμετώπιση της διαφορετικότητας, μεικτοί γάμοι, δουλεμπόριο, μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες στην Κύπρο), πολιτισμικά (π. χ. λαϊκή παράδοση της Κύπρου, ήθη και έθιμα, ποιητάρηδες, ο λαϊκός ζωγράφος Μιχαήλ Κκάσιαλος, μνημεία της Κύπρου, οι ανασκαφές των Σουηδών στην Κύπρο το 1927, τουρκοκύπριοι που μιλούν ελληνικά, θέατρο, κινηματογράφος), κυρίως ιστορικά με έμφαση στην πολιτική διάσταση αυτών (π. χ. η ιστορία της Κύπρου από τον 19ο αιώνα και εξής, οι αγχόνες των Άγγλων, η πολλαπλώς φορτισμένη περίοδος 1964-1974, ΕΟΚΑ και ΕΟΚΑ Β’, Γρίβας και Μακάριος, η πολιτική που χωρίζει φίλους, γείτονες και συγγενείς, η τουρκική εισβολή, διακοινοτική σε διαχρονική διάσταση διελκυστίνδα με ό,τι αυτό συνεπάγεται εκατέρωθεν σε βία, σε φόνους, σε ομαδικούς τάφους, σε αγνοούμενους, αλλά και σε κοινό πόνο, σε βοήθεια, σε προστασία, σε προσπάθειες για την απόδοση δικαιοσύνης).
Στο βάθος του ορίζοντα ο Α. Γεωργίου με διακριτικότητα, με ιδιαίτερη ευαισθησία και με υψηλή αντίληψη περί κοινωνικής ισορροπίας τόσο σε ενδο-ελληνοκυπριακό όσο και σε διακοινοτικό επίπεδο, έχει τοποθετήσει μείζονα ζητήματα που αφορούν την Ιστορία και βρίσκουν εφαρμογή στην ιδιαιτέρως σύνθετη κυπριακή πραγματικότητα, όπως: επιλεκτική και πολυφωνική ερμηνεία, αποσιώπηση γεγονότων, προκλητική μεροληψία και σχετική αντικειμενικότητα.
Φωτογραφίες ασπρόμαυρες και έγχρωμες, φωτογραφίες ατόμων, ζευγών και ομάδων, φωτογραφίες με παρέες γυναικών, με παρέες ανδρών και με μεικτές παρέες, ως εμπόδιο της λησμονιάς, ως πεδία βιωμάτων και ιδεολογιών, φωτογραφίες ως ατραπός για την επίσκεψη στον χωρόχρονο, ως παραμυθία για τον χαμένο (προσωπικό) χρόνο.
Όλα αυτά τα δεδομένα βρίσκονται σε διαρκή διάλογο με μια πλούσια συλλογή από σχετικές ή αντίστοιχες φωτογραφίες που λειτουργούν ως όχημα για την παραστατική υποστήριξη των σημαινομένων, και παράλληλα οδηγούν και στην ανάγνωση του τίτλου το βιβλίου (αλπούμ λέγεται το άλμπουμ φωτογραφιών στην κυπριακή διάλεκτο). Φωτογραφίες ασπρόμαυρες και έγχρωμες, φωτογραφίες ατόμων, ζευγών και ομάδων, φωτογραφίες με παρέες γυναικών, με παρέες ανδρών και με μεικτές παρέες, φωτογραφίες ως εμπόδιο της λησμονιάς, ως πεδία βιωμάτων και ιδεολογιών, ως ατραπός για την επίσκεψη στον χωρόχρονο, ως παραμυθία για τον χαμένο (προσωπικό) χρόνο. Ακόμα περιγραφή φωτογραφιών και οπτική πρόσληψη αυτών ως αποτύπωση της διαφοράς ανάμεσα στην εξ αντικειμένου μετάδοση και στη βιωματική προσέγγιση πληροφοριών, και επίσης ανταλλαγή φωτογραφιών ως διαδικασία βιωματικής επικοινωνίας.
Ο συνδυασμός κειμένου και οπτικού υλικού παρακολουθεί μια συνεχή παλινδρόμηση στον χώρο και στον χρόνο και αποδίδει ένα χωροχρονικό συνεχές ως ανάπτυξη του περιεχομένου της μνήμης και ως εφαλτήριο για τη διαφυγή προς το μέλλον, γιατί «Ποιος σας λέει πως η μνήμη είναι μόνο παρελθόν;», όπως υποστηρίζει ο γηραιός χαρτοπώλης διά χειρός Γιάννη Ευσταθιάδη στο βιβλίο Εκατό (εκδ. Μελάνι 2013).
Προς το μέλλον είναι προσανατολισμένοι και οι αφηγητές του Α. Γεωργίου μεταφέροντας το περιεχόμενο του προσωπικού τους παρελθόντος όπως έχει διαβρωθεί από τη γενική ιστορία της Κύπρου με όλο τον παραλογισμό της αντικειμενικής πραγματικότητας, ενισχυμένο όμως με όνειρα, προσδοκίες και ελπίδες.
Γέγυρες επικοινωνίας
Ο συγγραφέας αποτελεί τη γέφυρα για να επικοινωνούν οι αφηγητές μεταξύ τους, και όλοι μαζί με τον αναγνώστη. Στην πραγματικότητα οι αφηγητές μπλέκουν τις διαδρομές τους σε τέτοιον βαθμό, που τελικά υποχωρούν κάτω από τον ρυθμό της ανάπτυξης των γεγονότων, όπως αποδίδει η συνεχής, καταιγιστική, παλινδρομική, καλειδοσκοπική ροή υλικού από τα φορτία της ατομικής μνήμης και των συνειδήσεων, χωρίς να παρεμβαίνει η στίξη ως όριο κειμενικών ενοτήτων, ενώ συχνά μένει μετέωρο το τέλος των επιμέρους αφηγήσεων.
Συνδυάζει την κυπριακή διάλεκτο με την κοινή, καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα.
Με τον τρόπο αυτόν ο Α. Γεωργίου έχει οργανώσει έναν ενιαίο αφηγηματικό λόγο που διεκπεραιώνει ένα ενιαίο σύνολο βιωματικών πληροφοριών, με όχημα το αποτέλεσμα του συνδυασμού της κυπριακής διαλέκτου με την κοινή, καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα. Ο συνδυασμός αυτός αποδίδει αφενός τη βιωματική φόρτιση που αντιστοιχεί στην «οικειότητα» της κυπριακής διαλέκτου, και αφετέρου την αμεσότητα ενός γενικού εργαλείου μετάδοσης των σημαινομένων και εκτός των στενών κυπριακών (γλωσσικών) ορίων που εξασφαλίζει η κοινή ελληνική. Στο πλαίσιο αυτό εμπλέκονται και ορισμένα διακείμενα, τόσο από την κυπριακή παράδοση (π. χ. ποιητάρηδες), όσο και από τη νεοελληνική λογοτεχνία (π. χ. Πηνελόπη Δέλτα, Γ. Σεφέρης).
Για τη σύνθεση του κειμενικού κόσμου αναγνωρίζεται δημιουργική επεξεργασία υλικού, και όχι απλή καταγραφή αυτού. Με αυτή την προϋπόθεση ο Α. Γεωργίου προσφέρει ένα πρωτότυπο δημιουργικό κράμα που περιέχει έναν πολυφωνικό υποκειμενικό κόσμο και μια κρίσιμη περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Από αυτή την άποψη το βιβλίο Ένα αλπούμ ιστορίες είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ως ένας χρήσιμος δίαυλος για την προσέγγιση της βαθύτερης δομής ατομικών και γενικών ζητημάτων της σύγχρονης κατεστημένης κυπριακής πραγματικότητας.
* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.
Ένα αλπούμ ιστορίες
Αντώνης Γεωργίου
Εκδόσεις Το Ροδακιό 2014
Σελ. 280, τιμή € 19,17