Για το μυθιστόρημα του Άγη Πετάλα «Κυμύλη ή η νήσος των δυνατοτήτων» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Η νήσος Κυμύλη @ A.I.
Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης
Ο Άγης Πετάλας γράφει το πιο ώριμο βιβλίο του, καθώς εδώ καταφέρνει να ζέψει την αντισυμβατική φαντασία του σε ένα ολοκληρωμένο μυθιστορηματικό σχέδιο. Με άξονα την Κυμύλη, ένα φανταστικό νησί του Αιγαίου, που παραδόξως έχει δάσος, σκόρπιες ιστορίες μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι ακούγονται, ιστορίες που την αναφέρουν, πλάγια ή άμεσα, χωρίς ωστόσο να συστήνουν ένα συμπαγές σώμα ιστορικής ή ανθρωπολογικής προσέγγισής της. Έτσι, μέσα στη μεταμοντέρνα λογική, όπου το κέντρο δεν υπάρχει, το νησί νοηματοδοτεί και νοηματοδοτείται από τις εκάστοτε αφηγήσεις, με αποτέλεσμα να κείται αέναα ως διαφυγόν νόημα που κινείται από την ουτοπία έως τη σκληρή πραγματικότητα. Με συνταγή τα σημειολογικά μυθιστορήματα του Ουμπέρτο Έκο, ο Έλληνας συγγραφέας φτιάχνει ένα σύστημα σημείων που αναζητούν την έννοια αναφοράς στον μύθο και την ιστορία.
Η υπόθεση αφορά τον κεντρικό αφηγητή ο οποίος μιλά σε ένα Συνέδριο νησιωτικής κοινωνικής γεωγραφίας στο Κερουμπίνο της Ιταλίας για το εξιδανικευμένο νησί των παιδικών του διακοπών, ενώ προηγουμένως, πριν φτάσει στην ιταλική πόλη, περιηγείται σε μέρη της χώρας, συναντώντας τον παλιό του φίλο Πάουλι και διάφορους άλλους. Μέχρι να ξαναδούμε το συνέδριο και την ομιλία του, έχει περιηγηθεί νοητικά σε κείμενα στα οποία η Κυμύλη πρωτοαναφέρεται ή ακούγεται ξώφαλτσα, παίζει σημαντικότερο ρόλο ή αντιστίζεται με άλλα γεγονότα και φιλοσοφικές ιδέες: από τη μυθιστορία του Ζεν Σετιέν μέχρι «Τα απόκρυφα πρακτικά των συζητήσεων του Πάτνεϊ» τον 17ο αιώνα και από τη βιογραφία του Κεν Φόγκερτυ μέχρι τις ποικίλες ιστορίες που δεν είναι γραμμένες σε συγγράμματα, αλλά ενσπείρονται διάσπαρτα μέσα στη κεντρική αφήγηση.
Ο Άγης Πετάλας στην ουσία φτιάχνει ένα διακειμενικό παιχνίδι προς αναζήτηση της ουτοπίας. Παίρνει ως πρότυπα, για να τα παρωδήσει, έργα της ερωτικής λογοτεχνίας της Γαλλίας του 18ου αιώνα και κείμενα της Αναγέννησης τα οποία ομνύουν σε μια ιδεατή και ιδανική Αρκαδία, όπου οι επιθυμίες γίνονται πραγματικότητα και κυριαρχεί ο απλός τρόπος ζωής (ακόμα και η ωμοφαγία ως ύψιστη επαφή με τη φύση). Φυσικά χρωστάει πολλά στην αρχική σύλληψη της Ουτοπίας ως νησιωτικού παραδείσου στον Τόμας Μορ, απ’ όπου υιοθετούνται στην προσέγγιση της Κυμύλης η περιήγηση, οι συμβουλές σε ένα πρίγκιπα, η αναζήτηση του ου-τόπου, οι οικονομικοί πειραματισμοί και φυσικά η ανελέητη σάτιρα. Και μάλιστα αναφέρει τα βιβλία που ανά τους αιώνες οραματίστηκαν μια ουτοπική κοινωνία, όπως τον Φράνσις Μπέικον, τον Ιούλιο Βερν ή τον Ερνστ Μπλοχ.
Είναι δηλαδή μαζί τουριστικός προορισμός και φυσική ομορφιά, αιγαιοπελαγίτικο δείγμα και Waldeinsamkeit, πολιτική ουτοπία και πεδίο παιδικής νοσταλγίας.
Η Κυμύλη χαρακτηρίζεται ως το νησί των κατορθωμένων δυνατοτήτων. Επομένως, δεν είναι απλώς ένας ιδεατός σκοπός, αλλά μια σειρά από προσπάθειες που έχουν ήδη γίνει από την ανθρωπότητα να πετύχει τους υψηλούς της στόχους: φυλακές και ποινές, η κομμουνιστική επανάσταση, η μελαγχολία που δεν μπορεί να αποκοπεί από την ηδονή, η ανατροπή της πραγματικότητας, η επιστήμη και η καταφυγή στον στοχασμό των βιβλίων κ.λπ. Έχουμε άραγε τη σύγκλιση κατορθωμένων οραμάτων, που θα μπορούσαν να γίνουν και πετυχημένες απόπειρες κοινωνικής ευτυχίας; Είναι δηλαδή μαζί τουριστικός προορισμός και φυσική ομορφιά, αιγαιοπελαγίτικο δείγμα και Waldeinsamkeit, πολιτική ουτοπία και πεδίο παιδικής νοσταλγίας. Ωστόσο η κατάληξή του είναι και το requiem της ανθρωπότητας που πάντα οραματιζόταν και πάντα αποτύγχανε.
Διαβάζουμε ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα, που άλλοτε φεύγει κι άλλοτε επιστρέφει στην ανύπαρκτη Κυμύλη, με τη βεβαιότητα ότι είναι ένας χαμένος παράδεισος που μπορεί να αξιοποιηθεί όχι όμως για να πλουτίσουν οι κάτοικοί του. Η ανάγνωση περιηγείται στις εποχές και στις θεωρίες, οσφρίζεται φιλοσοφικές θέσεις και πολιτικές ιδέες, χαίρεται την αφήγηση όπου η φαντασία καλπάζει. Το τερπνό συντροφεύει το προβληματισμένο.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).
Απόσπασμα από το βιβλίο
«“Θα σας μιλήσω για κάτι που δεν υπάρχει”, λέω με ένα ράγισμα στη φωνή.
Με ακούω να προφέρω αυτές τις λέξεις και συνειδητοποιώ ότι πρόκειται να μιλήσω σε αυτούς τους ανθρώπους για κάτι ανύπαρκτο, για ένα πολύσημο δάσος που, ακόμα κι αν υπήρξε κάποτε, έχει πλέον πυρποληθεί και αφανιστεί. Παράδοξη μου μοιάζει τώρα η ομιλία που έχω ετοιμάσει, γιατί το δάσος των δυνατοτήτων μας έχει καεί και η αναδάσωση του μέλλοντός μας είναι περισσότερο παρά ποτέ αμφίβολη».