fakinou kentriki

Για τη νουβέλα της Μαρίας Φακίνου «Κλίμακα Μπόγκαρτ» (εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Η ενοχή των απογόνων, και ειδικότερα της ακριβώς επόμενης γενιάς, είναι ένα ψυχολογικό ζήτημα που εμφανίζεται σε κάθε περίοδο της ιστορίας, όταν μεγάλα εγκλήματα έχουν συμβεί και βαραίνουν τους δράστες κι ολόκληρη την κοινωνία. Το έχουμε δει στη Γερμανία, όπου τα παιδιά των Ναζί βιώνουν μια πρωτόγνωρη εμπειρία, ένα φρικτό (προ)πατορικό αμάρτημα, μια κληρονομιά που δεν θέλουν (λ.χ. Η διερμηνέας της Annette Hess)· το έχουμε δει και στις επόμενες γενιές όσων δραστηριοποιήθηκαν μέσα στη Χούντα, παλιότερα στην «Ανάκριση» (2008) του Ηλία Μαγκλίνη με τη Μαρίνα να χαρακώνεται, ώστε να φέρει στο σώμα της τα δεινά του πατέρα της, που βασανίστηκε στα κρατητήρια των ΕΑΤ-ΕΣΑ, και τώρα στη νουβέλα της Μαρίας Φακίνου που εστιάζει αυτή τη φορά στην κόρη ενός βασανιστή των ΕΣΑ.

Διάβασα το εκατοσέλιδο βιβλίο της Μαρίας Φακίνου δύο φορές αναζητώντας απαντήσεις στα ερωτήματα που έθετε το ίδιο το κείμενο, μέσα στον εσωτερικό μονόλογο του πρωταγωνιστή-βασανιστή (ίσως διάλογο με τον εαυτό του) και τις σκέψεις της κόρης του. Τι είναι η κλίμακα Μπόγκαρτ; Ποια η σχέση της με τον κινηματογραφικό πρωταγωνιστή του «Γερακιού της Μάλτας» και της «Καζαμπλάνκας»; Ποιο είναι το εύρος αυτής της κλίμακας και πότε κανείς φτάνει στο κόκκινο; Γιατί η κόρη έκοψε μαχαίρι τις σχέσεις της με τον πατέρα της;

Η μυθιστοριογράφος προχώρησε σίγουρα πολλά βήματα από τα προηγούμενα έργα της, στα οποία πάντα η έννοια του κακού είχε υπαρξιακές και συχνά μεταφυσικές διαστάσεις...

Ακριβώς επειδή το κείμενο είναι γραμμένο με την τεχνική της ροής της συνείδησης –πολύ μελετημένα και πολύ οργανωμένα, ώστε να μην επιτρέπει στο χάος να διαλύσει την ανάγνωση–, τα γεγονότα του παρελθόντος μπλέκονται με τα γεγονότα του παρόντος κι επομένως η σταχυολόγηση των απαντήσεων γίνεται με το τσιμπιδάκι. Ο πρωταγωνιστής έφυγε από το χωριό, ώστε να ξεχαστούν οι πράξεις του, ήρθε στην πόλη, άνοιξε ένα αναψυκτήριο, παντρεύτηκε, έκανε μια κόρη και προσπάθησε να τιθασεύσει τις λεπτομέρειες της καθημερινότητας που τον βομβαρδίζουν αλλά και τις ριπές των αναμνήσεων που τον μεταφέρουν ακούσια στα χρόνια της δικτατορίας. Προσπαθεί στην ουσία να ξεχάσει, ώσπου μια φωτογραφία και η φιλοπερίεργη διάθεση της κόρης του ανατρέπουν τη ζωή και οδηγούν τη νεαρή κοπέλα να παχύνει λόγω «νευρικής λαιμαργίας» και να φύγει από το σπίτι, σοκαρισμένη, ντροπιασμένη, θυμωμένη… για το επονείδιστο «ποινικό μητρώο» του πατέρα της.

antipodes fakinou klimaka bogardΗ απόσταση μεταξύ πατέρα και κόρης, όχι μόνο η τοπική αλλά και η πνευματική, αντικατοπτρίζει σε μικροκλίμακα την απόσταση, διάσταση, αποστασιοποίηση, ρήξη μεταξύ της επόμενης γενιάς κι αυτής που έδρασε μέσα στη δικτατορία ως όργανό της. Η τελευταία δεν συνειδητοποιεί ή δεν θέλει να παραδεχτεί τι κακό έκανε, αφού η επωδός «έκανα μόνο το καθήκον μου» συνοψίζει με πολιτική αφέλεια το γεγονός ότι το «καθήκον» σε καιρό ολοκληρωτισμού ήταν όχι μόνο αντιδημοκρατικό, αλλά και βίαιο, αυταρχικό, καταπιεστικό.

Το ερώτημα, λοιπόν, που θέτει εύγλωττα η Μαρία Φακίνου είναι ποια η ευθύνη, η ντροπή και η στάση της επόμενης γενιάς, όταν εμβρόντητη ανακαλύπτει ότι βρίσκεται στη «λανθασμένη πλευρά της Ιστορίας». Η εύκολη απάντηση είναι ότι δεν την επιβαρύνει καμία υπαιτιότητα, αφού η ενοχή δεν κληρονομείται και το λάθος του πατέρα δεν μεταβιβάζεται με κανέναν τρόπο στα παιδιά. Ωστόσο, το ψυχολογικό βάρος δεν μπορεί να αγνοηθεί. Όταν δύο συγγραφείς μέσα στον 21ο αιώνα στοχάζονται πάνω στο θέμα, προκύπτει σίγουρα επαγωγικά το συμπέρασμα ότι ως παιδιά της Ιστορίας μας δεν υπερηφανευόμαστε για όσα σπουδαία έκαναν οι πρόγονοί μας (τα οποία υιοθετούμε ασμένως ως μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομιάς), αλλά αναπόφευκτα εμπλεκόμαστε και στα αρνητικά τους. Οι μελανές σελίδες της δράσης τους λεκιάζουν και τις δικές μας λευκές και αμόλυντες, με αποτέλεσμα η συναισθηματική μας νοημοσύνη να μην μπορεί να τις αγνοήσει.

Η μυθιστοριογράφος προχώρησε σίγουρα πολλά βήματα από τα προηγούμενα έργα της, στα οποία πάντα η έννοια του κακού είχε υπαρξιακές και συχνά μεταφυσικές διαστάσεις. Τώρα, αυτό αποκτώντας και ψυχολογικές, συνδέει την ιστορία με το παρόν ως γόρδιο δεσμό, που δεν μπορεί εύκολα να κοπεί.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«“Προκλητικοί οι βασανιστές στη Χαλκίδα”
“Αφάνταστοι εξευτελισμοί σε κρατούμενους”
“Όλοι είναι υπερήφανοι που έκαναν το καθήκον τους”
συνεντεύξεις ντοκιμαντέρ αφιερώματα, ένας άντρας με μουστάκι και θλιμμένο βλέμμα δείχνει τα σημάδια στα πλευρά του, κάποιος άλλος περιγράφει με λεπτομέρειες πως τον...
—Δεν είναι αλήθεια αυτά που διαβάζεις, είναι υπερβολές, τα πράγματα δεν έγιναν έτσι όπως τα λένε. Εγώ έκανα το καθήκον μου και τίποτε άλλο».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

Για το μυθιστόρημα της Χλόης Κουτσουμπέλη «Ιερεμιάδα» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Blindness» που στηρίζεται στο μυθιστόρημα του Ζοζέ Σαραμάγκου «Περί τυφλότητας». 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

...
«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ