doxiadis 2

Για το μυθιστόρημα του Απόστολου Δοξιάδη «Το τηλεφώνημα που δεν έγινε» (εκδ. Ίκαρος).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Λογοτεχνία και κινηματογράφος είναι δυο συγγενικές τέχνες, καθώς στηρίζονται και οι δύο στην αφήγηση, στη μυθοπλασία, στο μοντάζ. Η δεύτερη δανείστηκε πολλά από την πρώτη κι έπειτα αντιγύρισε εμπλουτισμένες και ανανεωμένες τεχνικές που επαναπροσδιόρισαν τον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία συλλαμβάνει και αποδίδει την πραγματικότητα. Ο Απόστολος Δοξιάδης, έχοντας ασχοληθεί επί πολύ με τον κινηματογράφο, έρχεται να τον εγκιβωτίσει στο προκείμενο μυθιστόρημά του, ώστε με βάση τις δυνατότητές του να αναδείξει τα πολλαπλά στρώματα νοήματος σε ένα έργο τέχνης.

Ο αφηγητής, που εν πολλοίς εφάπτεται με τον συγγραφέα, ανατρέχει στα δεκατέσσερά του χρόνια, όταν είχε βρεθεί εσωτερικός σε σχολείο στην Ουάσινγκτον, όπου έπεσε με τα μούτρα στους σκοτεινούς συγγραφείς του μοντερνισμού και στο σινεμά, γυρίζοντας μάλιστα και μια πειραματική ταινία μικρού μήκους. «Το τηλεφώνημα», όπως την ονόμασε, κέρδισε σε έναν διαγωνισμό και εισήγαγε πιο βαθιά τον ανήσυχο νεαρό στα κινηματογραφικά χωράφια. Περίπου πενήντα χρόνια μετά, ο «Απόστολος Δοξιάδης» ασχολείται ξανά με αυτήν την πρωτόλεια ταινία του, για να ανακαλύψει το νόημά της στο ανοικτό της τέλος.

Στην ταινία αυτή ο πρωταγωνιστής αλήτης (περιπλανώμενος άστεγος) βρίσκει ένα ντάιμ, ένα νόμισμα δηλαδή για τηλεφωνήματα, αλλά, αν και μπαίνει φουριόζος όσο και ευτυχής στον πλησιέστερο τηλεφωνικό θάλαμο, σταματά πάνω από το ακουστικό, χωρίς να καλέσει εντέλει κανέναν. Ένα έργο με τέτοιο τέλος εκφράζει το ερώτημα γιατί ο πρωταγωνιστής δεν τηλεφωνεί τελικά: επειδή δεν έχει σε ποιον να τηλεφωνήσει, επειδή συνειδητοποιεί τη ματαιότητα της όποιας κλήσης ή επειδή διστάζει να μιλήσει σ’ αυτόν που πρέπει. Κι αυτό επαγωγικά αντανακλά το ευρύτερο ερώτημα: μεταξύ προθετικότητας του δημιουργού και πρόσληψης από τον αποδέκτη, πού κείται η βελόνα του κοντέρ;

Έχει τις ίδιες σκέψεις ένας δημιουργός όταν ολοκληρώνει το έργο του και όταν πολλά χρόνια μετά το ξαναθυμάται; Γιατί πολλοί, ενώ ξεκινούν δυναμικά, δεν συνεχίζουν με τον ίδιο υψηλής στάθμης ρυθμό; Μπορεί μια ψυχαναλυτική προσέγγιση να εξαγάγει συμπεράσματα για το νόημα μιας ταινίας ή ενός λογοτεχνικού κειμένου;

Το βιβλίο του Απόστολου Δοξιάδη είναι αυτοαναφορικό (και όχι αναγκαστικά αυτοβιογραφικό). Επιχειρεί με κέντρο την ταινία να διερευνήσει το πώς ένα έργο τέχνης νοηματοδοτείται, τι σκέφτεται γι’ αυτό ο δημιουργός του όταν το φτιάχνει και τι μετά από πολλά χρόνια, πώς το εκλαμβάνουν οι άλλοι, ποιες πολλαπλές ερμηνευτικές γραμμές προκύπτουν, αυθόρμητα ή μη, από την πρόσληψή του. Ο μικρός κύκλος στο κέντρο («Το τηλεφώνημα») είναι η πηγή που προκαλεί περιμετρικά ποικίλα κύματα, εκπέμπει στην ουσία ένα πολύσημο νόημα το οποίο εισπράττεται πολύτροπα από τους αποδέκτες του. Κι ειδικά όταν το έργο έχει ανοικτό τέλος, φαίνεται ότι είτε το νόημα δεν υπάρχει εξαρχής είτε κάθε προσέγγισή του του αποδίδει κι ένα νέο, ιδιαίτερο νόημα.

ikaros doxiadis tilefonimaΟ συγγραφέας με αυτοστοχαστική διάθεση επιχειρεί να δραματοποιήσει σοβαρά θεωρητικά ζητήματα που αφορούν την τέχνη (κινηματογράφο τε και λογοτεχνία) και μέσω της δραματικότητας να διερευνήσει σε υπαρκτά σενάρια το πώς συντίθεται και το πώς νοηματοδοτείται κάθε καλλιτεχνικό δημιούργημα. Ποια η πρόθεση του συγγραφέα ή του σκηνοθέτη; Μπορεί να ανευρεθεί και, αν ναι, έχει βαρύνουσα σημασία; Έχει τις ίδιες σκέψεις ένας δημιουργός όταν ολοκληρώνει το έργο του και όταν πολλά χρόνια μετά το ξαναθυμάται; Γιατί πολλοί, ενώ ξεκινούν δυναμικά, δεν συνεχίζουν με τον ίδιο υψηλής στάθμης ρυθμό; Μπορεί μια ψυχαναλυτική προσέγγιση να εξαγάγει συμπεράσματα για το νόημα μιας ταινίας ή ενός λογοτεχνικού κειμένου; Πόσο ο συγγραφέας πλάθει τον ήρωα του ως alter ego του εαυτού του κι έτσι προβάλλει σ’ αυτόν προσωπικά τραύματα και απωθημένα; Είναι η τέχνη ένα είδος πατροκτονίας, όπως σκέφτεται ο «Απόστολος Δοξιάδης», ο ομώνυμος αφηγητής του βιβλίου, κι όπως είχε προτείνει ψυχαναλυτικά ο Harold Bloom στο Άγχος της επίδρασης; Γενικότερα, είναι η αυτοψυχανάλυση του συγγραφέα ένας δρόμος που θα οδηγήσει στην προσωπική του αλήθεια;

Όλα αυτά τα ερωτήματα που τίθενται στο Τηλεφώνημα που δεν έγινε προσεγγίζουν τη σχέση του δημιουργού με το έργο του, αλλά συνάμα υποδεικνύουν το αναπάντητο των υποθέσεων σε πολλά ανοιχτά τέλη, σε απραγματοποίητες σκέψεις, σε μια διαρκή εναγώνια ενασχόληση με το βαθύτερο «γιατί» κάθε καλλιτέχνη. Κι ακόμα περισσότερο, μέσα από εγκιβωτισμούς, εικασίες, θεωρητικές αναζητήσεις και ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, καταλήγουμε στο δυσθεώρητο θέμα της ματαιοδοξίας, την οποία εκκωφαντικά καλεί ο αφηγητής τον εαυτό του να γκρεμίσει: η τέχνη είναι μια μεγάλη ματαιοδοξία, να ξεπεράσουμε άγχη, ανασφάλειες, οδυνηρές συγκρίσεις και εσωτερικές ήττες, ένα παραφουσκωμένο πολλές φορές κενό, το οποίο ενίοτε φτάνει προς τους αποδέκτες του κι αυτοί το εγκολπώνονται καταξιώνοντάς το.

Πολλοί θα δουν στο μυθιστόρημα του Απόστολου Δοξιάδη τη σχέση πατέρα και γιου· εγώ εμμένω στο αυτοαναφορικό μήνυμα της ίδιας της τέχνης ως πολύσημης δημιουργίας, μέσα στην οποία η πατροκτονία είναι μια υπαρξιακή ανάγκη αλλά και η νοηματοδότησή της μια ες αεί ανοικτή προοπτική.


Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Πρέπει να σου εξομολογηθώ κάτι… Αν ποτέ κατέβαινε άγγελος εξ ουρανού και μου έλεγε να του ζητήσω τρεις χάρες, όπως στα παραμύθια, θα του έλεγα ότι αρκούμαι σε μία και καλή, το εν μέγα που λέει και ο ποιητής. […] θα ζήταγα τουλάχιστον, από εδώ και μπρος, ετούτο: να μη σπαταλιέμαι σε έργα που αρχίζω, δουλεύω σκληρά, δίνοντάς τους χρόνο ατέλειωτο, και ψυχική ενέργεια άλλη τόση, και μετά τα παρατάω στη μέση. […] Βλέπεις, το εσωτερικό τοπίο της δημιουργικής μου ζωής είναι για μένα μαύρο, γεμάτο άγχος και στενοχώρια, και τούτο γιατί είναι γεμάτο λείψανα, έργα τερατόμορφα, ακριβώς επειδή είναι ατέλειωτα, εγκαταλειμμένα…»

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

Για την ιδιότυπη συλλογή κειμένων του Κώστα Βούλγαρη «Η Προμηθέα» (εκδ. Κουκκίδα). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Πορτραίτο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς που κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου 

Λόγος εκ λόγου και εν λόγ...

«Προ πολλού και προ ολίγου» του Φίλιππου Δρακονταειδή (κριτική) – Από την Ιστορία στη μυθοπλασία και τανάπαλιν

«Προ πολλού και προ ολίγου» του Φίλιππου Δρακονταειδή (κριτική) – Από την Ιστορία στη μυθοπλασία και τανάπαλιν

Για τη συλλογή διηγημάτων του Φίλιππου Δρακονταειδή «Προ πολλού και προ ολίγου» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Το κοντσέρτο για φλάουτο του Μεγάλου Φρειδερίκου στο Σαν-Σουσσί» του Άντολφ φον Μέντσελ. 

Γράφει ο Κώστας Λογαράς

...

«Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική) – Κείμενα που χτίζονται από θραύσματα

«Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική) – Κείμενα που χτίζονται από θραύσματα

Για την «αυτοανθολογία» του Θάνου Σταθόπουλου «Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. 

Γράφει η Μαρία Μανωλοπούλου

06:30. Η μέρα αιωρείται ανάμεσα στο φως και το σκοτάδ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

Για την ιδιότυπη συλλογή κειμένων του Κώστα Βούλγαρη «Η Προμηθέα» (εκδ. Κουκκίδα). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Πορτραίτο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς που κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου 

Λόγος εκ λόγου και εν λόγ...

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

Για το δοκίμιο του Αντρέας Ρέκβιτς (Andreas Reckwitz) «Το τέλος των ψευδαισθήσεων - Πολιτική, οικονομία και κουλτούρα στην ύστερη νεωτερικότητα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση της Ευαγγελίας Τόμπορη. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ