pratikakis

Για το μυθιστόρημα του Μανόλη Πρατικάκη «Ο αρχέγονος φρουρός» (εκδ. Κέδρος).

Του Γιώργου Βέη

«Μυστήριο και φαινόμενα
Αναβλύζουν από την ίδια πηγή.
Η πηγή αυτή είναι το σκοτάδι».
Λάο Τσε, Τάο Τε Τσινγκ

Ο συγγραφέας, δόκιμος και δικαίως πολυβραβευμένος ποιητής της γενιάς του ’70, δεν διστάζει να υπερβεί τα διλήμματα του τύπου π.χ. αφήγηση αισθησιαρχικού εμπειρισμού ή τυποποιημένη τριτοπρόσωπη έκφανση; Διηγητική αποκρυστάλλωση βιωμάτων ή παράθεση επινοημένων μαρτυριών βίου; Με συνέπεια στις ατομικές αρχές της δημιουργικής υποκειμενικότητας, τις οποίες έχει θεσπίσει στη διάρκεια της λογοτεχνικής του πορείας, επιλέγει συνειδητά μιαν εξειδικευμένη, συγκεφαλαιωτική, υβριδική, εμφανώς πολυπρισματική, πολυεπίπεδη γραφή. Υπερβαίνοντας τα όποια όρια διαχωρίζουν τις ειδολογικές παραμέτρους, το προκείμενο μυθιστόρημα προοικονομεί εν ολίγοις την άμεση ικανοποίηση του αναγνωστικού αιτήματος, ήτοι την πολύτιμη δοκιμή της ηδονής.

Η ποιητική του καταγωγή δεν αποκρύπτεται. Άλλωστε, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι πράγματι «μέσα στον σύγχρονο πολιτισμό και τη σημερινή κουλτούρα, ο λόγος συνθλίβεται από την έτοιμη γλώσσα» και ότι «το πιο πολύτιμο είναι ο δημιουργικός λόγος όταν κατορθώνει να αναδυθεί», όπως κατέδειξε προ πολλού ο απρόβλεπτος αλλά εξ ίσου αποκαλυπτικός Ζακ Λακάν, ο Αρχέγονος φρουρός μαρτυρεί υποδειγματική διαχείριση του αρμόδιου ομιλήματος.

Ο κύριος διηγητικός φορέας, ο Στέφανος, συμπυκνώνει πολλών ανθρώπων εμμονές, φοβίες, ψευδαισθήσεις, πλάνες και καθαρά αυτιστικές εκτροπές. Και επειδή, ως γνωστόν «κάθε άνθρωπος φέρει την ακέραια μορφή της ανθρώπινης κατάστασης», όπως πρόλαβε να δείξει πριν από αιώνες στους ψυχαναλυτές του μέλλοντος ο Μονταίνιος, ο ήρωας του βιβλίου συνιστά ένα σύμπαν σημασιών. Ακριβώς αυτές τις σημασίες σπουδάζει με τη δέουσα νηφαλιότητα ο ευρηματικός, πολυμήχανος, πονηρός συγγραφικός νους.

Με συνέπεια στις ατομικές αρχές της δημιουργικής υποκειμενικότητας, τις οποίες έχει θεσπίσει στη διάρκεια της λογοτεχνικής του πορείας, επιλέγει συνειδητά μιαν εξειδικευμένη, συγκεφαλαιωτική, υβριδική, εμφανώς πολυπρισματική, πολυεπίπεδη γραφή.

Συγκρατώ ότι τα υπο-αφηγήματα του μυθιστορήματος εξακριβώνουν με τον δικό τους τρόπο τα αίτια και τα αιτιατά των προβληματικών, δυσμενών συνθηκών της ζωής. Η υποδειγματική χρήση των στοιχείων της μεταφοράς, της αλληγορίας και βεβαίως της μετωνυμίας συμβάλλουν αποφασιστικά στην παραγωγική απόδοση όλων των κειμενικών προθέσεων. Οι δε αλλεπάλληλες ανατροπές ανανεώνουν πολλαχώς στην πράξη το ενδιαφέρον των δεκτών του πολύτροπου, εμφανώς ρηξικέλευθου αυτού λόγου.

Στον αντίποδα της απόφανσης-κατάρας του Τόμας Χομπς, σύμφωνα με την οποία «ο άνθρωπος είναι από ένστικτο εγωιστής και αδίστακτος, επομένως κάθε προσπάθεια να γίνει ηθικό ον συνιστά χάσιμο χρόνου» κινείται, ναι, με έκδηλη αυτοπεποίθηση ένα άλλο ον. Εκείνο ακριβώς το οποίο οραματίζεται εδώ και τώρα μιαν απρόσκοπτη, μια ριζική αναβάθμιση του εγώ. Ό,τι εν ολίγοις συνιστά μιαν απροκάλυπτη έξοδο από τις φενάκες του δυναστικού, μιξοβάρβαρου εγώ. Επισημαίνω μάλιστα εδώ, ότι η διπλή αυταπάτη, εννοώ αυτήν της απόλυτης αλήθειας του επιστημονικού οράν και της άλλης, της παράπλευρης, της ανωτερότητας, της καθολικότητας του κοινού ανθρώπινου βλέμματος, για να θυμηθούμε τον Μπερτράν Οζιλβί, προβάλλει σταθερά στο βάθος της σκηνής των παθών.

kedros pratikakis arxegonos frourosΗ αδελφή του Στέφανου, η αρκετά φιλοσοφημένη Ευτέρπη, υποκαθιστά εμμέσως πλην σαφώς τον ρόλο της μητέρας. Η ανομολόγητη, πλην όμως εκ προοιμίου αποφασιστική βούληση της επιστροφής στη μήτρα, όπως κατέδειξε ο Ότο Ρόζενφελντ, γνωστότερος ως Ότο Ρανκ, ανιχνεύεται εύκολα εδώ, προεκτείνοντας έτσι τη διακειμενική στρατηγική. Ο Στέφανος συλλέγοντας μανιωδώς βαλίτσες, επιβεβαιώνει και μάλιστα κατά τον πλέον παραστατικό τρόπο, τον βεβαρημένο ψυχισμό του. Ταξιδεύοντας όμως στη Βομβάη, αναζητεί, εξ αντιδιαστολής, τις άλλες, τις ζείδωρες αξίες της ζωής, οι οποίες υπήρχαν ήδη εν υπνώσει εντός του. Διαπιστώνοντας από κοντά τα αδιέξοδα της διαβίωσης σήμερα στη χώρα του Βούδα, επαναπροσδιορίζει αλήθειες, τις οποίες αποδεδειγμένα αγνοούσε, ενώ τις κατείχε. Όντας κατασταλαγμένες σε ικανό βάθος του νου, τώρα επαναπροσδιορίζονται εκ του ασφαλούς. Και εφ΄ όσον «σε κάθε βήμα της «προόδου» του, το πνεύμα οφείλει να υπερβαίνει “τον εαυτό του” ως το αληθινά εχθρικό εμπόδιο του σκοπού του», όπως ευφυώς κατέδειξε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, ο Στέφανος τολμά την προσέγγιση δραστικών αντιδομών.

Η ατομική του οδύσσεια ολοκληρώνεται μέσα από την οριακή εμπειρία της ερωτικής διαύγασης. Την προσφέρει απλόχερα η Μαγδαληνή, την οποία είχε σπρώξει στην πορνεία φευ ο ίδιος ο πατέρας της. Η αλλαγή συμβαίνει στο πεδίο του συνειδέναι. Κοντολογίς, το τελικό αισθητικό προϊόν δικαιώνει την όλη συγγραφική ώθηση προς το καίριο Σημείο. Η λυσιτελής φώτιση είναι κατά συνέπεια αναμφισβήτητη. Άλλωστε «δεν είναι ασύνηθες, σε τελετές μετάβασης, όπου οι δομικές ιεραρχίες ισοπεδώνονται ή αντιστρέφονται, να βρει κανείς  εστίες σχεδόν μυστικιστικής καινοτομίας να σιγοβράζουν υπόγεια, στο γόνιμο περιθώριο της κανονικότητας», όπως μας δίδαξε ο ανθρωπολόγος Βίκτωρ Τέρνερ (1920–1983).

Ο Αρχέγονος φρουρός κατάφερε να προστατέψει την ύπαρξη. Ήταν άλλωστε δίπλα της, σε κάθε βήμα της. Φρονώ ότι σπερματικά η κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος απαντά στο κρυπτικό, εισαγωγικό εκείνο δίστιχο «Κι είσουν εδώ θύτης και θύμα στη σκιά της/κουρτίνας, στη σκιά της απουσίας σου». Αναφέρομαι στο ποίημα του Μανόλη Πρατικάκη με τίτλο «Με μια κίτρινη λέμβο» από τη συλλογή του «Οι παραχαράκτες» (Κέδρος, 1976), αφιερωμένη στο γιο του Αλέξη. Ως δε ευκρινέστερο από τους κειμενικούς προγόνους του εν λόγω έργου θεωρώ τον εμβληματικό Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούζιλ.


* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή κειμένων «Για την ποιητική γραφή – Δοκιμίων Σύνοψις» (εκδ. Ύψιλον).

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Η Μαγδαληνή αποσβολωμένη έρχεται από μια παράπλευρη έρημο μ΄ εκείνη του Στέφανου, αν και εντελώς διαφορετική. Θα συναντηθούν κάπου στο τίποτα γωνία με το πουθενά, κουβαλώντας καθένας τα δικά του φαντάσματα και τους δικούς του εφιάλτες. Είναι δύο μικρά πληγωμένα ζώα σε απανθρακωμένο δάσος που ζητούν απελπισμένα μια στάλα νερό και μια στάλα στοργής. Προσπαθούν να ξεφύγουν από τους ελαφοκυνηγούς που ακολουθούν τα ίχνη τους, με γυμνασμένα ντόπερμαν. Τυχαίοι πολλαπλοί αστερισμοί παραγόντων τους τραβούν με τα μαγνητικά τους πεδία σε μια παράδοξη συνάντηση. Από όπου αρχίζει να ξεφυτρώνει και να ξεπετά τις βραγιές της μια μικρή αναπάντεχη όαση. Κάτι ακατανόητο τους ενώνει, σχεδόν ανοίκειο και αταίριαστο και συνάμα τρομερό, που όμως θα δώσει τους σπινθήρες του˙ ξεκινώντας από τα σκοτεινά βάθη της Μαγδαληνής που θα αναγνωρίσουν το περιπλανώμενο πένθος του Στέφανου, σαν κάτι ιερό και ομοούσιο. Σαν κάτι δικό της που προετοιμαζόταν χρόνια μέσα στην αναμονή».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Τρίτη παρουσίαση για τις «Παραβάσεις / Αναγνώσεις» –το θεατρικό αναλόγιο του ΚΠΙΣΝ στον Φάρο– την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου με τη Μαρία Σκουλά να διαβάζει το διήγημα «Ο Ντέτεκτιβ» του Δημήτρη Χατζή, σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή.

Επιμέλεια: ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ