Ο τελευταίος φύλακας, του Δημήτρη Οικονόμου – υπέρ βωμών και εστιών

Με τον Τελευταίο φύλακα (εκδ. Ίκαρος), ο Δημήτρης Οικονόμου μάς ταξιδεύει στην Ήπειρο, σε αυτή τη δύσβατη και κακοτράχαλη περιοχή της Ελλάδας, και σε γεγονότα που τη σημάδεψαν στη ροή του χρόνου. Ο συγγραφέας, με καταγωγή από τα Γιάννενα, μεγάλωσε ακούγοντας ιστορίες από τους παππούδες του για τη λίμνη των Ιωαννίνων, θρύλους για νεράιδες και τέρατα, μα και περιγραφές αληθινών γεγονότων που έλαβαν χώρα πολύ πριν γεννηθεί. Σε αυτά τα γεγονότα, λοιπόν, βασίστηκε, καθώς και σε μαρτυρίες ανθρώπων που πήραν μέρος στα πιο πρόσφατα εξ αυτών, για να μας ξεδιπλώσει την ιστορία του.

Η αφήγηση δεν ακολουθεί γραμμική πορεία. Η εξιστόρηση της ζωής των ηρώων, οι οποίοι ανήκουν σε τρεις διαφορετικές γενιές, γίνεται παράλληλα, και οι πληροφορίες που δίνονται για τη δράση τους παρατίθενται με διαρκείς εναλλασσόμενες αναδρομές στο παρελθόν.

Τρεις γενιές

Το βιβλίο αναφέρεται σε τρεις σημαντικές στιγμές στην ιστορία της Ηπείρου, αλλά και της Ελλάδας γενικότερα: στα χρόνια πριν από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους, στον πόλεμο του 1940 και στον Εμφύλιο. Τρεις επιμέρους ιστορίες που αφορούν την ίδια οικογένεια. Θα γνωρίσουμε τον Γιώργη Μπάκα, στο μακρινό 1906. Ο Γιώργης, βαρκάρης στο νησάκι της Παμβώτιδας, λαχταρά να δει τα Γιάννενα ελεύθερα από την οθωμανική κυριαρχία. Για τον λόγο αυτό αναλαμβάνει τη μεταφορά όπλων με τη βάρκα του στις τοπικές ομάδες αντίστασης.

Η εξιστόρηση της ζωής των ηρώων, οι οποίοι ανήκουν σε τρεις διαφορετικές γενιές, γίνεται παράλληλα, και οι πληροφορίες που δίνονται για τη δράση τους παρατίθενται με διαρκείς εναλλασσόμενες αναδρομές στο παρελθόν.

Αρκετά χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1940, ο γιος του ο Ανδρέας, δάσκαλος στο επάγγελμα, παίρνει μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις κατά των Ιταλών στην ελληνική μεθόριο. Καθήκον του να καλύψει τα νώτα των Ελλήνων που υποχωρούν και μετατοπίζονται για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό σε άλλο σημείο.

Τέλος, τον καιρό του Εμφυλίου, ο γιος του Ανδρέα, καλείται να συνεχίσει κι εκείνος την παράδοση της οικογένειας, να προστατεύσει αυτούς που αγαπά. Τρεις γενιές ανθρώπων που διεκδικούν και αγωνίζονται για την ελευθερία, την εθνική τους ταυτότητα και τις ειρηνικές συνθήκες διαβίωσης για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.

Όταν δεν έχεις να περιμένεις βοήθεια από κανέναν

Από το 1830, με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου Ανεξαρτησίας στο Λονδίνο, υφίσταται ελεύθερο ελληνικό κράτος, όμως αυτό το νεοσύστατο κράτος περιλαμβάνει μόνο την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Για τα Ιωάννινα και την περιοχή της Ηπείρου γενικότερα, η απελευθέρωση πραγματοποιείται το 1913.

Η γεωγραφική θέση της Ηπείρου την καθιστά πολυπολιτισμική, και ως εκ τούτου Τούρκοι, Αλβανοί και Ρουμάνοι έχουν αξιώσεις γλώσσας και εξουσίας. Οι περισσότεροι κάτοικοι αναγκάζονται να οπλοφορούν και τα νεαρά αγόρια μαθαίνουν από πολύ νωρίς να χρησιμοποιούν όπλο για να προστατέψουν την οικογένειά τους.

Στις δύσκολες εποχές όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα του βιβλίου, οι κάτοικοι της Ηπείρου αναμετρώνται αρχικά με τα στοιχεία της φύσης, την οποία πρέπει να δαμάσουν και να αξιοποιήσουν όσο το δυνατόν καλύτερα για την επιβίωσή τους. Δεύτερο και σοβαρότερο, έχουν να αντιμετωπίσουν ανθρωπογενείς κινδύνους. Η γεωγραφική θέση της Ηπείρου την καθιστά πολυπολιτισμική, και ως εκ τούτου Τούρκοι, Αλβανοί και Ρουμάνοι έχουν αξιώσεις γλώσσας και εξουσίας. Η τουρκική αυτοκρατορία βαίνει προς διάλυση και η έλλειψη σωστά οργανωμένου κράτους δημιουργεί ανασφάλεια στους Έλληνες και γενικότερα στους κατοίκους της περιοχής. Συχνές ληστρικές επιδρομές από Τούρκους και Αλβανούς ληστές ή από κοτζαμπάσηδες σπέρνουν τον τρόμο και αφήνουν ολόκληρες οικογένειες φτωχότερες και απροστάτευτες. Οι περισσότεροι κάτοικοι αναγκάζονται να οπλοφορούν και τα νεαρά αγόρια μαθαίνουν από πολύ νωρίς να χρησιμοποιούν όπλο για να προστατέψουν την οικογένειά τους.

Παράρτημα της Φιλικής Εταιρείας

	Ηπειρωτική Εταιρεία: Στρατιώτες σε ανάπαυση. Επίσκεψη του νεαρού στο κοντίνο στο χωριό του στρατόπεδο.

Ο συγγραφέας, τόσο μέσα στο κείμενο όσο και στο παράρτημα στο τέλος του βιβλίου, αναφέρεται στην Ηπειρωτική Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε στις 25 Μαρτίου 1906 στην Αθήνα από επιφανείς Ηπειρώτες, στα πρότυπα της Φιλικής Εταιρείας. Πρόεδρός της ήταν ο Παναγιώτης Δαγκλής και ιθύνων νους ο Σπύρος Σπυρομήλιος. Η Εταιρεία λειτουργούσε βάσει κανονισμού με τριάντα τρία άρθρα. Κάθε νέο μέλος υπέγραφε τον κανονισμό μετά από όρκο στο Ευαγγέλιο, για πίστη και προσφορά στον αγώνα, υπακοή στους ανωτέρους και άκρα εχεμύθεια. Οι παραβάτες του όρκου αντιμετώπιζαν την ποινή του θανάτου για τους ίδιους και για τις οικογένειές τους. Τα μέλη της Εταιρείας χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα και επικοινωνούσαν με κρυπτογραφημένα μηνύματα. Αποστολή τους ήταν να εξοπλίσουν τους χωρικούς και τα ένοπλα τμήματα της υπαίθρου και να προετοιμάσουν την περιοχή για την απελευθέρωση.

Λεπτομερείς, ρεαλιστικές περιγραφές της καθημερινής ζωής των ηρώων, των γεγονότων που τους σημάδεψαν και καθόρισαν τις επιλογές τους. Πλούσιες εικόνες από το φυσικό περιβάλλον, τις επαγγελματικές ασχολίες των ανθρώπων της εποχής και των μαχών που διεξήχθησαν, με ιδιαίτερη αναφορά στην ελληνοϊταλική σύρραξη. Άφθονες ιστορίες από την εποχή του Αλή Πασά, ιστορίες για στοιχειά της φύσης, για παράξενα γεγονότα που προκαλούσαν τον θαυμασμό, για θρυλικά πρόσωπα που έμειναν στην ιστορία για την τόλμη και το θάρρος τους. Η εκτεταμένη έρευνα που πραγματοποίησε ο συγγραφέας καταδεικνύεται τόσο από τις πηγές στις οποίες ανέτρεξε όσο και από τις πληροφορίες για πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα για τα οποία γίνεται εκτενής αναφορά στο παράρτημα.

Η πετυχημένη χρήση της ντοπιολαλιάς, όπως έχουν κάνει οι προαναφερθέντες συγγραφείς, ομολογουμένως κάνει το κείμενο πιο ρεαλιστικό, το συνδέει με τον χώρο δράσης των γεγονότων και έχει μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό.

Συχνή είναι επίσης η χρήση της ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς. Το στοιχείο αυτό το συναντάμε και σε άλλους συγγραφείς όπως στον Σωτήρη Δημητρίου, από τα πρώτα του βιβλία της δεκαετίας του '80 ή στον Μιχάλη Μακρόπουλο και τον Δημοσθένη Παπαμάρκο τα τελευταία χρόνια. Η πετυχημένη χρήση της ντοπιολαλιάς, όπως έχουν κάνει οι προαναφερθέντες συγγραφείς, ομολογουμένως κάνει το κείμενο πιο ρεαλιστικό, το συνδέει με τον χώρο δράσης των γεγονότων και έχει μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό.

Ο Δημήτρης Οικονόμου γεννήθηκε στα Ιωάννινα, αλλά μεγάλωσε στην Αθήνα και στις Βρυξέλλες. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός και παρακολούθησε μαθήματα μουσικής σε διάφορα ωδεία. Διακρίθηκε σε μουσικό διαγωνισμό που διοργάνωσε το 2005 η εταιρεία Μικρή Άρκτος με το τραγούδι «Αγύριστο κεφάλι» σε μουσική και στίχους δικούς του. Με το μυθιστόρημά του Η πόλη του ανατέλλοντος ήλιου (εκδ. Μελάνι), ήταν υποψήφιος το 2010 για το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα του περιοδικού «Διαβάζω». Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε εφημερίδες και περιοδικά.

Ήπειρος, ένας αλλιώτικος τόπος

Διαυγής η εξεικόνιση του ηπειρώτικου τοπίου στις σελίδες του βιβλίου. Τα απόκρημνα βουνά, τα δύσβατα μονοπάτια, τα ποτάμια με τα πέτρινα γεφύρια, τα σκαρφαλωμένα σε πλαγιές χωριά. Χρώματα και ήχοι του δάσους, μυρωδιές της γης, συναισθήματα χαράς και αγάπης ζυμωμένα με πόνο και δάκρυ. Ο φόβος που δεν καταβάλλει αλλά ενεργοποιεί και δυναμώνει τη θέληση για ζωή. Η άγρια, ιδιαίτερη ομορφιά ενός τόπου όπου όλα γίνονται με τον δύσκολο τρόπο και τίποτα δεν χαρίζεται.

Παρά το γεγονός ότι η επιβίωση στην περιοχή της Ηπείρου είναι δύσκολη στις αρχές του εικοστού αιώνα και λόγω τους εδάφους και λόγω της ανασφάλειας που προκύπτει από την επικρατούσα πολιτική κατάσταση, λίγοι είναι εκείνοι που εγκαταλείπουν την πατρώα γη σε αναζήτηση καλύτερης ζωής. Το μεγάλο κύμα της μετανάστευσης θα εμφανιστεί πολύ αργότερα, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Την εποχή του Γιώργη Μπάκα, οι περισσότεροι νιώθουν χρέος τους να μείνουν στην πατρίδα τους, να υπερασπιστούν το σπίτι και την οικογένειά τους ακόμα και θυσιάζοντας τη ζωή τους και να βοηθήσουν με κάθε τρόπο στον αγώνα για την ελευθερία. Φτώχεια, δυσκολίες, ταλαιπωρίες, φόβος, μα και έντονο ένστικτο επιβίωσης, ευθύνη και αυτοθυσία για τα αγαπημένα πρόσωπα, αγάπη για τον τόπο, προσπάθεια να μη χαθεί η ανθρωπιά. Διλήμματα και δύσκολες αποφάσεις. Όμως οι ήρωες του βιβλίο δεν εγκαταλείπουν. Μένουν φύλακες για να υπερασπιστούν με τη ζωή τους ό,τι αυτοί θεωρούν σημαντικό.

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Ο τελευταίος φύλακας
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
ΙΚΑΡΟΣ 2020
Σελ. 504, τιμή εκδότη €18,80 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ