«...ν’ ακολουθήσει τις ίδιες τις μεταφορές του».
Μάλκολμ Λόουρυ, Κάτω από το ηφαίστειο

Μέλος φάντασμα καλείται το μέλος που για διάφορους λόγους έχει ακρωτηριαστεί. Το σώμα εξακολουθεί να το αισθάνεται, αλλά φυσικά εκείνο δεν είναι ορατό. Πρόκειται εν ολίγοις για φάντασμα. Ο δε ανάλογος πόνος λογίζεται ότι προέρχεται από το απόν πλέον κομμάτι. Η συχνότητά του εν λόγω συνδρόμου είναι εξαιρετικά έκδηλη. Μάλιστα το 60-80% των ατόμων που έχουν υποστεί κάποιον ακρωτηριασμό αναφέρουν ποικίλα συμπτώματα, τα οποία προφανώς πιστεύουν ότι προέρχονται από το πρώην μέλος τους (βλ. πρόχειρα; Sherman, R. A., κ.ά, Pain 1984, 18: 83-95). Συγκρατώ ότι η ως άνω περίπτωση δεν αφορά μόνο στα άκρα. Ενδέχεται να εμφανισθεί και σε οποιοδήποτε άλλο μέλος του σώματος, το οποίο έχει αποκοπεί είτε μετά από τραυματισμό είτε στη διάρκεια αναγκαίας χειρουργικής επέμβασης, φέρ’ ειπείν στη σκωληκοειδή απόφυση, στα μάτια και στα δόντια. Ανάλογα φαινόμενα απαντούν και σε ορισμένες περιπτώσεις μαστεκτομής.

Η ομολογουμένως επαρκής, κειμενικά έμπειρη Μαρία Γιαγιάννου επεκτείνει τη συμπτωματολογία και στο ευρύτερο πλαίσιο των μνημονικών δραστηριοτήτων. Με καθ’ όλα ελεγχόμενο εκφραστικό μηχανισμό, όπου, εκτός των άλλων, η ρηματική συνέπεια είναι εμφανέστατη, αποτυπώνει την προβληματική διαχείριση πραγματικών οπωσδήποτε στοιχείων της μνημονικής παρακαταθήκης, αλλά και των εμμέσων συμφραζομένων της, όπως ακριβώς τα βιώνει ο σαραντάχρονος επικοινωνιολόγος ονόματι Γιάννος Μαυρομμάτης. Έχοντας αποτύχει επαγγελματικά, επιστρέφει από την Αθήνα στο χωριό του. Επικυρώνοντας στην πράξη την ατομική ανικανότητα της πολυπόθητης κοινωνικής ανέλιξης, συνιστά αρχετυπική μονάδα ασημαντότητας. Η επικοινωνία με τους γονείς του, όπως θα περίμενε κανείς, είναι προβληματική εξ ορισμού. Το επίπεδο απόλαυσης λογίζεται ήδη μηδενικό. Ένας ακόμη άσωτος υιός, μια τυπική δηλαδή περσόνα αβελτηρίας, επιστρέφει μαθηματικά στη γονική εστία. Όπως ακριβώς επιβάλλει ανά τους αιώνες η καινοδιαθηκική τάξη. Πλην όμως ο Γιάννος Μαυρομμάτης, δρώντας εμφανώς εγωτικά, έχει ήδη προλάβει να μεταβιβάσει την κυριότητα του πατρικού-μητρικού σπιτιού σε αλλοδαπούς για περαιτέρω εκμετάλλευση. Λαμβάνοντας υπόψιν τους ευνοϊκούς όρους που ισχύουν τη δεδομένη περίοδο στην αγορά των ακινήτων, αποδεικνύει στην πράξη την αποτελεσματικότητα του απόκρυφου έως εκείνη τη στιγμή επιχειρηματικού ταλέντου του. Πρόκειται δηλαδή για μιαν ανέκκλητη ανατροπή. Ο φροϋδικά προβλεπόμενος φόνος του πατέρα από τον γιο πραγματοποιείται δηλαδή στο επίπεδο της κτηματαγοράς. Αναποδογυρίζοντας τελεσίδικα την τάξη των πραγμάτων, η γραφή μαρτυρεί το καινοφανές.

Έχοντας αποτύχει επαγγελματικά, επιστρέφει από την Αθήνα στο χωριό του. Επικυρώνοντας στην πράξη την ατομική ανικανότητα της πολυπόθητης κοινωνικής ανέλιξης, συνιστά αρχετυπική μονάδα ασημαντότητας. Η επικοινωνία με τους γονείς του, όπως θα περίμενε κανείς, είναι προβληματική εξ ορισμού. Το επίπεδο απόλαυσης λογίζεται ήδη μηδενικό.

Εκτός κι αν δεν έχει συμβεί ποτέ στο πλαίσιο της πραγματικότητας η όντως εξωφρενική αυτή αγοραπωλησία. Άλλωστε η αφήγηση προτείνει στη συνέχεια άλλες προοπτικές δράσης. Η ανάγνωση ενδέχεται μάλιστα να υιοθετήσει ως τη ρεαλιστικότερη όποιαν εκδοχή φαίνεται ότι της αρμόζει περισσότερο. Ήτοι, η συγκίνηση του δέκτη μετράει. Από την άποψη αυτή η διηγητική πολιτική ανάγεται ευθέως στο αφήγημα Ρασόμον του Ρυουνόσουκε Ακουτάγκαβα (1892-1927). Ό,τι δηλαδή απετέλεσε τη βάση της ομώνυμης, πασίγνωστης κινηματογραφικής ταινίας (1950) του Άκιρα Κουρόσαβα (1910-1998). Κι εκεί, όπως και στο Μέλος φάντασμα, τόσο οι δόσεις της εναλλακτικής αληθοφάνειας όσο και η απλή παρεμβολή διφορούμενων ή ακόμη και σκοτεινών τύπων συμπεριφοράς του κεντρικού χαρακτήρα είναι επόμενο να συμβάλλουν με τη σειρά σε αλλεπάλληλους εναλλακτικούς τρόπους διερμηνείας των επιμέρους φαινομένων. Διότι τίποτε δεν ισχύει ανεξάρτητα από τις διαδοχικές γωνίες θέασης των πραγμάτων. Όπως αλλάζουν αισθητά θέση στις κρίσιμες σελίδες του μυθιστορήματος, οίκοθεν νοείται ότι υποστηρίζουν συνεχώς το αναγνωστικό ενδιαφέρον του ευρηματικού αυτού μυθιστορήματος.

Η Μαρία Γιαγιάννου σπούδασε Επικοινωνία & ΜΜΕ, Πολιτιστική Διαχείριση και Φιλοσοφία της Τέχνης. Επιμελείται εικαστικές εκθέσεις και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις και παραδίδει σεμινάρια για τον οπτικό πολιτισμό. Έχει εκδώσει εννιά βιβλία: τρία πεζογραφήματα, τρία θεατρικά έργα, δύο αισθητικά δοκίμια και μία συλλογή πεζοποιημάτων. Στη σκηνή έχουν ανέβει έξι θεατρικά της κείμενα. Διατηρεί το μπλογκ «Η γραπτομηχανή της Μ.» Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

Τονίζω ότι πλείστοι ετερόκλητοι υφολογικοί τρόποι υποστηρίζουν επιτυχώς το καθ’ όλα λειτουργικό σύστημα εξιστόρησης. Μονόλογοι διαδέχονται, μεταξύ των άλλων, τις εντυπωσιακές αποτιμήσεις ενός ανθρωπολόγου με τη μορφή συμπαθέστατου, λίαν ευφυούς πιθήκου, ενώ ένα λιτό μονόπρακτο θεατρικό παράρτημα συμπληρώνει την όλη υβριδική πρόταση. Αντιλαμβάνομαι ασφαλώς ότι και η εν μέρει επινόηση του παρελθόντος συμμετέχει επιπροσθέτως στα αίτια και στα αιτιατά του συγκεκριμένου συγγραφικού διαβήματος. Εξού και η επιλογική, η εύληπτη εκείνη διευκρινιστική κλείδα: «γιατί η μνήμη είναι περιστρεφόμενη θεατρική σκηνή, σου επιβάλλει τι θα δεις αλλά είναι τόσο ευμετάβλητη ώστε μπορείς κι εσύ με τη σειρά σου να της επιβάλεις τι θα δεις». Παραβάλλω αυτομάτως για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής και τα εξής συναφή: «Τι γίνεται / άμα στράφτει στην πέρα χώρα του μνημονικού / και αντανακλά σκηνές που μέλλει να συμβούν / σε χρόνο ανύποπτο […] άκου / ο άνθρωπος είναι σαν να ’ρχεται απ’ αλλού / γι’ αυτό και ηχεί παράτονα / μ' ένα θυμητικό κατακερματισμένο άλλ’ / εφεκτικό στα θαύματα» (βλ. Οδυσσέας Ελύτης, «Το αμύγδαλο του κόσμου»: Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, εκδ. Ίκαρος).

Εν ολίγοις: το φαντασιακό στοιχείο δεν αφανίζεται, δεν διαλύεται εξ ολοκλήρου μέσα στη λίμνη της όποιας αδήριτης, δηλαδή της καθόλα πειστικής πραγματικότητας. Συνυπάρχει με ό,τι κρίνεται εκ του ασφαλούς απόκτημα πραγματιστικής θεώρησης των γεγονότων. Και η συνύπαρξη αυτή καθίσταται γόνιμος κειμενικά, όπως ακριβώς προοικονομεί η συγγραφική ωριμότητα της Μαρίας Γιαγιάννου.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Βράχια» (εκδ. Ύψιλον).

→ Στην κεντρική εικόνα: Φωτογραφία της © Zimmermann Reinhardt.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από το ΒΙΒΛΙΟ

«Δεν θα μπορούσε καν να διανοηθεί όσα επρόκειτο να επακολουθήσουν. Σαν αναγνώστης μυθιστορήματος που περπατά στο κείμενο με άνεση, ξαφνικά να πατάει σε παγίδα και να πέφτει σε μια βαθιά μεταφορά∙ μια λακκούβα που αποδεικνύεται λαγούμι επιμηκυνόμενο σε υπόγεια σήραγγα. Βυθίζεται αλλά επιθυμεί πραγματικά κάποτε να βγει από εκεί μέσα για να συνεχίσει να περπατά στην ιστορία. Όχι όμως από τώρα. Το σπίτι πεινάει».

Το μέλος φάντασμα
Μαρία Γιαγιάννου
Μελάνι 2020
Σελ. 190, τιμή εκδότη €15,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΓΙΑΓΙΑΝΝΟΥ