Ήρωες με σπασμένη ταυτότητα

Ο Προυστ ονόμαζε τα βιβλία του παιδιά της σιωπής. Ποιος όμως θα μπορούσε ποτέ να δώσει ένα όνομα στη σιωπή του Θεού μπροστά στο θάνατο των παιδιών; Ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ βεβαιώνει ότι κάθε σιωπή περιέχει το ενδεχόμενο ενός μυστικού. Τόσο εκείνου που δεν δείχνεται, όσο κι εκείνου που είναι κρυμμένο. Εν μέσω σιωπών, λοιπόν. Για τα περαιτέρω, υπάρχει το εξαιρετικό βιβλίο του Πιέρ Ασουλίν Οι βίοι του Ιώβ (εκδ. Πόλις) όπου αξίζει να διαβαστεί ως μια εσωτερική περιπλάνηση με αφορμή την ύπαρξη του γοητευτικού και συνάμα αινιγματικού Ιώβ μέσα τη Βίβλο. 

Είναι οι στιγμές που οι ήρωες του Πετράκη πέφτουν στα δίχτυα του μονολόγου, μια λειτουργία εσωτερικής καύσης που περιλαμβάνει πάντα κάποιον ή κάποιους άλλους που χάθηκαν, βρίσκονται μακριά, είναι οιονεί παρόντες ή ολότελα ναυαγισμένοι στο χρόνο.

Δεν είναι ο μόνος και δεν είναι μόνος του σε τούτο τον κόσμο της σιωπής που μιλάει ως άλλη γλώσσα. Ενδεχομένως πιο εύγλωττη από την πρόδηλη εκφορά ενός κάποιου λόγου. Πολλές εσωτερικές ή εξωτερικές αφορμές κινητοποιούν τους ήρωες του Γιώργου Πετράκη στην πρώτη του συλλογή διηγημάτων Ολα τα κακά σκορπά (εκδ. Γαβριηλίδη), όμως αυτό που περισσότερο συνέχει τους ήρωές τους είναι τα διάκενα μεταξύ λόγου και έμφοβου στοχασμού. Στον ενδιάμεσο χώρο της απαντοχής και της συντριβής. Εν μέσω συνάφειας και μοναξιάς. Τούτος ο χώρος των ηρώων του είναι πλήρης νοημάτων που δεν καταγράφονται με λέξεις, διότι αυτές δεν μπορούν να εξέλθουν από τον φάρυγγα, δεν γαργαλούν τη στοματική κοιλότητα, δεν παίρνουν δύναμη από τους πνεύμονες. Οι λέξεις ανακυκλώνουν την ύπαρξή τους σε μια εσωτερική μήτρα που μοιάζει με ατελεύτητο σπιράλ. 

Είναι οι στιγμές που οι ήρωες του Πετράκη πέφτουν στα δίχτυα του μονολόγου, μια λειτουργία εσωτερικής καύσης που περιλαμβάνει πάντα κάποιον ή κάποιους άλλους που χάθηκαν, βρίσκονται μακριά, είναι οιονεί παρόντες ή ολότελα ναυαγισμένοι στο χρόνο. Αυτή η απεύθυνση που για τις ανάγκες της ανασύνθεσης του ήρωα λειτουργεί απέξω προς τα μέσα, όταν την αντιμετωπίζεις με τους όρους της πλοκής, ελευθερώνονται από τον μέσα χώρο και αναζητούν την απλοχωριά του εξωτερικού περιβάλλοντος – εν προκειμένω της ανάγνωσης. 

Κάπως έτσι, οι δεκαπένε ιστορίες του βιβλίου έχουν μια αντίρροπη κατεύθυνση αρκετά ενδιαφέρουσα ως προς την πρόθεση, αλλά και τη δόμησή τους. Για να μην ξεχνιόμαστε, όμως: η σιωπή είναι πάντα παρούσα. 

Επιπλέον, έχουμε να κάνουμε με διηγήματα κλειστών χώρων, ως επί το πλείστον, και περιορισμένης χρονικής έκτασης. Λαμβάνουμε εικόνες από μια στιγμή του ήρωα, μια μεταιχμιακή στιγμή βεβαίως, και μέσω αυτής γίνεται η βύθιση στο παρελθόν ή η εξακτίνωση στο μέλλον. Ωστόσο, το σημασιολογικό βάρος και το αφηγηματικό παρόν δεν εκτρέπονται ποτέ από τον πυρήνα της ιστορίας. Κάτι που μας θυμίζει γιατί το διήγημα είναι άκρως απαιτητικό «άθλημα» που ζητάει από τον συγγραφέα του να βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση, να μην χάνει το μέτρο των πραγμάτων, να μην περιττολογεί. 

Μέσα σε αυτοκίνητα, σε μπαρ, σε διαμερίσματα, σε θαλάμους νοσοκομείων, σε καφέ ή αίθουσες, οι ήρωες των διηγημάτων τριγυρνούν σαν τις μύγες που πέφτουν ζαλισμένες πάνω στο τζάμι, αναζητώντας μια μορφή ισορροπίας. Περίτρομη τις περισσότερες φορές, αλλά πάντα αναγκαία για να νοηματοδοτήσουν τη ζωή τους. Κάποιοι από αυτούς ζουν –ούτως ή άλλως– διπλή ζωή, άλλοι την ονειρεύονται, άλλοι την αποχαιρετούν. Το δισυπόστατο της ύπαρξής τους, μια παράδοξη μορφή διπλοτυπίας, φαίνεται και από το γεγονός ότι η πραγματικότητα τους δεν είναι ορισμένη και καθαρογραμμένη, αλλά συχνά γλιστράει σε μια υδραργυρική εκδοχή όπου η φαντασίωση, το όνειρο, το μη πραγματικό λαμβάνουν χαρακτήρα απτού σχήματος. 

Οι ήρωες του Πετράκη αναζητούν μια διέξοδο από τη στενωπό στην οποία έχουν βρεθεί. Οι σύντομες παραινέσεις ευτυχίας εναλλάσσονται με στιγμές απομόνωσης.

Είτε μέσω προσευχών, εξου και ο τίτλος της συλλογής Όλα τα κακά σκορπά, είτε μέσω εξωτερικών παρεμβάσεων που προσδοκούν, οι ήρωες του Πετράκη αναζητούν μια διέξοδο από τη στενωπό στην οποία έχουν βρεθεί. Οι σύντομες παραινέσεις ευτυχίας εναλλάσσονται με στιγμές απομόνωσης. Ένας ήρωας θα ήθελε να ξεφορτωθεί όλες τις επαφές από το κινητό του ή επικαλείται ασθένεια για να παραμείνει σε ένα οικείο περιβάλλον νοσοκομείου. Κάποια άλλη αποφασίζει να γίνει το alter ego του κινηματογραφικού Μπάτμαν, σε ένα διήγημα εξόχως ενδιαφέρον ως προς το θέμα του (σ.σ.: έρωτας μεταξύ γυναικών). Άνθρωποι από τον άλλο κόσμο αναλαμβάνουν να μας πουν τη σκληρή ιστορία τους και κάποιος άλλος βλέπει τη μητέρα του να χάνεται ανεπίστρεπτα κι όμως να μην στέργει σε βοήθεια. 

Ακόμη και η βία που εκλύεται από το διήγημα «Τυφλόμυγα», ένα κλασικότροπο bullying εντός ενός πανεπιστημιακού χώρου, δεν υπάρχει ως δήλωση ή με την πρόθεση της κατακεραύνωσης του φαινομένου, αλλά ως μια ακόμη μορφή παθογένειας της πάσχουσας ατομικότητας που αναζητεί διαρκώς έναν τρόπο να υπάρξει με τους άλλους. Ακόμη και μ’ αυτόν τον έκτυπα ακραίο τρόπο. 

Διαβάστε τις απαντήσεις του Γιώργου Πετράκη στις ερωτήσεις της στήλης μας ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ.

Η παγκόσμια απειλή ενός πολέμου είναι ισοβαρής με την απώλεια ενός έρωτα, υπό το πρίσμα πως όλα αυτά τελούνται όχι σε ευρεία κλίμακα, αλλά σε μια μυθοπλαστική δράκα ατόμων, την οποία έχει επιλέξει ο Πετράκης να μας παρουσιάσει και μέσω αυτής να μας βάλει στη διαδικασία να στοχαστούμε για τη σύγχρονη ανθρώπινη περίπτωση. 

Το ενδιαφέρον, όμως, στην περίπτωση αυτών των διηγημάτων είναι η ζέση των ηρώων να απελευθερωθούν, να βρουν ή να δώσουν μια λύση. Δεν τελούν υπό την μαγγανεία της απαισιοδοξίας. Ακόμη κι αν τα εμπόδια φαντάζουν ανυπέρβλητα, μέσα τους παραμένει ενεργή η φλόγα της ελευθέρωσης από τα τωρινά δεσμά τους. Αυτό είναι, ενδεχόμενα, ένα ακόμη αντίβαρο του Πετράκη στην ανάπτυξη των ιστοριών του που του επιτρέπει να ξεφύγει από την πρωτοεπίπεδη αυτοπάθεια ή τον ανακυκλωμένο σολιψισμό.

Στα περισσότερα διηγήματά του, ιδιαιτέρως στα πιο ρεαλιστικά, ο Πετράκης δείχνει να έχει μια «καθαρή» φωνή και την ικανότητα να χειριστεί το υλικό του με τα απαραίτητα μέσα.

Τα δεκαπέντε διηγήματα της συλλογής διατηρούν την αυτοτέλειά τους, ωστόσο σε όλα υποφώσκει μια συγκεκριμένη νότα, παίζεται ένας ορισμένος σκοπός που επαναλαμβάνεται ως λάιτ μοτίφ. Αυτό μάς επιτρέπει σε μια συνολική θέαση των ιστοριών, αλλά συνιστά και μια εμπρόθετη συγγραφική θέση πάνω στα πράγματα. 

Το πρώτο βιβλίο κάθε συγγραφέα δεν είναι τίποτα άλλο από μια δήλωση προθέσεων. Είναι ένα πρώτο βήμα που παίζει με τις διαθέσεις και τους τρόπους «βάδισης». Στα περισσότερα διηγήματά του, ιδιαιτέρως στα πιο ρεαλιστικά, ο Πετράκης δείχνει να έχει μια «καθαρή» φωνή και την ικανότητα να χειριστεί το υλικό του με τα απαραίτητα μέσα. Σε κάποια άλλα που λοξοκοιτάζουν τη διαφορετική θέαση της πραγματικότητας, χάνει μεν την ευθυβολία του, αλλά όχι σε σημείο εκτροπής. Συνολικά έχουμε να κάνουμε με μια συλλογή που διαθέτει παλμό και εγγράφει υποθήκες για κάτι ακόμη πιο ουσιαστικό στη συνέχεια. 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η ποιητική συλλογή «Ποτέ πια εμείς» (εκδ. Μελάνι).

→ Στην κεντρική εικόνα: Πίνακας του © Juan Jesús Fernández.

Όλα τα κακά σκορπά
Γιώργος Πετράκης
Γαβριηλίδης 2019
Σελ. 200, τιμή εκδότη €12,70