skia sevastakis

Για το μυθιστόρημα του Νικόλα Σεβαστάκη «Άνθρωπος στη σκιά» (εκδ. Πόλις).

Του Θεόδωρου Γρηγοριάδη

Το μυθιστόρημα του Νικόλα Σεβαστάκη ξεκινάει αρχές του 2015 στον χειμωνιάτικο Υμηττό όταν μια περιπατήτρια, η Ρόζα, που μοιραία θα παίξει ρόλο και στην ιστορία, αντικρίζει το πτώμα ενός άντρα κρεμασμένου από το κλαδί ενός πεύκου.

Συνήθως τα αστυνομικά μυθιστορήματα ξεκινούν με ένα πτώμα, αρκετές φορές ο δράστης μας δίνεται εξαρχής για να απαλλαγούμε από το αίνιγμα του θύτη και να επιμείνουμε στα αίτια. Ο άνθρωπος στην σκιά δεν είναι ακριβώς ένα αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά η απόπειρα να καταγραφεί η ιστορία ενός ανθρώπου που θέλησε να παρεμβαίνει στην κοινωνία παραμένοντας ο ίδιος στην σκιά, αδιάκριτος.

Ο Φάνης στο επόμενο κεφάλαιο, με μια βουτιά στο παρελθόν, γίνεται ένας νέος, στις αρχές δεκαετίας του εβδομήντα, επί χούντας, κάπως άτσαλος και ορμητικός, όμως ένας χαρακτήρας στο προσκήνιο, με οικογένεια και φίλους, μέχρι να αποκτήσει την κρυφή υπόσταση και ταυτότητα του τρομοκράτη.

Στην περίπτωση του Φάνη Αυγερινού, του εξηντάχρονου αυτόχειρα, το αίνιγμα δεν είναι τόσον ο ίδιος όσο τα ερωτήματα που εγείρονται από τα κίνητρά του και τις πράξεις του. Το αιωρούμενο πτώμα, με τα άρβυλά του αφημένα στη γη σαν λευκή πετσέτα στο ρινγκ, αποτελούν σύμβολα μιας ηττημένης ιδεολογικής πορείας. Ο Φάνης στο επόμενο κεφάλαιο, με μια βουτιά στο παρελθόν, γίνεται ένας νέος, στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα, επί χούντας, κάπως άτσαλος και ορμητικός, όμως ένας χαρακτήρας στο προσκήνιο, με οικογένεια και φίλους, μέχρι να αποκτήσει την κρυφή υπόσταση και ταυτότητα του τρομοκράτη.

Αναζητώντας μια κοπέλα, την Κατερίνα, εκεί στην Καστέλα, θα γνωρίσει τον Άρη Πάικο, τον θείο της. Για ένα λαϊκό αγόρι, μεγαλωμένο στην καταπιεστική δικτατορία, η επαφή με ένα καλλιτεχνικό, μποέμικο περιβάλλον θα ανατρέψει τη ζωή του. Ο Άρης ή Γίρζι (από την ανατολικοευρωπαϊκή του θητεία) και η Βελγίδα φίλη του, Δάφνη Λαμέρις, ζούνε στις Βρυξέλλες, βοηθάνε τους Έλληνες εργάτες και φοιτητές, πηγαινοέρχονται στην Ελλάδα, πίνουν ακριβά κρασιά, φέρονται με άνεση λες και ξέρουν ή ετοιμάζονται για κάτι παραπάνω, πέρα από τους άλλους. Για τον Φάνη αυτή η γνωριμία είναι μια απόδραση αλλά και μια ένταξη. Ένα είδος οικογενειακού απογαλακτισμού αλλά και εναγκαλισμού σε ένα κλειστό, καθοδηγητικό περιβάλλον. Ο Άρης και ο φίλος του, ο Στέφανος, με το βαθουλωτό σημάδι στο κεφάλι, θα βρουν στον νεαρό Φάνη τον κατάλληλο συνεχιστή των πολιτικών τους αναστοχασμών που ξεκινάνε από την εποχή του Εμφυλίου, συνεχίστηκαν σε χώρες του ανατολικού μπλοκ για να επιστρέψουν μέσω της Ευρώπης στη στρατοκρατούμενη Ελλάδα. Στόχος τους η ανατροπή του καθεστώτος και μάλιστα με κάθε μέσον. Οι εχθροί της δημοκρατίας δεν έχουν κανένα άλλοθι.

Όσο σχηματίζεται ή μάλλον μετασχηματίζεται το πορτρέτο του Φάνη, στηριζόμαστε σε αφηγήσεις των φίλων και των συγγενών του. Βασικός αφηγητής και μάρτυρας –ειδικά στο πρώτο μέρος– ο Κώστας Μάντακας, φίλος του Φάνη αλλά όχι συνοδοιπόρος. Το βράδυ του Πολυτεχνείου πέφτει στο κρεβάτι με πυρετό, θα είναι «απών» εκεί που ο Φάνης και πολλοί άλλοι διακινδύνευσαν το παρόν τους. Η απουσία του, προφασισμένη ή μη, ψυχοσωματική ή τυχαία, θα τον εντάξει σε ένα κοινωνικό σύστημα που, μετά τη χούντα, θα αποτελέσει την κυρίαρχη πλειοψηφία των απόντων. Ρίσκο να έχεις μάρτυρα των γεγονότων έναν χαρακτήρα σαν τον Μάντακα, που έστριβε πάντα τη σωστή στιγμή. Έναν «αναξιόπιστο» αφηγητή.

Ο Κώστας Μάντακας είναι η άλλη πλευρά των Φάνηδων. Θα κάνει τη θητεία του και μετά θα αποσυρθεί στο καφενείο της καθημερινότητας, οδηγός ενός ταξί, ενώ ο Φάνης ή Μαύρος ή... θα χαθεί στις Βρυξέλλες, για να γλιτώσει τη θητεία του και τις συνέπειες των πράξεών του. Εκεί, στις Βρυξέλλες, κέντρο πάντα της Ευρώπης, η Δάφνη έγραφε ένα βιβλίο για τη βαρβαρότητα του Βελγίου στο Κονγκό, φέρνοντας στον νου την Καρδιά του Σκότους του Τζόζεφ Κόνραντ και τη σκηνή των Βρυξελλών στο φινάλε του μυθιστορήματος, ενώ παράλληλα ανακαλούνται και οι άλλοι τρομοκράτες/επαναστάτες ήρωες του Κόνραντ στον Μυστικό πράκτορα ή Με τα μάτια ενός δυτικού.

Εκεί λοιπόν, στις Βρυξέλλες, θα ολοκληρώσει την ένταξή του ο Φάνης στην ομάδα του Άρη. Ένας τόπος οριακός για τις τύχες των ανθρώπων που κατοικούν στην αποκαλούμενη Ευρωπαϊκή Ένωση. Πάντως η οποιαδήποτε πληροφορία για τον Φάνη –ειδικά στο πρώτο μέρος– έρχεται έμμεσα από τη φίλη του, την Ξανθούλα ή από κάποιον ξάδελφό του ή από τη μάνα του, ξεχωριστή φιγούρα. Όλοι τους ξέρουν τόσα όσα ακούμε κι εμείς. Πόσα όμως ακριβώς;

«Όλα σιγόβραζαν τότε, ήμασταν σε αναμονή και πολλοί δεν ήξεραν ακριβώς τι να περιμένουν».

Ο Φάνης, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, διορίζεται στη διοίκηση του Πανεπιστημίου μετά το 1979, ένας απλός υπάλληλος που προσπαθεί να μη δίνει στόχο. Όμως οι εσωτερικές αναφορές και συζητήσεις για το άτομό του, στον σκοτεινό πυρήνα των καθοδηγητών, είναι ανησυχητικές αφού μιλούν για ένα απρόβλεπτο άτομο με βεβαρημένο εγκληματικό παρελθόν, που εκτός από την δολοφονία του δικηγόρου συνεχίστηκε και με ληστείες.

Βασικό πρόσωπο της ιστορίας και η Κατερίνα, όχι μόνον γιατί ήταν η ενδιάμεση στον κύκλο του θείου της, αλλά και επειδή εκπροσωπεί κι αυτή μια γενιά που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο συναίσθημα, τον παρορμητισμό και την αμφισβήτηση. Στη Γάνδη, με τον Φάνη, να έχει αγριέψει και να έχει γίνει καχύποπτος, εκείνη έλεγε: «Όλα σιγόβραζαν τότε, ήμασταν σε αναμονή και πολλοί δεν ήξεραν ακριβώς τι να περιμένουν». Χώρισαν το '74, μια φλαμανδική νύχτα, όταν εκείνη σε μια σκηνή αυτοεπίγνωσης, ομολογεί: «Ε, αυτός εδώ δεν είναι ο άντρας σου, Κατερίνα. Ούτε και ξέρεις ποιος είναι. Δεν θα γίνει ο άντρα σου, κοπέλα μου».

Όλα σιγόβραζαν λοιπόν. Και ο Άρης, πίστευε ότι από τις Βρυξέλλες μπορούσε να «φτιαχτεί κάτι καινούργιο, κάτι γνήσιο και ανόθευτο δίχως τη σκουριά των μεγάλων κομματικών μηχανισμών και των αριστερών διασπάσεων». Εκεί, όμως στις Βρυξέλλες. Κάπου εδώ ολοκληρώνεται το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος «Μύηση και χωρισμοί».

alt
Ο Νικόλας Σεβαστάκης εμφανίστηκε στη λογοτεχνία με
την ποιητική συλλογή Οικείο φεγγάρι (1987, Ηριδανός)
και ακολούθησαν άλλες δύο ποιητικές συλλογές. Στην
πεζογραφία δήλωσε την παρουσία του με τη συλλογή
διηγημάτων Γυναίκα με ποδήλατο (2014, Πόλις) και
ακολούθησε η συλλογή Άντρας που πέφτει (2015, Πόλις).
Ο Άνθρωπος στη σκιά (εκδ. Πόλις) είναι το πρώτο
του μυθιστόρημα.

Στο δεύτερο μέρος «Κληρονομιές και αποκληρώσεις» η αφήγηση επικεντρώνεται στον Φάνη και μάλιστα εμφανίζεται και ο ίδιος. Σωστά ζυγισμένο, παρά τη μη-γραμμική αφήγηση, συμβαίνουν διάφορα ανατρεπτικά γεγονότα, όσον αφορά τις μεθόδους της τρομοκρατικής ομάδας, τα λάθη και τις επιφυλάξεις τους, ενώ θα αποκαλυφθούν κάποιες μοιραίες για τον Φάνη μεθοδεύσεις όπου εμπλέκεται και ο ίδιος ο πατέρας του. Ο Φάνης καταλήγει μόνος, έγκλειστος, αυτοπαγιδευμένος με το συναίσθημα της πίκρας, της ματαιότητας που προφανώς θα τον οδηγήσει στην αυτοκτονία.

Το μυθιστόρημα του Νικόλα Σεβαστάκη είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα. Θεματικά παρακολουθεί τις κοινωνικές και πολιτικές μεταμορφώσεις μετά τον Εμφύλιο. Αφήνει τους χαρακτήρες να μιλήσουν αντί να τους επιβάλλει τα γεγονότα και να καθοδηγεί τη σκέψη του αναγνώστη. Η αφήγηση έχει μια κυβιστική δομή όπου ο χωροχρόνος διασπάται και αλληλοσυμπληρώνεται διαδοχικά από τον αναγνώστη.

Ο Σεβαστάκης ως στοχαστής δεν ανταγωνίζεται τον μυθοπλάστη, γεγονός που προσδίδει στο βιβλίο, παρά την ενδότερη ιδεολογική του στόχευση, λεπτές ισορροπίες και τη δυνατότητα να μιλήσει για το πρόσφατο πολιτικό παρελθόν διεισδυτικά, πολυφωνικά, ανθρωποκεντρικά.

Ο Φώκνερ έλεγε «να πιαστούμε από τη σκιά του κλαδιού και να αφήσουμε το μυαλό μας φανταστεί το δέντρο». Εδώ έχουμε τη σκιά ενός πτώματος που κρέμεται από ένα κλαδί και εμείς προσπαθούμε να φανταστούμε το δάσος πίσω του, την ιστορία του, την πόλη, τον ορίζοντα. Δεν αναφέρω τυχαία τον Φώκνερ, η πολυφωνία του κειμένου οδηγεί προς τα εκεί. Άλλωστε στην προμετωπίδα του βιβλίου μια φράση του επιγόνου του, του Ντον Ντελίλο, προσδίδει μια μεταμοντέρνα επιρροή. Ακόμη και οι τίτλοι των προηγούμενων μυθοπλαστικών βιβλίων του Σεβαστάκη ανακαλούν τους τίτλους των έργων του Ντελίλο, π.χ. The Falling man. Και οι τίτλοι του Σεβαστάκη: Άντρας που πέφτει, Γυναίκα σε ποδήλατο, Άνθρωπος στη σκιά.

Διάβαζα παλιότερα τα μυθιστορήματα της Σούζαν Σόνταγκ ή της Τζούλια Κρίστεβα παράλληλα με το δοκιμιακό τους έργο. Πάντα αναρωτιόμουν πώς θα μπορούσε ένας διανοούμενος ή ακαδημαϊκός να περάσει στη θέση του μυθοπλάστη και κατά πόσο θα μπορούσε να παραμερίσει τα θεωρητικά του εφόδια χωρίς ωστόσο να τα στερηθεί εντελώς. Ο Σεβαστάκης ως στοχαστής δεν ανταγωνίζεται τον μυθοπλάστη, γεγονός που προσδίδει στο βιβλίο, παρά την ενδότερη ιδεολογική του στόχευση, λεπτές ισορροπίες και τη δυνατότητα να μιλήσει για το πρόσφατο πολιτικό παρελθόν διεισδυτικά, πολυφωνικά, ανθρωποκεντρικά, μα κυρίως να απευθυνθεί σε αναγνώστες που δεν παύουν να είναι και σκεπτόμενοι πολίτες.

* Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ είναι συγγραφέας.
Το τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Το τραγούδι του πατέρα» κυκλοφορεί το επόμενο διάστημα από τις εκδ. Πατάκη.


altΟ άνθρωπος στη σκιά
Μια ελληνική ιστορία
Νικόλας Σεβαστάκης
Πόλις 2019
Σελ. 288, τιμή εκδότη €16,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

Για τη συλλογή διηγημάτων του Νικόλα Ευαντινού «Τράνταγμα» (εκδ. Κέδρος). 

Γράφει ο Νίκος Χρυσός

Παρότι πρώτο πεζογραφικό βιβλίο του, το ...

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

Για το χρονικό του Διονύση Χαριτόπουλου «Ο κόκκινος καθηγητής» (εκδ. Τόπος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Πειραιάς των ανθρώπων της βιοπάλης, αλλά και των τυχοδιωκτών, που δεν διστάζουν να διαβούν τον Ρουβίκωνα και να παρανο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Με την καμπάνια ορατότητας «Stay Awake», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Athens Pride 2025, γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του. 

Επιμέλεια: Book Press

Στην ομοφοβία, στην τρανσφοβία, στη μισαλλοδοξία, μην κλ...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ