barnes-aerostata390

Της Έλενας Μαρούτσου

Είχα πάντοτε μια ανασφάλεια για το νόημα της λέξης παρελκυστικός, αλλά φαίνεται πως ήρθε η ώρα της να τη χρησιμοποιήσω. Ο Τζούλιαν Μπαρνς, λοιπόν, ξεκινάει αυτό του το βιβλίο, παρελκυστικά. Ολόκληρο το πρώτο κεφάλαιο –το βιβλίο χωρίζεται σε τρία, όπως ίσως μας προετοιμάζει κι ο τίτλος– είναι παρελκυστικό και παραπειστικό. Τίτλος του είναι «Το αμάρτημα του ύψους» κι εδώ ο συγγραφέας μας μιλάει για την αεροναυτική, κάνοντας λόγο για ανθρώπους και περιστατικά που σημάδεψαν τις πτήσεις με αερόστατο.

Το περιεχόμενο μπορεί βέβαια να φλερτάρει με την Iστορία –ο Τζούλιαν Μπαρνς είναι άλλωστε γνωστός στο πλατύ αναγνωστικό κοινό για το βιβλίο του Ιστορία του κόσμου σε 10 ½ κεφάλαια– όμως το ύφος είναι γλαφυρό και μοιάζει να μας προετοιμάζει για τα κεφάλαια που θ' ακολουθήσουν.

Εν αρχή, τα πουλιά πετούσαν, και τα είχε φτιάξει ο Θεός. Οι άγγελοι πετούσαν, και τους είχε φτιάξει ο Θεός. Οι άντρες και οι γυναίκες είχαν μακριά πόδια και γυμνή πλάτη, και ο Θεός τους είχε φτιάξει έτσι για κάποιο λόγο. Το να μπλέκεις με το πέταγμα σήμαινε να τα βάζεις με το Θεό. Κι αυτό θα αποδεικνυόταν αγώνας μακροχρόνιος και πλήρης διδακτικών θρύλων.

Λίγο πριν περάσει στο δεύτερο κεφάλαιο –όπου θα βάλει έναν από αυτούς τους θρύλους στο στόχαστρο της πένας του για να πλάσει με αυτούς μια ερωτική ιστορία– ο συγγραφέας μας μιλάει για την προσπάθεια του Ναντάρ, ενός μυθιστοριογράφου, αεροναύτη και φωτογράφου, να βγάλει για πρώτη φορά φωτογραφίες από αερόστατο συνδυάζοντας έτσι δύο σύμβολα της μοντέρνας εποχής που δεν είχαν ποτέ συνυπάρξει προηγουμένως: τη φωτογραφία και την αεροναυτική.

Στην επιφάνεια: μια ιστορία αγάπης

«Κάθε ερωτική ιστορία είναι εν δυνάμει μια ιστορία ψυχικής οδύνης. Κι αν όχι στην αρχή, τότε αργότερα. Κι αν όχι για τον έναν, τότε για τον άλλο. Μερικές φορές και για τους δυο».

Συνδυάζεις δυο πράγματα που δεν είχαν συνυπάρξει προηγουμένως και άλλοτε φέρνει αυτό αποτέλεσμα άλλοτε δεν φέρνει. (...) Βάζεις μαζί δυο ανθρώπους που δεν είχαν ξαναβρεθεί ποτέ, και άλλοτε ο κόσμος αλλάζει, άλλοτε όχι. Μπορεί να συντριβούν και να καούν ή να καούν και να συντριβούν. Μερικές φορές όμως συμβαίνει κάτι πρωτόφαντο και ο κόσμος αλλάζει.

Ένα από τα διάσημα πρόσωπα της εποχής που φωτογράφησε ο Ναντάρ, και μάλιστα καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της, ήταν η Σάρα Μπερνάρ. Παρά το ύψος της –μετά βίας ξεπερνούσε το ενάμισυ μέτρο– και το βάρος της –η ίδια έλεγε ότι είναι τόσο αδύνατη που μπορεί να περάσει ανάμεσα στις στάλες της βροχής– η Σάρα Μπερνάρ όχι μόνο κατάφερε να γίνει διάσημη ηθοποιός αλλά και ν' αποκτήσει τη φήμη μιας θαρραλέας και αντισυμβατικής γυναίκας που προκαλούσε με τη μποέμικη εξωφρενική συμπεριφορά της. Η Σάρα Μπερνάρ, μια από τις ελάχιστες γυναίκες που πέταξαν ποτέ με αερόστατο, θα γίνει πρωταγωνίστρια της ερωτικής ιστορίας που διαδραματίζεται στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου που ο Τζούλιαν Μπαρνς τιτλοφορεί Στην επιφάνεια.

Στην επιφάνεια λοιπόν της γης, συναντιέται η γαλλοεβραία Σάρα Μπερνάρ με τον Άγγλο συνταγματάρχη και αεροναυτικό Φρεντ Μπάρναμπυ. Η σπίθα που θ' ανάψει από τον έρωτά τους θα προκαλέσει αρχικά την ανύψωση και μετά τη συντριβή του ενός τους, συγκεκριμένα του Άγγλου Μπάρναμπυ μιας και η Σάρα Μπερνάρ, φτιαγμένη για τις ηδονές και τις εφήμερες συγκινήσεις, αποδείχτηκε πιο ανθεκτική στην πρόσκρουση με την επιφάνεια της γης. Όπως λέει ο Τζούλιαν Μπαρνς:

Ζούμε στην επιφάνεια της γης κι όμως –γι αυτό– οι βλέψεις μας είναι υψιπετείς. (...) Όταν όμως πετάς ψηλά μπορεί και να τσακιστείς. Λίγες είναι οι ομαλές προσγειώσεις. Μπορεί να βρεθείς να σκας στο έδαφος με ορμή που τσακίζει κόκαλα ή να σε παρασύρει ο σιδηρόδρομος σε ράγες ξένης χώρας. Κάθε ερωτική ιστορία είναι εν δυνάμει μια ιστορία ψυχικής οδύνης. Κι αν όχι στην αρχή, τότε αργότερα. Κι αν όχι για τον έναν, τότε για τον άλλο. Μερικές φορές και για τους δυο.

Απώλεια βάθους με αναπόφευκτη απώλεια ύψους

Αν το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου είχε χαρακτήρα ιστορικό-δοκιμιακό και το δεύτερο κεφάλαιο λογοτεχνικό, το τρίτο κεφάλαιο με τον τίτλο «Η απώλεια του βάθους», έχει χαρακτήρα προσωπικής μαρτυρίας. Κι αν είχα χαρακτηρίσει το πρώτο κεφάλαιο παρελκυστικό, υπό την έννοια ότι καθυστερούσε με θεωρητικά τεχνάσματα την έλευση της κεντρικής ερωτικής ιστορίας, το δεύτερο κεφάλαιο θα το χαρακτηρίσω εκ των υστέρων παραπειστικό. Εδώ, καθώς αρχίζουμε να διαβάζουμε το τρίτο κεφάλαιο, καταλαβαίνουμε πως ο συγγραφέας για τη δική του ιστορία θέλει να μας μιλήσει. Για τη δική του πτήση που κατέληξε σε συντριβή. Για τη δική του οριστική και αμετάκλητη απώλεια, μια απώλεια που ενώ μέλλεται να τη γνωρίσουν οι περισσότεροι, μια που πάντα ο ένας απ' τους δυο πεθαίνει πρώτος, δεν παύει ο επιζών να τη βιώνει με την οδυνηρή σφραγίδα του μοναδικού.

barnes-pat-kavanagh-1978

 Ο Τζούλιαν Μπαρνς με τη σύζυγό του Πατ Καβανά (1940-2008), το 1978 

Βέβαια, ο Τζούλιαν Μπαρνς και στα τρία κεφάλαια δεν παύει να στοχάζεται. Εδώ όμως, στο τελευταίο και ειλικρινά σπαρακτικό (όχι όμως γι αυτό και λιγότερο σπινθηροβόλο) κεφάλαιο ο Μπαρνς στοχάζεται πάνω στην απώλεια χωρίς όμως να απομακρύνεται από αυτήν, να υψώνεται πάνω από αυτή για να τη μελετήσει. Αυτό το σπάνιο κατόρθωμα το είχα συναντήσει παλιότερα και σε ένα άλλο, πολύ αγαπητό μου βιβλίο, τα Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου, του Ρολάν Μπαρτ. Χωρίς η γλώσσα του Μπαρνς να πλησιάζει τη σημειολογική υφή αυτής του Μπαρτ, συνάντησα και στα δυο βιβλία τη διάθεση να μιλήσει και να αναλύσει ένα φαινόμενο αυτός ο οποίος το υφίσταται. Στο βιβλίο του Μπαρτ, ο συγγραφέας υιοθετεί τη γλώσσα του ερωτευμένου, μιλάει από τη σκοπιά του, ξεδιπλώνει όλα τα συμπτώματα της παράξενης και κοινής αυτής ασθένειας. Με την ίδια διάθεση, ο Μπαρνς δεν χορταίνει να μιλάει για την απώλεια. Τα λόγια του έχουν την αιχμηρή ευφυία όσων δεν δέχονται να υποτάξουν το πάθος τους στη γλώσσα των πολλών, να το καταχωρήσουν κι έτσι να το κατευνάσουν. Τα λόγια του δεν προσβλέπουν στην αναδίφηση του πόνου ή στην εύκολη συγκίνηση ή συμπάθεια από μέρους του αναγνώστη. Διαβάζοντας, είχα την αίσθηση πως ο συγγραφέας μου έπαιρνε το δάχτυλο για να το βυθίσει σ' ένα κενό, λέγοντάς μου: «Εκεί ήταν».

Άλλωστε αυτή δεν είναι και η λειτουργία της φωτογραφίας της γυναίκας του στο αυτί του βιβλίου κάτω από τη δική του; «Αυτή ήταν» είναι σαν να μας λέει, όπως άλλωστε μας λέει η κάθε φωτογραφία μιας και έχει αιχμαλωτίσει μόνο ένα είδωλο, μια στιγμή που έχει για πάντα χαθεί.

Γιατί όμως, διερωτάται ο Μπαρνς, να προσβλέπουμε μονίμως στον έρωτα, μια που με τον έναν ή άλλο τρόπο πρόκειται πάντα να χαθεί; Θα απαντήσω με τα ίδια του τα λόγια, που τόσο επιδέξια δένουν τα τρία κεφάλαια μεταξύ τους: Διότι ο έρωτας είναι το σημείο συνάντησης της αλήθειας με τη μαγεία. Της αλήθειας, όπως αυτής της φωτογραφίας, με τη μαγεία, όπως αυτής της πτήσης με αερόστατο.

Αυτά δεν είναι τα τελευταία λόγια του βιβλίου. Περιέργως πώς, τα τελευταία λόγια του βιβλίου αυτού που μιλάει για το αναπόδραστο της απώλειας του έρωτα, είναι με τον τρόπο τους ανάλαφρα. Κλείνοντάς το ένιωσα αυτή τη μελαγχολική ευφορία που νιώθεις όταν βλέπεις ένα μπαλόνι να φεύγει απ' τα χέρια του παιδιού και ν' ανυψώνεται στον ουρανό.

ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ

barnes-tria-epipeda-tis-zois-exofylloΤα τρία επίπεδα της ζωής
Τζούλιαν Μπαρνς
Μτφρ. Θωμάς Σκάσσης
Μεταίχμιο 2014
Σελ. 161, τιμή: € 11,00
 
politeia-link
 
 
 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (κριτική)

«Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (κριτική)

Για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου «Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» (εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος

Ιαχές της φυσικής κα...

«Οι Μυκήνες δεν ήταν το παν – Καμπανελλικά ανάλεκτα» του Γιώργου Π. Πεφάνη (κριτική) – Στη ρωγμή του αθέατου εαυτού

«Οι Μυκήνες δεν ήταν το παν – Καμπανελλικά ανάλεκτα» του Γιώργου Π. Πεφάνη (κριτική) – Στη ρωγμή του αθέατου εαυτού

Για το βιβλίο του Γιώργου Π. Πεφάνη «Οι Μυκήνες δεν ήταν το παν – Καμπανελλικά ανάλεκτα» (εκδ. Κάπα Εκδοτική). Στην κεντρική εικόνα, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης.

Γράφει η Ελευθερία Ράπτου

Οι Μυκήνες δεν ήταν το παν ...

«Τετράδια Αμερικής: Περιπλάνηση στην Αμερική του πολιτισμού και της πολιτικής» του Ντίνου Σιώτη (κριτική)

«Τετράδια Αμερικής: Περιπλάνηση στην Αμερική του πολιτισμού και της πολιτικής» του Ντίνου Σιώτη (κριτική)

Για το βιβλίο του Ντίνου Σιώτη «Τετράδια Αμερικής: Περιπλάνηση στην Αμερική του πολιτισμού και της πολιτικής» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Richard Tao (Unsplash).

Γράφει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης

Yet the ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ