«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Πριν από λίγες ημέρες ο Έλον Μασκ έκανε ανάρτηση στη πλατφόρμα Χ εναντίον της μεταναστευτικής πολιτικής της Γερμανίας επικροτώντας το ακραίο κόμμα AfD. Προηγουμένως, είχε επισκεφθεί μεθοριακή πόλη του Τέξας για να δείξει, όπως σημείωνε, αφιλτράριστη την εικόνα που επικρατεί στην περιοχή με την αθρόα εισροή μεταναστών από το Μεξικό. Ήταν μια από τις πολλές δημόσιες παρεμβάσεις ενός ανθρώπου που είναι, πλέον, bigger than industry. Υπάρχει ένα κεφαλαιώδες ερώτημα με τον Έλον Μασκ, το οποίο, φευ, δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, καθώς η παρεμβατικότητά του και η δύναμη του λόγου του είναι απότοκες της αναντίρρητης οικονομικής δύναμης που διαθέτει.

Είναι, άραγε, ένας επηρμένος εγωπαθής ή μια ιδιοφυΐα που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε; Αυτό που προσπάθησε να κάνει ο βιογράφος του Γουόλτερ Άιζακσον ήταν να χωρέσει στο πολυσέλιδο πόνημά του όλες τις αφορμές που έχει δώσει (δεν είναι λίγες), οι οποίες καταδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα ο Μασκ ενδέχεται να είναι και τα δύο ταυτοχρόνως. Θα έλεγε κανείς πως περιπτώσεις σαν τον Μασκ αναγκάζουν τους ανθρώπους να σκεφτούν αν η προσωπικότητά τους μπορεί να διαχωριστεί από την αδυσώπητη δύναμη που τους προσφέρει η επιχειρηματική δραστηριότητά τους. Αυτό συνέβη με τον Στιβ Τζομπς ή με τον Μπιλ Γκέιτς.

Ο εθισμός του με τα σόσιαλ μίντια είναι τόσο έντονος που οδηγεί στο συμπέρασμα πολύ κόσμο να τον θεωρεί ένα απύλωτο στόμα που λόγω της οικονομικής του δύναμης μπορεί να γράφει ό,τι θέλει.

Με τη μόνη διαφορά ότι οι δύο τελευταίοι, σε αντίθεση με τον Μασκ, ποτέ δεν επιδίωξαν να καταδείξουν προς τα έξω ακραία στοιχεία συμπεριφοράς ή αυτό που λέμε στην διαδικτυακή αργκό, να γίνουν τρολ. Ο Μασκ ξεκίνησε ως τέτοιο στο Twitter, έως τη στιγμή που το αγόρασε και τώρα από το ύψος του «όρους Χ» εξαπολύει διάφορες επιθέσεις κατά πάντων. Ο εθισμός του με τα σόσιαλ μίντια είναι τόσο έντονος που οδηγεί πολύ κόσμο να τον θεωρεί ένα απύλωτο στόμα που λόγω της οικονομικής του δύναμης θεωρεί ότι μπορεί να γράφει ό,τι θέλει. Ο Άιζακσον στο βιβλίο του Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος) διερευνά όλα αυτά τα στοιχεία που συγκροτούν το φαινόμενο Μασκ και το κάνει δίχως προχειρότητα ή σπουδή να βγάλει εύκολα συμπεράσματα. Διόλου τυχαίο, καθώς έχουμε να κάνουμε με έναν έμπειρο βιογράφο που προηγουμένως έχει διαχειριστεί τη ζωή σπουδαίων ονομάτων όπως ο Αϊνστάιν, ο Φραγκλίνος, ο Ντα Βίντσι και ο Τζομπς.

Ο Γουόλτερ Άιζακσον είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Τσουλέιν κι έχει διατελέσει διευθύνων σύμβουλος του Ινστιτούτου Άσπεν, πρόεδρος του CNN και συντάκτης του περιοδικού Time. Είναι συγγραφέας των Leonardo Da Vinci: Η βιογραφία μιας μεγαλοφυΐας, Albert Einstein: Η βιογραφία μιας ιδιοφυΐας, Steve Jobs: Η επίσημη βιογραφία, Benjamin Franklin: An American Life και Kissinger: A Biography. Είναι επίσης συν-συγγραφέας του The Wise Men: Six Friends and the World They Made.

Ο Άιζακσον δείχνει με ξεκάθαρο τρόπο πως η αυτοκρατορία που έχει χτίσει ως τώρα ο Μασκ δεν είναι αποτέλεσμα τυχαιότητας. Ποιος θα πίστευε, άραγε, κάτι τέτοιο; Από την άλλη, μόνο ένας άνθρωπος με τα χαρακτηριστικά του Μασκ θα μπορούσε να φτιάξει έναν πύργο από επιτυχημένες εταιρείες μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Που σημαίνει ότι το επιχειρηματικό του πλάνο είναι ταυτόσημο με τον χαρακτήρα του. Είναι ο συνδυασμός οραματικής σκέψης, ατρόμητης αποφασιστικότητας, προσωπικής δέσμευσης, αδίστακτης συμπεριφοράς και μιας μανιακής δύναμης που έχει να δίνεται με όλο του το είναι σε έναν στόχο.

Επί παραδείγματι: μπορεί οι προύχοντες της αυτοκινητοβιομηχανίας να τον χλευάζουν, ωστόσο η Tesla αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην κορυφή. Το ίδιο ισχύει για εταιρείες όπως οι: PayPal (της οποίας ήταν συνιδρυτής), SpaceX, Starlink (που τώρα παρέχει συνδέσεις διαδικτύου στις ουκρανικές δυνάμεις), Neuralink, Boring Company (μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση διάνοιξης σηράγγων) και μια νέα εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης που ονομάζεται xAI. Ο Άιζακσον μάς θυμίζει πως στη μάχη για την κατάκτηση του Διαστήματος, ο Μασκ αποδείχθηκε γρήγορος και αποδοτικός. To 2020 η ΝΑSA του πρόσφερε ένα σημαντικό ποσό από τον προϋπολογισμό της για να προχωρήσει το πρόγραμμα κατασκευής πυραύλου που θα μεταφέρει αστροναύτες σε διαστημικούς σταθμούς. Την ίδια στιγμή, πρόσφερε στην ανταγωνιστική Boeing 40% περισσότερα χρήματα για τον ίδιο σκοπό.

Η μελέτη του Άιζακσον για το στιλ διοίκησης του Mακ είναι γεμάτη από ξαφνικές απολύσεις, ιδιότροπες αποφάσεις και προφανώς κοινωνιοπαθητική αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων.

Η SpaceX έφερε έργο, το οποίο δοκιμάστηκε με επιτυχία, σε αντίθεση με την Boeing που ακόμη ψάχνεται. Άρα, η ικανότητα του Μασκ είναι ορισμένες φορές αμάχητη. Μέσω αυτής της βιογραφίας κατανοούμε με εμφατικό τρόπο ότι μεγάλο μέρος της επιτυχίας του Μασκ στηρίζεται στην εμμονική προσοχή που δίνει σε κάθε λεπτομέρεια και συγχρόνως στην επαναστατική διάθεση που τον καταλαμβάνει να ανατρέπει τους «ιερούς νόμους» της βιομηχανίας και να ακολουθεί έναν δικό του δρόμο. Τρανό παράδειγμα είναι αυτό που ο ίδιος έχει ονομάσει «κάθετη ολοκλήρωση».

Δηλαδή να κατασκευάζει τα πράγματα μόνος σου αντί να τα αναθέτει σε άλλους. Έτσι, η Tesla φτιάχνει εξ ολοκλήρου το δικό της λογισμικό, ενώ άλλοι κατασκευαστές αυτοκινήτων αναθέτουν το δικό τους σε γίγαντες της Silicon Valley. Ο Μασκ πιστεύει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν εμπόδια μεταξύ σχεδιασμού και κατασκευής: τα γραφεία των σχεδιαστών πρέπει να βρίσκονται κοντά στη γραμμή παραγωγής.

Υπάρχει, άραγε, τίμημα για όλα αυτά; Η σκοτεινή πλευρά του Μασκ δεν λείπει από τη βιογραφία. Πολλές φορές εμφανίζεται να είναι ακόμη και βάναυσος, ενώ αρκετοί τον έχουν κατηγορήσει για έλλειψη ενσυναίσθησης. Ως κλασικός εργασιομανής, δεν δίνει δεκάρα για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής των εργαζομένων του. Πιστεύει ότι αν οι άνθρωποι θέλουν να δώσουν προτεραιότητα στην άνεση και τον ελεύθερο χρόνο τους, θα πρέπει να εγκαταλείψουν την εργασία τους. Στέλνει email στους υπαλλήλους του υπενθυμίζοντάς τους ότι «η μανιακή αίσθηση του επείγοντος είναι η αρχή της λειτουργίας μας».

Η τραυματική παιδική ηλικία

Η μελέτη του Άιζακσον για το στιλ διοίκησης του Mασκ είναι γεμάτη από ξαφνικές απολύσεις, ιδιότροπες αποφάσεις και προφανώς κοινωνιοπαθητική αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. Όπως το έθεσε ένας από τους παλαιότερους φίλους του από το πανεπιστήμιο: μπορείς να δουλέψεις μαζί του ή να γίνεις φίλος του, αλλά όχι και τα δύο. Από την άλλη, οι εργαζόμενοι και τα στελέχη που μοιράζονται το ίδιο όραμα μαζί του τον χαρακτηρίζουν εμπνευσμένη φιγούρα. Φυσικά, αυτό προέρχεται από ανθρώπους που είναι αποφασισμένοι να φτάσουν ακόμη και στα άκρα για να αγγίξουν την απόλυτη επιτυχία. Πάντως, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε –κι αυτό σημειώνεται στο βιβλίο– πως στις δυσκολίες ο Μασκ όχι μόνο δεν εξαφανίζεται, αλλά συμμετέχει ο ίδιος με όλη του την καρδιά για να βρεθεί μια λύση.

Κατά τη διάρκεια της κρίσης της παραγωγής των πρώτων Model 3 Tesla, για παράδειγμα, λέγεται ότι κοιμόταν δίπλα στη γραμμή παραγωγής για αρκετές εβδομάδες. (Το οποίο, μεταξύ άλλων, πρέπει να τον καθιστά τον πιο περίεργο δισεκατομμυριούχο που υπήρξε ποτέ). Αλήθεια, όμως, πώς μπορεί ένας τέτοιος επιχειρηματίας να έφτασε σ’ αυτό το σημείο να διαχειρίζεται ένα ισχυρό portfolio, να τα βάζει με όλους, να λατρεύει τις ακρότητες και τις μάχες σώμα με σώμα; Ο Άιζακσον δίνει μια απάντηση, η οποία δεν πρέπει να απέχει από την πραγματικότητα. Διερευνά την πρώιμη παιδική του ηλικία, καθώς σύμφωνα με τη δική του ανάλυση, εκεί διαμορφώθηκε ο χαρακτήρας τους. Ο Μασκ ήταν ένα πολύ έξυπνο αγόρι με μη διαγνωσμένο σύνδρομο Asperger, το οποίο υπέστη άγριο εκφοβισμό στο σχολείο και είχε έναν κοινωνιοπαθή πατέρα, τον Έρολ.

Ο Έρολ ήταν μια φιγούρα που έμοιαζε στον Δρ. Τζέκιλ και τον κύριο Χάιντ και που τακτικά κακοποιούσε τον μικρό του γιο επιβάλλοντας του διάφορες τιμωρίες – ακόμη και σωματικές. Ο Άιζακσον αναρωτιέται αν οι εναλλαγές της διάθεσης του ενήλικου Έλον –φωτεινές και σκοτεινές, έντονες και χαζές, αποστασιοποιημένες και συναισθηματικές, με περιστασιακές βουτιές σε αυτό που οι γύρω του φοβόντουσαν ως «δαιμονική λειτουργία»– είναι προϊόν αυτής της τραυματικής ανατροφής. Συνδέεται, άραγε, η επιτυχία με την κακή συμπεριφορά; Μπορεί ένας μετρημένος άνθρωπος να χτίσει έναν επιχειρηματικό κολοσσό; Αν αφαιρέσουμε από το μυαλό μας διάφορα κλισέ που έχουν να κάνουν με τους θεράποντες του πλούτου και της δύναμης, αυτό το ερώτημα θα ήταν ένα από τα κλασικά που δίνουν τροφή στη σκέψη. Τη μετάφραση της πραγματικά πολυτελούς έκδοσης έχει κάνει με επιτυχία ο Γιώργος Μαραγκός.

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Μασκ είχε τεράστια ανάγκη από χαλάρωση. Δεν τα πήγαινε καλά με τις διακοπές, αλλά λίγες φορές τον χρόνο, για να ξεφύγει λίγο, πήγαινε δύο ή τρεις μέρες στο Λανάι της Χαβάης, όπου και έμενε σε ένα από τα σπίτια του μέντορά του, του Λάρι Έλισον. Έτσι είχε κάνει τον Απρίλιο, όταν είχε αποφασίσει να αγοράσει το Twitter. Έτσι έκανε και στα τέλη Δεκεμβρίου πηγαίνοντας με την Γκράιμς και τον Χ. Ο Έλισον είχε μόλις χτίσει ένα θολωτό αστεροσκοπείο στο νησί με ένα τηλεσκόπιο με διάμετρο κατόπτρου ένα μέτρο και βάρος σχεδόν 1.400 κιλά. Ο Μασκ ζήτησε να το στρέψουν προς τον Άρη. Αφού κοίταξε για λίγο σιωπηλός μέσα από τον φακό, κάλεσε κοντά του τον Χ και τον σήκωσε να δει. “Κοίτα εκεί”, είπε. “Εκεί θα ζήσεις μια μέρα”».