camus kentriki

Για τη μελέτη της Άλις Κάπλαν «Αναζητώντας τον Ξένο – Ο Αλμπέρ Καμύ και ο βίος ενός κλασικού έργου της λογοτεχνίας» (μτφρ. Νίκος Χαροκόπος, εκδ. Καπόν).

Του Νίκου Ξένιου

Η καθηγήτρια γαλλικής φιλολογίας Άλις Κάπλαν, στη μελέτη της Αναζητώντας τον Ξένο – Ο Αλμπέρ Καμύ και ο βίος ενός κλασικού έργου της λογοτεχνίας, αποδεικνύεται τόσο μια άξια λογοτεχνική κριτικός όσο και άξια ιστορικός και βιογράφος. Με τη διαπίστωση ότι δεν διαβάζουν όλοι τον Ξένο με τον ίδιο τρόπο, η συγγραφέας παραπέμπει στη lecture fantasmée που καθένας κάνει στο κλασικό πια βιβλίο του νομπελίστα «pied-noir» συγγραφέα, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1942 και που τεκμηριώνει βιωματικά την αίσθηση (και, κατά συνέπειαν, την έννοια) του Παραλόγου/Αbsurde.1

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου της Κάπλαν είναι ο συσχετισμός του Ξένου με το αμερικανικό αστυνομικό νουάρ μυθιστόρημα Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές του Τζέιμς Μ. Κέιν. «Ο Ξένος» δηλώνει η Άλις Κάπλαν «συνοψίζει όλα τα λογοτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα, από τον υπαρξισμό, τη νέα κριτική, την αποδόμηση, έως τις φεμινιστικές θεωρίες και τις μεταποικιακές σπουδές», εφόσον το κοινό του εξακολουθεί να διευρύνεται και να αναζητά τα κρυφά νοήματά του. Ο Κόνορ Κρουζ O' Μπράιαν είχε γράψει το 1970 μια μελέτη όπου υποστήριζε πως ένα λογοτεχνικό έργο θα μπορούσε, συν τω χρόνω, να προσλάβει επιπλέον νοηματοδοτήσεις: με βάση αυτή την τοποθέτηση και για ό,τι αφορά τις ρατσιστικές νύξεις του Ξένου, δύο Γάλλοι αριστερόστροφοι δημοσιογράφοι, ο Ανρί Κρεά και ο Πιερ Νορά, υποστήριξαν στο «Nouvel Observateur» ότι «με το να σκοτώσει ο Μερσό τον Άραβα εξέφρασε την υποσυνείδητη επιθυμία κάθε Γάλλου στην Αλγερία».

Ένας προσωπικός αγώνας σύνθεσης μυθιστορήματος

Αυτό το άκρως επιδραστικό βιβλίο, λέει σε συνέντευξή της η κυρία Κάπλαν, χρειαζόταν μια μελέτη για όλον τον προσωπικό αγώνα που κατέβαλε ο συγγραφέας για να επέλθει το περιπόθητο coming-to-be του Ξένου. Και αυτή είναι, αναμφίβολα, μια ολοκληρωμένη μελέτη, που προέκυψε από ενδελεχή ενημέρωση της Κάπλαν για κάθε λεπτό της ζωής του Καμύ μεταξύ 1924 και 1942: αρχικά, υπήρξε κάτοικος ενός διαμερίσματος χαμηλής εισοδηματικά εργατικής τάξης στη φτωχική συνοικία Μπελκούρ στο Αλγέρι μαζί με τη μητέρα του, που έπασχε από κώφωση. Το 1930, έγινε η έφοδος της φυματίωσης στη ζωή του. Μεγάλη έμφαση στη σχέση του με τον εκλεκτό του δάσκαλο Λουί Ζερμαίν και στα πρώτα του διαβάσματα, στο σπίτι του θείου του. Σημαντική ήταν η απόκτηση ενός πτυχίου το 1935, αλλά και το εμπόδιο που η φυματίωση έθεσε στην καριέρα του ως εκπαιδευτικού. Καθοριστικά αδιέξοδοι υπήρξαν οι έρωτές του και ο γάμος του με τη μεγαλοαστή Σιμόν Ιέ, το 1934.

«Ο Ξένος» δηλώνει η Άλις Κάπλαν «συνοψίζει όλα τα λογοτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα, από τον υπαρξισμό, τη νέα κριτική, την αποδόμηση, έως τις φεμινιστικές θεωρίες και τις μεταποικιακές σπουδές», εφόσον το κοινό του εξακολουθεί να διευρύνεται και να αναζητά τα κρυφά νοήματά του.

Απόλυτα σημαντική ήταν η πρόσληψή του στην εφημερίδα «Alger-Républicain», μετά το 1938 και η εφήμερη συγκατοίκησή του με τη Φρανσίς Φορ: το δικαστικό ρεπορτάζ που του είχε ανατεθεί αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο, ως η ομολογία ενός εγκλήματος σε μια πειστική αίθουσα δικαστηρίου, παρά το γεγονός ότι ο συγγραφέας επέλεξε ο ήρωάς του να την αντικρίζει για πρώτη φορά. Βαρύνουσας σημασίας για τις επιλογές του υπήρξε το γεγονός ότι έκαψε, τότε, όλη την αλληλογραφία και τα παλαιότερα χειρόγραφά του. Την επόμενη χρονιά ο Καμύ έχασε τη γαλλική υπηκοότητα, θεωρήθηκε «φίλος των Αράβων» και χαρακτηρίστηκε ανεπιθύμητος στην πατρίδα του. Ο Ξένος είχε ήδη αρχίσει να γράφεται, για να ολοκληρωθεί στο γερμανοκρατούμενο Παρίσι του ’40, ενώ του είχε δοθεί η αρχισυνταξία της εφημερίδας «Paris-Soir-Républicain». O Kαμύ ζει περίοδο απομόνωσης και ανασυγκροτεί τα εκφραστικά του μέσα. Ωστόσο, παραπονιέται για τη δειλία και τη φιλογερμανική στάση που βλέπει γύρω του: «C ‘est la lachêté qui l’entoure...». Γράφει, ήδη, τον Μύθο του Σισύφου.

Ποιοτική μελέτη του Μερσό: η ταύτιση με τον ήρωά του

Στο βιβλίο της Κάπλαν κεντρική θέση έχει, επίσης, η αλληλογραφία του με τον Ζαν Γκρενιέ, τον καθηγητή του από το Αλγέρι, που μόνο αρνητικά σχόλια είχε να κάνει στα χειρόγραφα του μυθιστορήματος που επιχειρούσε μάταια να ολοκληρώσει ο Καμύ, και που έφερε τον τίτλο: Ο ευτυχισμένος θάνατος. Πολύ μεγάλης σημασίας είναι η ταύτιση του Καμύ με τον Γάλλο καρατερίστα ηθοποιό Fernandel, καθώς και η γνωριμία του με τον Αντρέ Μαλρώ, που άλλωστε ιδιοχείρως προώθησε το χειρόγραφο στον Gallimard. Τα πολύ όμορφα λεξιλογικά σχόλια και η ετυμολόγηση του ονόματος του Μερσό βασίζονται στις γαλλικές λέξεις «Θάνατος» (mort, il meurt) και «άλμα» (saut), με αναφορές στον δισταγμό χρήσης του e, ενώ ο Καμύ φαίνεται πως για καιρό είχε προσκολληθεί στην άλλη ετυμολόγηση: mer (θάλασσα) και saut (βουτιά στη θάλασσα).

Στο βιβλίο της Κάπλαν κεντρική θέση έχει, επίσης, η αλληλογραφία του με τον Ζαν Γκρενιέ, τον καθηγητή του από το Αλγέρι, που μόνο αρνητικά σχόλια είχε να κάνει στα χειρόγραφα του μυθιστορήματος που επιχειρούσε μάταια να ολοκληρώσει ο Καμύ, και που έφερε τον τίτλο Ο ευτυχισμένος θάνατος.

Η ζωή στο σπίτι της γυναίκας του, στο Αλγέρι του 1941, κάθε άλλο παρά εκφράζει τον Καμύ, και αυτό αποτυπώνεται στην ελευθεριάζουσα, αισθησιοκρατική προσέγγιση του ήρωά του: η θέα της θάλασσας από το μπαλκόνι, η ηδονιστική, υλιστική αντίληψη του Μερσό για τη ζωή, η άρνησή του προς τον Χριστιανισμό, η αντίθεσή του προς τις μικροαστικές επιλογές της Μαρί, όλα αυτά συνθέτουν την αμφιλεγόμενη αυτή μυθιστορηματική περσόνα που είναι τόσο «αποξενωμένος (stranger)» όσο και «διαφορετικός/περιθωριακός (outsider)», ήδη από τον τίτλο του βιβλίου. Ο αυτοκαταστροφικός ήρωας Μερσό θα σταλεί στη γκιλοτίνα όχι γιατί σκότωσε έναν Άραβα, αλλά κυρίως γιατί δεν είχε κλάψει στον θάνατο της μάνας του, συνοψίζει την καταμέτωπο σύγκρουση του ατόμου με την υποκριτική κοινωνική ηθική: μια δίκη όπου δεν εκδικάζεται το έγκλημα, αλλά η προσωπικότητα του εγκληματία.

kaplan alice
H Άλις Κάπλαν είναι καθηγήτρια Γαλλικών στην έδρα John M. Musser του Πανεπιστημίου του Γέιλ και συγγραφέας πολλών βιβλίων για τη σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Έχει τιμηθεί με το παράσημο του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής από τη Γαλλική Κυβέρνηση και είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.

 

Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός: fédéralisme égalitaire

Ο Καμύ αναγκάζεται να αναχωρήσει για τον άνω Λίγηρα, όπου θα νοσηλευτεί για τη φυματίωσή του που υποτροπιάζει, το 1942. Εκεί θα λάβει ενεργό μέρος στην αντίσταση και θα προστατεύσει νεαρά εβραιόπουλα. Τον Οκτώβριο του ’43 φεύγει για το Παρίσι, όπου συγγράφει την Πανούκλα και συχνάζει στο Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε και στο Café de Flor γνωρίζεται με τον Σαρτρ, που μόλις έχει δημοσιεύσει τη Ναυτία και τον Τοίχο, σκηνοθετεί μια σκηνική δημιουργία του Πικάσο, γίνεται ενεργός συντάκτης της επαναστατικής εφημερίδας «Combat» και μέλος της Αντίστασης. Είναι χαρακτηριστική η διαφωνία του με τον Φρανσουά Μωριάκ σε ό,τι αφορούσε τις δίκες του Πεταίν και όσων επέδειξαν φιλογερμανική στάση. Σοκάρεται από τη βόμβα στη Χιροσίμα και διαπιστώνει ότι «η ανθρωπότητα έχει φτάσει στο ύψιστο σημείο της αγριότητάς της».

Με την επιστροφή του στην Αλγερία (την εποχή της σχέσης του με γυναίκα της ζωής του, την ηθοποιό Μαρία Καζαρές, και της συγγραφής της Κατάστασης πολιορκίας, του Καλιγούλα και των Δικαίων) διαπιστώνει πως η πολιτική της αποικιοκρατίας έχει ξοφλήσει. Θα ακολουθήσει η σύγκρουσή του με τον Σαρτρ πάνω στο ζήτημα του κομμουνισμού, του ολοκληρωτισμού και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Θα συνεργαστεί με τον Σερβάν-Σρεμπέρ στην εφημερίδα «Express» οραματιζόμενος μιαν ουτοπική εκεχειρία για το φλέγον ζήτημα της Αλγερίας. Το ζήτημα της πλημμελούς απονομής κοσμικής δικαιοσύνης επανέρχεται στις προτεραιότητες της προβληματικής του Καμύ.

Το βιβλίο της Κάπλαν συνεχίζει με συνέντευξη με τον Καμέλ Νταούντ, συγγραφέα της Έρευνας για τον Μερσό, του μυθιστορήματος που δημοσίευσε το 2013, στα εκατό χρόνια από τον θάνατο του Καμύ και με την έρευνα σε εφημερίδες της εποχής για τους αδελφούς Μπενσουσάν και τη σύγκρουσή τους με ομάδα Αράβων στο Αλγέρι, και με τη διαπίστωση ότι θύτης και θύμα έπασχαν αμφότεροι από φυματίωση. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τη ρομαντική μυθιστορηματική κατασκευή μιας παράλληλης ανάρρωσης των δύο, σε κάποια κλινική ευρωπαϊκού βουνού.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).


1. Η Έλσα Τριολέ έγραψε ένα σύντομο αφήγημα με τίτλο: Ποιος είναι αυτός ο Ξένος που δεν είναι από εδώ, ή: Ο μύθος της Βαρόνης Μελανί (εκδ. Seghers, 1944), του οποίου ο πρωταγωνιστής παρέπεμπε στον Καμύ. Επίσης, η Ελίζαμπεθ Χάρντγουικ έγραψε το: Καμύ: μια ρομαντική ιστορία και ο Φίλιπ Τόντι τη μελέτη: Επανεπισκεπτόμενοι τον Ξένο του Καμύ.


kaplanΑναζητώντας τον Ξένο
Ο ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ ΚΑΙ Ο ΒΙΟΣ ΕΝΟΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΆΛΙΣ ΚΑΠΛΑΝ
Μτφρ. ΝΙΚΟΣ ΧΑΡΟΚΟΠΟΣ
ΚΑΠΟΝ 2019
Σελ. 296, τιμή εκδότη €23,85



ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ALICE KAPLAN

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

Για το βιβλίο της Σόνια Παρνέλ [Sonia Purnell] «Μια ασήμαντη γυναίκα» (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Μίνωας). Κεντρική εικόνα: Η κατάσκοπος Βιρτζίνια Χολ. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η επιβλητική θωριά και το απαράμιλλο σ...

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

Για το βιβλίο του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Φλεγόμενο αγόρι» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Ο Στίβεν Κρέιν [Stephen Crane] όπως φωτογραφήθηκε το 1897 (© Britannica). 

Γράφει ο Μιχάλης Πιτένης

Κά...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική  διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Το δεύτερο φεστιβάλ «WOW - Women of the World Αthens» (6-8 Απριλίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποπειράται να θίξει τα πλέον επίκαιρα ζητήματα στον αγώνα της έμφυλης ισότητας, σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο. Στην κεντρική εικόνα, η Έλλη Ανδριοπούλου, διευθύνουσα δύμβουλος του ΚΠΙΣΝ και...

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ