alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Πρώτη μας φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου για το μυθιστόρημα του Heinrich Böll Ομαδικό πορτρέτο με μια κυρία (εκδ. Πόλις).

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν χρειάστηκε να σκεφτώ ούτε δευτερόλεπτο για να δεχτώ να μεταφράσω το Ομαδικό Πορτρέτο. Για κάτι τέτοια βιβλία ζούμε εμείς οι μεταφραστές ξένης λογοτεχνίας. Είναι στιγμή τεράστιου (και ακατανίκητου) ενθουσιασμού όταν σου προτείνουν το opus magnum ενός συγγραφέα σαν τον Μπελ, ακόμα κι αν έχεις περάσει δεκαετίες κάνοντας αυτή τη δουλειά – ή μάλλον ιδίως τότε. Από εκεί και πέρα αρχίζεις να προετοιμάζεσαι ψυχολογικά για τις δυσκολίες της αναμέτρησης με το κείμενο – και για το βουνό της δουλειάς που σε περιμένει.

Η δεύτερη «πρόκληση» για μένα όσον αφορά το συγκεκριμένο βιβλίο είχε να κάνει με την ίδια τη γλώσσα, σε δύο πολύ διαφορετικά μεταξύ τους επίπεδα. Το πρώτο είναι καθαρά πρακτικό: έχω μεταφράσει, για να το πω λίγο «μπακάλικα», πολύ λιγότερες σελίδες γερμανόφωνης λογοτεχνίας από ό,τι αγγλόφωνης, συνεπώς κινούμαι πάντα με μεγαλύτερη περίσκεψη ανάμεσα στις γραμμές ενός γερμανικού κειμένου. Με άλλα λόγια, το βουνό της δουλειάς ήταν, εν προκειμένω, οροσειρά, δεδομένου και του όγκου του βιβλίου. Στο μυαλό μου όμως, κάθε φορά που πιάνω ένα ωραίο γερμανικό κείμενο, υπάρχει πάντα και μια ακόμα, ενδόμυχη, επιθυμία: να «δείξω», έστω και μέσω της μετάφρασης, ότι η γερμανική γλώσσα είναι κάτι πολύ περισσότερο, κάτι απείρως ομορφότερο από τα κακόηχα «ράους» και τα «γιαβόλ» των ναζί από τις ελληνικές ταινίες, με τα οποία έχουμε συνηθίσει να τη συνδέουμε.

Το έχω πάρει εδώ και πολλά χρόνια απόφαση, ότι πραγματικά «εύκολα» βιβλία δεν υπάρχουν, αν θες να κάνεις τη δουλειά σου σωστά. Αλλά το Ομαδικό Πορτρέτο ήταν ένα από τα δυσκολότερα που έχουν πέσει στα χέρια μου.

Το έχω πάρει εδώ και πολλά χρόνια απόφαση, ότι πραγματικά «εύκολα» βιβλία δεν υπάρχουν, αν θες να κάνεις τη δουλειά σου σωστά. Αλλά το Ομαδικό Πορτρέτο ήταν ένα από τα δυσκολότερα που έχουν πέσει στα χέρια μου. Η πρώτη μου δυσκολία ήταν καθαρά πρακτική: η συνεχής ροή του κειμένου, σε συνδυασμό με τον μακροπερίοδο λόγο. Είναι πολύ επικίνδυνο να χάσεις το νήμα σε τέτοια κείμενα, το κέντρο βάρους της πρότασης. Δεν είχα διαβάσει στο παρελθόν το βιβλίο, ούτε στα ελληνικά ούτε σε μετάφραση. Δεν το ήξερα καθόλου. Αντιθέτως, ήμουν πολύ εξοικειωμένη με τα διηγήματα του Μπελ (από το πρωτότυπο), που στυλιστικά βρίσκονται ακριβώς στον αντίποδα του Ομαδικού Πορτρέτου, με την εξαιρετικά απλή γλώσσα τους (όσοι έχουν διδαχθεί ποτέ γερμανικά, σίγουρα έχουν διαβάσει και διηγήματα του Μπελ από το πρωτότυπο – τόσο απλά γραμμένα είναι). Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, αιφνιδιάστηκα με το ύφος. Έπειτα, ήταν η πολυφωνικότητα – να εντοπίσω δηλαδή τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν τον «τρόπο» καθενός από τα πρόσωπα, την ταυτότητα του λόγου τους, και να αποδώσω το ήθος αυτό στα ελληνικά. Τέλος, ήταν το πλήθος των ειδικών αναφορών, τόσο σε στοιχεία της ναζιστικής περιόδου όσο και σε πρόσωπα και πράγματα της δεκαετίας του ’60 στη Δυτική Γερμανία. Το πρόβλημα με τις πολλές αναφορές δεν είναι τόσο το ψάξιμο που συνεπάγεται όσο η επιλογή: να αποφασίσεις, δηλαδή, για λογαριασμό του αναγνώστη τι απ’ όλα απαιτεί οπωσδήποτε ιδιαίτερη σημείωση/επεξήγηση και τι όχι. Χωρίς αυτή τη διαδικασία από τη μεριά του μεταφραστή, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να μετατρέψεις ένα βιβλίο λογοτεχνίας σε μικρή εγκυκλοπαίδεια, αποπροσανατολίζοντας εν τέλει τον αναγνώστη, μπουκώνοντάς τον με πληροφορίες, αντί να τον διευκολύνεις.

Προσωπικά, ακολουθώ απαρέγκλιτα την αρχή να μην διαβάζω παλιότερες ελληνικές μεταφράσεις που τυχόν υπάρχουν για βιβλία που καλούμαι να μεταφράσω εκ νέου, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο: θέλω να ακούσω αδιαμεσολάβητα, απευθείας, τη φωνή του συγγραφέα.

Ίσως η πιο κρίσιμη (και μαγική) στιγμή σε μια μετάφραση είναι όταν αρχίζεις να ακούς στο κεφάλι σου τη φωνή του αφηγητή. Γιατί κυριολεκτικά την ακούς. Προσωπικά, ακολουθώ απαρέγκλιτα την αρχή να μην διαβάζω παλιότερες ελληνικές μεταφράσεις που τυχόν υπάρχουν για βιβλία που καλούμαι να μεταφράσω εκ νέου, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο: θέλω να ακούσω αδιαμεσολάβητα, απευθείας, τη φωνή του συγγραφέα. Αυτό είναι, άλλωστε, το προνόμιο και ταυτόχρονα το καθήκον του μεταφραστή. Φυσικά, ένα τέτοιο βιβλίο ήταν, μοιραία, γεμάτο σπαζοκεφαλιές. Σε σημεία όπου στάθηκα αναποφάσιστη ανάμεσα σε δύο πιθανές ερμηνείες, συμβουλεύτηκα την αγγλική μετάφραση της Leila Vennewitz, της κατεξοχήν μεταφράστριας του Μπελ στα αγγλικά.

Έχω την εντύπωση ότι το δίπολο «πιστή μετάφραση - καλή μετάφραση» αποτελεί μια υπεραπλούστευση αυτής της δουλειάς που, εν τέλει, όπως όλες οι υπεραπλουστεύσεις, συσκοτίζει τα πράγματα. Νομίζω πως η πιστή μετάφραση είναι και καλή, εφόσον με τη λέξη «πιστή» εννοούμε κατ’ αρχάς τη βαθιά κατανόηση του «τι» και του «γιατί» και του «πώς» κάθε κειμένου. Αν, λέγοντας «πιστή μετάφραση» εννοούμε απλώς μια διαδικασία αντιστοίχισης λέξεων, όπου κάτω από το μεταφρασμένο κείμενο διαφαίνεται ευκρινώς η σκιά του πρωτοτύπου, οι ιδιαιτερότητες της πρωτότυπης γλώσσας, η σειρά των λέξεων κλπ., προσωπικά βρίσκομαι στον αντίποδα. Τα κείμενα αυτά κυριολεκτικά δεν διαβάζονται. Ταυτόχρονα όμως θεωρώ τεμπέλικη και κακή μετάφραση εκείνη που «ξυρίζει» με ευκολία τα «τι», τα «πώς» και τα «γιατί», όπως λέγαμε παραπάνω, που απαιτούν ευελιξία, έρευνα και δημιουργικότητα, ή αυτήν όπου ο μεταφραστής καπελώνει τον συγγραφέα προκειμένου να βολέψει τις δικές του γλωσσικές/αισθητικές προτιμήσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να προκύψει όντως ένα ωραίο, «ρέον», όπως λέγεται στην κριτική, κείμενο, που όμως δεν αντανακλά αυτό που οφείλει να αντανακλά: το έργο του συγγραφέα. Για να έχεις μια καλή μετάφραση δεν αρκεί να είναι η ίδια ιστορία, αλλά ειπωμένη αλλιώς. Όταν μιλάμε για λογοτεχνία, ύφος και περιεχόμενο είναι πράγματα απολύτως αξεδιάλυτα, το «πώς» είναι το «τι», άρα καλή και πιστή μετάφραση ουσιαστικά συμπίπτουν, όταν θες να πεις την ιστορία με τον τρόπο του συγγραφέα κι όχι απλώς για να δει ο αναγνώστης τι θα γίνει παρακάτω.

altInfo
Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου είναι μεταφράστρια από τα αγγλικά και τα γερμανικά. Έχει μεταφράσει Graham Greene, Mark Twain, Jonathan Coe, Edgar Lawrence Doctorow, Franz Kafka, Daniel Mendelsohn, David Mitchell. Το πρώτο της βιβλίο, Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Το συλλογικό graphic novel «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» (μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Επόμενος Σταθμός), υπό τη διεύθυνση της Μαρζάν Σατραπί, μια πολυσυλλεκτική καταγραφή της κατάστασης στο Ιράν σήμερα, εστιάζει στην ασφυκτική ζωή των γυναικών, ενώ αναδεικνύει και άλλες πλευρές του θεοκρατικού καθεστώτος. ...

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ