alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Θωμάς Σκάσσης με αφορμή το μυθιστόρημα του Julian Barnes, Ο αχός της εποχής (εκδ. Μεταίχμιο).

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Χάρη στις εκδόσεις Μεταίχμιο, είχα την ευκαιρία και την απόλαυση να μεταφράσω πέντε βιβλία του Τζούλιαν Μπαρνς, τα Ιστορία του κόσμου σε 10½ κεφάλαια, Πριν εκείνη με γνωρίσει, Ένα κάποιο τέλος, Τα τρία επίπεδα της ζωής και προσφάτως τον Αχό της εποχής. Λέω απόλαυση, γιατί ένας επαγγελματίας μεταφραστής, που δεν έχει εκ των πραγμάτων την πολυτέλεια να απορρίπτει βιβλία που του προτείνονται, σπανίως βρίσκει κείμενα που να ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία του τόσο θεματικά όσο και από την άποψη του ύφους και του γενικότερου λογοτεχνικού χειρισμού τους. Έτσι, το Ένα κάποιο τέλος υπήρξε για μένα μια τέτοια «στιγμή» αρμονίας.

Η εξοικείωση με τον τρόπο γραφής κάποιου συγγραφέα καθιστά τη μεταφραστική εργασία κάπως ευκολότερη, αυξάνοντας συνάμα και το βάρος της ευθύνης του μεταφραστή, γιατί στους καλούς συγγραφείς, το ύφος, που είναι και το δυσκολότερο να αποδοθεί στη μετάφραση, μεταβάλλεται από βιβλίο σε βιβλίο.

Η εξοικείωση με τον τρόπο γραφής κάποιου συγγραφέα καθιστά τη μεταφραστική εργασία κάπως ευκολότερη, αυξάνοντας συνάμα και το βάρος της ευθύνης του μεταφραστή, γιατί στους καλούς συγγραφείς, το ύφος, που είναι και το δυσκολότερο να αποδοθεί στη μετάφραση, μεταβάλλεται από βιβλίο σε βιβλίο. Ο μεταφραστής οφείλει να διαβάζει παλιότερες μεταφράσεις του ίδιου ή άλλων έργων του συγγραφέα που μεταφράζει και να τις συμβουλεύεται πριν προχωρήσει στο δικό του δρόμο. Αυτό έκανα κι εγώ με την Ιστορία του κόσμου σε 10½ κεφάλαια που είχε κυκλοφορήσει παλιότερα από άλλο εκδοτικό οίκο σε πολύ καλή μετάφραση του Δημοσθένη Κούρτοβικ στον οποίο οφείλω αρκετές λύσεις σε δυσνόητα σημεία. Στη διαλεύκανση τέτοιων ακριβώς δυσνόητων σημείων μπορεί να συμβάλλει δραστικά και η ύπαρξη μιας μετάφρασης του ίδιου έργου σε τρίτη γλώσσα. Όταν ο μεταφραστής γνωρίζει αυτή την τρίτη γλώσσα, πρέπει απαραιτήτως να τη συμβουλεύεται, πράγμα που συνέβη στη μετάφραση του βιβλίου Εκτιμήσεις για τα αίτια του μεγαλείου και της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Μοντεσκιέ (εκδόσεις Πόλις), όπου εκτός από τις τρεις προγενέστερες ελληνικές μεταφράσεις χρησιμοποιήθηκε και μία αγγλική.

Ο Αχός της εποχής, μια μυθιστορηματική βιογραφία του συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, δεν παρουσίαζε τις δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάζει ένα απαιτητικό μυθιστόρημα σε επίπεδο λεξιλογίου, συντακτικού ή νοήματος και εικόνων. Εδώ οι όποιες ιδιαιτερότητες ήταν κυρίως πραγματολογικής υφής και είχαν να κάνουν με τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Σοβιετική Ένωση και ειδικά στη Ρωσία κατά την εποχή του Στάλιν και του Χρουτσόφ.

Ο Αχός της εποχής, μια μυθιστορηματική βιογραφία του συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, δεν παρουσίαζε τις δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάζει ένα απαιτητικό μυθιστόρημα σε επίπεδο λεξιλογίου, συντακτικού ή νοήματος και εικόνων. Η αποστασιοποιημένη, οιονεί «αντικειμενική» αφήγηση που επιβάλλεται στη βιογραφία διευκολύνει ως προς το σημείο αυτό τον μεταφραστή. Εδώ οι όποιες ιδιαιτερότητες ήταν κυρίως πραγματολογικής υφής και είχαν να κάνουν με τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Σοβιετική Ένωση και ειδικά στη Ρωσία κατά την εποχή του Στάλιν και του Χρουτσόφ, στις οποίες αναφέρεται το βιβλίο, καθώς και με τα πρόσωπα τα οποία διαδραμάτισαν κάποιο θετικό ή αρνητικό ρόλο στη ζωή του συνθέτη. Άλλης τάξεως δυσκολία ήταν η σχετική με τη μουσική ορολογία, αλλά υπάρχουν πάντοτε οι ειδικοί στους οποίους ο μεταφραστής οφείλει να καταφεύγει σε τέτοιες περιπτώσεις – γι’ αυτό άλλωστε υπάρχουν και οι ευχαριστίες στο τέλος ορισμένων μεταφράσεων.              

Η μετάφραση είναι διαρκής άσκηση ελεγχόμενης ελευθερίας.

Ελευθερίας, γιατί ο μεταφραστής μπορεί και πρέπει να «γυρίσει» τη φράση στα ελληνικά, να την κόψει στα δύο (αν είναι δυσνόητα μακρά) ή να την ενώσει με την επόμενη (αν δεν βγάζει νόημα μόνη της), να βρει αντίστοιχες παροιμίες ή να σκαρώσει ανάλογα λογοπαίγνια (το χιούμορ είναι το πιο δύσκολα μεταφράσιμο), να ακολουθήσει το συγγραφέα στα γλωσσικά παιχνίδια του, φτάνοντας την απόδοσή του στο όριο της ερμηνείας, μόνο που το αποτέλεσμα πρέπει με δυο λόγια να είναι κατανοητό στη γλώσσα στην οποία μεταφράστηκε, και

Ελεγχόμενης, γιατί κάνοντας τα προηγούμενα δεν πρέπει να προδίδει το κείμενο, τη θερμοκρασία, το ύφος και τον ρυθμό του. Άρα στον άξονα πιστή μετάφραση – καλή μετάφραση, τοποθετούμαι ασυζητητί υπέρ της καλής (της όμορφης άπιστης, όπως λένε στα γαλλικά), αυτής που ρέει στα ελληνικά σαν καλό κείμενο ελληνικής λογοτεχνίας και δεν υποχρεώνει τον αναγνώστη να σταματά κάθε τόσο και να ξαναδιαβάζει ένα απόσπασμα για να καταλάβει τι εννοεί ο συγγραφέας.

Στον άξονα πιστή μετάφραση – καλή μετάφραση, τοποθετούμαι ασυζητητί υπέρ της καλής (της όμορφης άπιστης, όπως λένε στα γαλλικά), αυτής που ρέει στα ελληνικά σαν καλό κείμενο ελληνικής λογοτεχνίας και δεν υποχρεώνει τον αναγνώστη να σταματά κάθε τόσο και να ξαναδιαβάζει ένα απόσπασμα για να καταλάβει τι εννοεί ο συγγραφέας.

Παρανοήσεις και αβλεψίες βέβαια καραδοκούν πάντα και αποτελούν μέγιστη παγίδα για τον μεταφραστή. Όσο καλά κι αν γνωρίζει κανείς μία ξένη γλώσσα, θεωρώ εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να αντιλαμβάνεται όλες τις αναφορές και τις εκφραστικές διαβαθμίσεις (ελαφρότητας, σοβαρότητας, χυδαιότητας ή αστειότητας), τη χροιά ενός λεξιλογίου, που πολλές φορές δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει φερ’ ειπείν ούτε σε επαγγελματικά ή τοπικά ιδιώματα της δικής του γλώσσας. (Έτσι δικαιολογείται και το κοινώς λεγόμενο ότι καλύτεροι μεταφραστές είναι οι συγγραφείς.) Τότε είναι πολύτιμη η δυνατότητα να καταφύγει στον ίδιο τον δημιουργό ζητώντας διευκρινίσεις. Το έχω κάνει επανειλημμένως, αποφεύγοντας αρκετές γκάφες (ένα παράδειγμα τέτοιας εξαιρετικής συνεργασίας ήταν με τον άγγλο συγγραφέα Γκράχαμ Σουίφτ, του οποίου έχω μεταφράσει τα μυθιστορήματα Στο φως της μέρας, Αύριο, Μακάρι να ήσουν εδώ και το αυτοβιογραφικό Φτιάχνοντας έναν ελέφαντα για τις εκδόσεις της Εστίας), αλλά και υποδεικνύοντας μια δυο φορές την ύπαρξη λάθους στο ίδιο το πρωτότυπο. Θα έλεγα ότι καλός μεταφραστής είναι αυτός που υποψιάζεται την ύπαρξη λάθους όταν κάνει το δεύτερο χέρι της μετάφρασης. Σε όλα αυτά, βέβαια, μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική και η συμβολή του καλού διορθωτή ή επιμελητή που χρησιμοποιούν πολλές φορές οι εκδοτικοί οίκοι.

Η μετάφραση δεν παύει να είναι μια μοναχική δουλειά που δεν προσφέρει ποτέ τη βεβαιότητα της τελείωσης. Κατά τη γνώμη μου, είναι από τη φύση της καταδικασμένη να μην αγγίζει ποτέ το οριστικά τέλειο αποτέλεσμα.

Η μετάφραση δεν παύει να είναι μια μοναχική δουλειά που δεν προσφέρει ποτέ τη βεβαιότητα της τελείωσης. Κατά τη γνώμη μου, είναι από τη φύση της καταδικασμένη να μην αγγίζει ποτέ το οριστικά τέλειο αποτέλεσμα. Ένα μεγάλο μάθημα που πήρα διδάσκοντας προ ετών και για έξι χρόνια ο ίδιος λογοτεχνική μετάφραση στο ΕΚΕΜΕΛ, ήταν ότι κάθε φορά στο ίδιο κείμενο γίνονταν βελτιώσεις. Πάντα υπάρχει κάτι που μπορεί να ειπωθεί καλύτερα, πιο εύστοχα. Ο γλωσσικός πλούτος που διαθέτει κάθε μεταφραστής είναι δεδομένος και περιορισμένος, και η συνεισφορά του εκάστοτε συνομιλητή, ο οποίος διαθέτει άλλη ποιότητα λόγου, μπορεί να αποδειχθεί καίρια – μόνο που ο επαγγελματίας μεταφραστής δεν έχει αυτή την πολυτέλεια· δουλεύει μόνος και πρέπει να παραδώσει το κείμενο σε συγκεκριμένο χρόνο. Το μόνο που του απομένει είναι να κάνει το σταυρό του.

altInfo
Ο Θωμάς Σκάσσης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δικηγόρος. Μεταφράζει λογοτεχνία από τα γαλλικά και τα αγγλικά. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μετάφρασης. Έχει εκδώσει διηγήματα και μυθιστορήματα. Για τη μετάφραση του Τραμ του Claude Simon τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης το 2004. Έχει μεταφράσει έργα των Henri Troyat, Don DeLillo, Graham Swift, Martin Winckler, Jean-Marie Laclavetine, Francois Salvaing, Claude Simon, Virginia Woolf κ.ά.

politeia link

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα "Το δικαίωμα την τεμπελιά"»

Από τον «Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ» στους «Υπνοβάτες» και από τις «Μεταμορφώσεις» στον «Οδυσσέα», αυτά είναι κάποια από τα-βιβλία-της-ζωής του Άρη Μαραγκόπουλου.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το πρώτο βιβλίο που θυμάμαι...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά ποιητές και ποιήτριες παραδίδουν τους στίχους τους στο αναγνωστικό κοινό μέσα από τις νέες τους ποιητικές συλλογές που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Επτά ποιητικά βιβλία από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ