alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Γιώργος Ξενάριος με αφορμή τη μετάφραση του βιβλίου της Chochana Boukhobza ΗΚ - Ένα εβραιόπουλο στη δίνη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο μετασχηματισμός του διαλόγου ανάμεσα σε ιστορία και λογοτεχνία που έχει συμβεί τις τελευταίες δεκαετίες, όπως αυτός αποτυπώνεται σε ορισμένα εμβληματικά έργα της μυθιστοριογραφικής παραγωγής, έχει οδηγήσει σ’ ένα είδος μεικτό αλλά νόμιμο, που ολοένα κερδίζει έδαφος. Η παράλληλη συνύπαρξη του ιστορικού μυθιστορήματος –του μοναδικού είδους μέσω του οποίου πραγματωνόταν κάποτε αυτός ο διάλογος− με το ψευδοϊστορικό, το μετα-ιστορικό και με τον επίγονο του μυθιστορήματος τεκμηρίων είναι πλέον γεγονός. Ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνεται το ιστορικό υλικό στη μυθιστορηματική αφήγηση ίσως αποβεί ένα περαιτέρω κριτήριο για μελλοντικές κατηγοριοποιήσεις. Από τα κείμενα της νομπελίστα Αλεξίεβιτς ως την Κεντρική Ευρώπη του Βόλμαν ή το HHhH του Γάλλου Binet, οι διαφορές είναι ορατές με γυμνό μάτι: από τη γυμνή, ανεπεξέργαστη, μετωπική αφήγηση της Αλεξίεβιτς ως τη δευτεροβάθμια, αγρίως μεσολαβημένη αφήγηση του Βόλμαν ή την, ηπίως μεταμοντέρνα, παρουσία του συγγραφέα μέσα στο μυθιστόρημα του Binet, οι παραλλαγές είναι πολλές, οι δυνατότητες ανεξάντλητες. Ένα ωστόσο μένει: οι παραδοσιακές μορφές ενοφθαλμισμού της ιστορίας στη λογοτεχνία εξελίσσονται, αλλάζουν και δίνουν τη θέση τους σε καινούριες.

Η παράλληλη συνύπαρξη του ιστορικού μυθιστορήματος –του μοναδικού είδους μέσω του οποίου πραγματωνόταν κάποτε αυτός ο διάλογος− με το ψευδοϊστορικό, το μετα-ιστορικό και με τον επίγονο του μυθιστορήματος τεκμηρίων είναι πλέον γεγονός.

Το HK είναι μια τέτοια, υβριδική πάντως, περίπτωση: αντλώντας από ένα πρωτογενές ιστορικό υλικό (το αρχικό έναυσμα είναι η –πραγματική− περιπέτεια της φυγής μιας οικογένειας Εβραίων από τη γερμανοκρατούμενη Βιέννη και η επακολουθήσασα πολύκλαδη διαδρομή των μελών της), η συγγραφέας του, η Σουσάνα Μπουχόμπσα, Γαλλίδα εβραϊκής καταγωγής, το οργανώνει σε μια, σχεδόν αμιγώς, μυθοπλαστική κατασκευή, με όλα τα χαρακτηριστικά που η τελευταία διαθέτει. Πού τελειώνει η ιστορία και πού αρχίζει η μυθιστορηματική σύνθεση...

Η μετάφραση, είναι κοινός τόπος πια, οφείλει να βρίσκει –και αν δεν τις βρίσκει, να τις επινοεί− ισοδυναμίες. Να δουλεύει με μονάδα εργασίας όχι τη λέξη αλλά τη φράση, ενίοτε και την παράγραφο. Παράλληλα, χρέος έχει να μεταφέρει, όσο αυτό είναι δυνατόν, όλο εκείνο το μη ρηματικό-πολιτισμικό φορτίο που χάσκει ανάμεσα στις λέξεις, το οποίο σημαίνει πολύ περισσότερα από τη σιωπή του: δημιουργεί ένα μη γλωσσικό συνεχές που όχι μόνο ορίζει τα όρια μέσα στα οποία οφείλει να κινηθεί η μετάφραση, αλλά και καθορίζει τον χώρο μέσα στον οποίο η τελευταία μπορεί να επιχειρήσει τις μεταμορφώσεις της.

Η μετάφραση, είναι κοινός τόπος πια, οφείλει να βρίσκει –και αν δεν τις βρίσκει, να τις επινοεί− ισοδυναμίες. Να δουλεύει με μονάδα εργασίας όχι τη λέξη αλλά τη φράση, ενίοτε και την παράγραφο.

Το HK πραγματεύεται ένα όχι και τόσο γνωστό αλλά ιδιαιτέρως ενδιαφέρον θέμα: την παροχή προστασίας σε μικρά Εβραιόπουλα από γαλλικές οικογένειες, ιδρύματα και καθολικά μοναστήρια κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία (το φαινόμενο όμως δεν περιορίστηκε μόνο εκεί), με αντάλλαγμα, συνήθως, τη βάπτισή τους και την ένταξή τους στην καθολική εκκλησία. Η σχεδόν δοκιμιακή γλώσσα του απαιτεί, για την απόδοσή της, ένα ξηρό, μη «λογοτεχνικό» ύφος και μια κάποια απόσταση. Η ιστορικότητα του θέματος αλλά και ο αφηγηματικός χρόνος του βιβλίου με τις αναδρομές και τις παλινδρομήσεις του, από τη μία, και η έντονη, ανά στιγμές, συναισθηματική φόρτιση, από την άλλη, απαιτούν από τον μεταφραστή δύο ευλύγιστες, συχνά αντικρουόμενες κινήσεις: μία κάθετη μέσα στον χρόνο και μία οριζόντια στο συναίσθημα. Με διαφορετική αφετηρία, ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να μετατοπίζεται τόσο χρονικά, όσο και συγκινησιακά, αλλάζοντας τη θερμοκρασία της γλώσσας του καταπώς απαιτεί το κείμενο.

H μετάφραση, ως παράπλευρη δραστηριότητα του συγγραφέα, πέρα από τη στενή συνάφεια μ’ ένα αλλότριο κείμενο –το κείμενο του Άλλου, για να είμαστε συνεπείς με τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας−, του παρέχει μια καινούρια δυνατότητα: να ενδυθεί, μέχρι το μεδούλι, το άλλο κείμενο, να ανταλλάξει τη φωνή του με μια άλλη, δάνεια, φωνή.

Ας μας επιτραπεί εδώ μια παρέκκλιση: η μετάφραση, ως παράπλευρη δραστηριότητα του συγγραφέα, πέρα από τη στενή συνάφεια μ’ ένα αλλότριο κείμενο –το κείμενο του Άλλου, για να είμαστε συνεπείς με τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας−, του παρέχει μια καινούρια δυνατότητα: να ενδυθεί, μέχρι το μεδούλι, το άλλο κείμενο, να ανταλλάξει τη φωνή του με μια άλλη, δάνεια, φωνή. Ο δανεισμός αυτό δεν διαρκεί μόνο όσο διαρκεί το μεταφραστικό εγχείρημα, αλλά όσο κρατάει η ζωή του κειμένου, δηλαδή για πάντα. Αυτή η οριστικότητα της μετάφρασης την εντάσσει στο προσωπικό σύστημα αναφοράς του συγγραφέα κατά τρόπο αμετάκλητο, ενίοτε συμβάλλοντας στον σχηματισμό μιας νέας δεξαμενής αφήγησης προς ιδία χρήση. Έτσι εξηγείται και η μεγάλη επίδρασή της στο εγχώριο λογοτεχνικό σύστημα, ένα σύστημα με περιφερειακή συγκρότηση και μοίρα. Χαρακτηριστική περίπτωση στα καθ’ ημάς, η διά της μεταφράσεως εισαγωγή του μοντερνισμού από τη γενιά του ’30, κυρίως από τον Σεφέρη (κατά τρόπο πιο οργανωμένο) και τον Ελύτη (κατά τρόπο πιο αντανακλαστικό), όχι όμως αποκλειστικά απ’ αυτούς. Μετάφραση λοιπόν: το ευγενέστερο πάρεργο του συγγραφέα.

Μια άγνωστη, ωστόσο συγκλονιστική, πτυχή της μεγαλύτερης περιπέτειας που έζησε η Ευρώπη τον περασμένο αιώνα.

Ξεστρατίσαμε όμως. Κλείνοντας, ας πούμε ότι το ΗΚ της Σοσάνα Μπουχόμπσα, κείμενο που συναιρεί τρία διαφορετικά είδη (μυθιστορηματική βιογραφία, μυθιστόρημα τεκμηρίων, ιστορική μαρτυρία), αποκαλύπτει στον αναγνώστη μια άγνωστη, ωστόσο συγκλονιστική, πτυχή της μεγαλύτερης περιπέτειας που έζησε η Ευρώπη τον περασμένο αιώνα.

 

altInfo
Ο Γιώργος Ξενάριος είναι συγγραφέας, κριτικός και μεταφραστής. Έχει μεταφράσει Flaubert, Le Clézio, Wiesel, Beauvoir, Binet κ.α.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Καταγράφοντας το κριτικό τοπίο: Κριτικές, βιβλιοπαρουσιάσεις, κριτικά σχόλια – Ποιοι, πού και πώς

Καταγράφοντας το κριτικό τοπίο: Κριτικές, βιβλιοπαρουσιάσεις, κριτικά σχόλια – Ποιοι, πού και πώς

Απόπειρα σχετικής οριοθέτησης του αντικειμένου των κριτικών κειμένων και καταγραφής των κριτικών λογοτεχνίας για το –τυχαίο και ενδεικτικό– διάστημα από την 1η Ιανουαρίου 2022 έως και την 30ή Ιουνίου 2024. «Σε μια Ελλάδα, όπου πολλοί γράφουν λογοτεχνία, αλλά δεν διαβάζουν ανάλογα πολλοί, πόσοι υπηρετούν την κριτική ...

Στη Βρετανίδα Σαμάνθα Χάρβεϊ για το «Orbital» το Μπούκερ 2024

Στη Βρετανίδα Σαμάνθα Χάρβεϊ για το «Orbital» το Μπούκερ 2024

Στο μυθιστόρημα της Σαμάνθα Χάρβεϊ [Samantha Harvey] «Orbital» το βραβείο Booker για το 2024, «ένα ερωτικό γράμμα στον πλανήτη μας καθώς και μια βαθιά συγκινητική αναγνώριση της ατομικής και συλλογικής αξίας κάθε ανθρώπινης ζωής». Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά στις αρχές του 2025 στη σειρά Aldina των εκδόσε...

Καλλίδα Ζαχοπούλου: «Το βιβλίο μου δεν είναι διδακτικό, ούτε προσπαθεί να το παίξει βαθύ»

Καλλίδα Ζαχοπούλου: «Το βιβλίο μου δεν είναι διδακτικό, ούτε προσπαθεί να το παίξει βαθύ»

Η Καλλίδα Ζαχοπούλου μας συστήθηκε πρόσφατα με το μυθιστόρημά της «Όταν νυχτώνει στα στενά», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Book Press

Με ποια λόγια θα συστήνατε το βιβλίο σας σε κάποιον που δεν γνωρίζει τίποτε για σα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Τσεκούρα «Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν – Ένα queer αστυνομικό ψυχόδραμα» που θα κυκλοφορήσει στις 14 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Η ανάκριση»

...
«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ