alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Γιώργος Ξενάριος με αφορμή τη μετάφραση του βιβλίου της Chochana Boukhobza ΗΚ - Ένα εβραιόπουλο στη δίνη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο μετασχηματισμός του διαλόγου ανάμεσα σε ιστορία και λογοτεχνία που έχει συμβεί τις τελευταίες δεκαετίες, όπως αυτός αποτυπώνεται σε ορισμένα εμβληματικά έργα της μυθιστοριογραφικής παραγωγής, έχει οδηγήσει σ’ ένα είδος μεικτό αλλά νόμιμο, που ολοένα κερδίζει έδαφος. Η παράλληλη συνύπαρξη του ιστορικού μυθιστορήματος –του μοναδικού είδους μέσω του οποίου πραγματωνόταν κάποτε αυτός ο διάλογος− με το ψευδοϊστορικό, το μετα-ιστορικό και με τον επίγονο του μυθιστορήματος τεκμηρίων είναι πλέον γεγονός. Ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνεται το ιστορικό υλικό στη μυθιστορηματική αφήγηση ίσως αποβεί ένα περαιτέρω κριτήριο για μελλοντικές κατηγοριοποιήσεις. Από τα κείμενα της νομπελίστα Αλεξίεβιτς ως την Κεντρική Ευρώπη του Βόλμαν ή το HHhH του Γάλλου Binet, οι διαφορές είναι ορατές με γυμνό μάτι: από τη γυμνή, ανεπεξέργαστη, μετωπική αφήγηση της Αλεξίεβιτς ως τη δευτεροβάθμια, αγρίως μεσολαβημένη αφήγηση του Βόλμαν ή την, ηπίως μεταμοντέρνα, παρουσία του συγγραφέα μέσα στο μυθιστόρημα του Binet, οι παραλλαγές είναι πολλές, οι δυνατότητες ανεξάντλητες. Ένα ωστόσο μένει: οι παραδοσιακές μορφές ενοφθαλμισμού της ιστορίας στη λογοτεχνία εξελίσσονται, αλλάζουν και δίνουν τη θέση τους σε καινούριες.

Η παράλληλη συνύπαρξη του ιστορικού μυθιστορήματος –του μοναδικού είδους μέσω του οποίου πραγματωνόταν κάποτε αυτός ο διάλογος− με το ψευδοϊστορικό, το μετα-ιστορικό και με τον επίγονο του μυθιστορήματος τεκμηρίων είναι πλέον γεγονός.

Το HK είναι μια τέτοια, υβριδική πάντως, περίπτωση: αντλώντας από ένα πρωτογενές ιστορικό υλικό (το αρχικό έναυσμα είναι η –πραγματική− περιπέτεια της φυγής μιας οικογένειας Εβραίων από τη γερμανοκρατούμενη Βιέννη και η επακολουθήσασα πολύκλαδη διαδρομή των μελών της), η συγγραφέας του, η Σουσάνα Μπουχόμπσα, Γαλλίδα εβραϊκής καταγωγής, το οργανώνει σε μια, σχεδόν αμιγώς, μυθοπλαστική κατασκευή, με όλα τα χαρακτηριστικά που η τελευταία διαθέτει. Πού τελειώνει η ιστορία και πού αρχίζει η μυθιστορηματική σύνθεση...

Η μετάφραση, είναι κοινός τόπος πια, οφείλει να βρίσκει –και αν δεν τις βρίσκει, να τις επινοεί− ισοδυναμίες. Να δουλεύει με μονάδα εργασίας όχι τη λέξη αλλά τη φράση, ενίοτε και την παράγραφο. Παράλληλα, χρέος έχει να μεταφέρει, όσο αυτό είναι δυνατόν, όλο εκείνο το μη ρηματικό-πολιτισμικό φορτίο που χάσκει ανάμεσα στις λέξεις, το οποίο σημαίνει πολύ περισσότερα από τη σιωπή του: δημιουργεί ένα μη γλωσσικό συνεχές που όχι μόνο ορίζει τα όρια μέσα στα οποία οφείλει να κινηθεί η μετάφραση, αλλά και καθορίζει τον χώρο μέσα στον οποίο η τελευταία μπορεί να επιχειρήσει τις μεταμορφώσεις της.

Η μετάφραση, είναι κοινός τόπος πια, οφείλει να βρίσκει –και αν δεν τις βρίσκει, να τις επινοεί− ισοδυναμίες. Να δουλεύει με μονάδα εργασίας όχι τη λέξη αλλά τη φράση, ενίοτε και την παράγραφο.

Το HK πραγματεύεται ένα όχι και τόσο γνωστό αλλά ιδιαιτέρως ενδιαφέρον θέμα: την παροχή προστασίας σε μικρά Εβραιόπουλα από γαλλικές οικογένειες, ιδρύματα και καθολικά μοναστήρια κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία (το φαινόμενο όμως δεν περιορίστηκε μόνο εκεί), με αντάλλαγμα, συνήθως, τη βάπτισή τους και την ένταξή τους στην καθολική εκκλησία. Η σχεδόν δοκιμιακή γλώσσα του απαιτεί, για την απόδοσή της, ένα ξηρό, μη «λογοτεχνικό» ύφος και μια κάποια απόσταση. Η ιστορικότητα του θέματος αλλά και ο αφηγηματικός χρόνος του βιβλίου με τις αναδρομές και τις παλινδρομήσεις του, από τη μία, και η έντονη, ανά στιγμές, συναισθηματική φόρτιση, από την άλλη, απαιτούν από τον μεταφραστή δύο ευλύγιστες, συχνά αντικρουόμενες κινήσεις: μία κάθετη μέσα στον χρόνο και μία οριζόντια στο συναίσθημα. Με διαφορετική αφετηρία, ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να μετατοπίζεται τόσο χρονικά, όσο και συγκινησιακά, αλλάζοντας τη θερμοκρασία της γλώσσας του καταπώς απαιτεί το κείμενο.

H μετάφραση, ως παράπλευρη δραστηριότητα του συγγραφέα, πέρα από τη στενή συνάφεια μ’ ένα αλλότριο κείμενο –το κείμενο του Άλλου, για να είμαστε συνεπείς με τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας−, του παρέχει μια καινούρια δυνατότητα: να ενδυθεί, μέχρι το μεδούλι, το άλλο κείμενο, να ανταλλάξει τη φωνή του με μια άλλη, δάνεια, φωνή.

Ας μας επιτραπεί εδώ μια παρέκκλιση: η μετάφραση, ως παράπλευρη δραστηριότητα του συγγραφέα, πέρα από τη στενή συνάφεια μ’ ένα αλλότριο κείμενο –το κείμενο του Άλλου, για να είμαστε συνεπείς με τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας−, του παρέχει μια καινούρια δυνατότητα: να ενδυθεί, μέχρι το μεδούλι, το άλλο κείμενο, να ανταλλάξει τη φωνή του με μια άλλη, δάνεια, φωνή. Ο δανεισμός αυτό δεν διαρκεί μόνο όσο διαρκεί το μεταφραστικό εγχείρημα, αλλά όσο κρατάει η ζωή του κειμένου, δηλαδή για πάντα. Αυτή η οριστικότητα της μετάφρασης την εντάσσει στο προσωπικό σύστημα αναφοράς του συγγραφέα κατά τρόπο αμετάκλητο, ενίοτε συμβάλλοντας στον σχηματισμό μιας νέας δεξαμενής αφήγησης προς ιδία χρήση. Έτσι εξηγείται και η μεγάλη επίδρασή της στο εγχώριο λογοτεχνικό σύστημα, ένα σύστημα με περιφερειακή συγκρότηση και μοίρα. Χαρακτηριστική περίπτωση στα καθ’ ημάς, η διά της μεταφράσεως εισαγωγή του μοντερνισμού από τη γενιά του ’30, κυρίως από τον Σεφέρη (κατά τρόπο πιο οργανωμένο) και τον Ελύτη (κατά τρόπο πιο αντανακλαστικό), όχι όμως αποκλειστικά απ’ αυτούς. Μετάφραση λοιπόν: το ευγενέστερο πάρεργο του συγγραφέα.

Μια άγνωστη, ωστόσο συγκλονιστική, πτυχή της μεγαλύτερης περιπέτειας που έζησε η Ευρώπη τον περασμένο αιώνα.

Ξεστρατίσαμε όμως. Κλείνοντας, ας πούμε ότι το ΗΚ της Σοσάνα Μπουχόμπσα, κείμενο που συναιρεί τρία διαφορετικά είδη (μυθιστορηματική βιογραφία, μυθιστόρημα τεκμηρίων, ιστορική μαρτυρία), αποκαλύπτει στον αναγνώστη μια άγνωστη, ωστόσο συγκλονιστική, πτυχή της μεγαλύτερης περιπέτειας που έζησε η Ευρώπη τον περασμένο αιώνα.

 

altInfo
Ο Γιώργος Ξενάριος είναι συγγραφέας, κριτικός και μεταφραστής. Έχει μεταφράσει Flaubert, Le Clézio, Wiesel, Beauvoir, Binet κ.α.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ