alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Γιώργος Ξενάριος με αφορμή τη μετάφραση του βιβλίου της Chochana Boukhobza ΗΚ - Ένα εβραιόπουλο στη δίνη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο μετασχηματισμός του διαλόγου ανάμεσα σε ιστορία και λογοτεχνία που έχει συμβεί τις τελευταίες δεκαετίες, όπως αυτός αποτυπώνεται σε ορισμένα εμβληματικά έργα της μυθιστοριογραφικής παραγωγής, έχει οδηγήσει σ’ ένα είδος μεικτό αλλά νόμιμο, που ολοένα κερδίζει έδαφος. Η παράλληλη συνύπαρξη του ιστορικού μυθιστορήματος –του μοναδικού είδους μέσω του οποίου πραγματωνόταν κάποτε αυτός ο διάλογος− με το ψευδοϊστορικό, το μετα-ιστορικό και με τον επίγονο του μυθιστορήματος τεκμηρίων είναι πλέον γεγονός. Ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνεται το ιστορικό υλικό στη μυθιστορηματική αφήγηση ίσως αποβεί ένα περαιτέρω κριτήριο για μελλοντικές κατηγοριοποιήσεις. Από τα κείμενα της νομπελίστα Αλεξίεβιτς ως την Κεντρική Ευρώπη του Βόλμαν ή το HHhH του Γάλλου Binet, οι διαφορές είναι ορατές με γυμνό μάτι: από τη γυμνή, ανεπεξέργαστη, μετωπική αφήγηση της Αλεξίεβιτς ως τη δευτεροβάθμια, αγρίως μεσολαβημένη αφήγηση του Βόλμαν ή την, ηπίως μεταμοντέρνα, παρουσία του συγγραφέα μέσα στο μυθιστόρημα του Binet, οι παραλλαγές είναι πολλές, οι δυνατότητες ανεξάντλητες. Ένα ωστόσο μένει: οι παραδοσιακές μορφές ενοφθαλμισμού της ιστορίας στη λογοτεχνία εξελίσσονται, αλλάζουν και δίνουν τη θέση τους σε καινούριες.

Η παράλληλη συνύπαρξη του ιστορικού μυθιστορήματος –του μοναδικού είδους μέσω του οποίου πραγματωνόταν κάποτε αυτός ο διάλογος− με το ψευδοϊστορικό, το μετα-ιστορικό και με τον επίγονο του μυθιστορήματος τεκμηρίων είναι πλέον γεγονός.

Το HK είναι μια τέτοια, υβριδική πάντως, περίπτωση: αντλώντας από ένα πρωτογενές ιστορικό υλικό (το αρχικό έναυσμα είναι η –πραγματική− περιπέτεια της φυγής μιας οικογένειας Εβραίων από τη γερμανοκρατούμενη Βιέννη και η επακολουθήσασα πολύκλαδη διαδρομή των μελών της), η συγγραφέας του, η Σουσάνα Μπουχόμπσα, Γαλλίδα εβραϊκής καταγωγής, το οργανώνει σε μια, σχεδόν αμιγώς, μυθοπλαστική κατασκευή, με όλα τα χαρακτηριστικά που η τελευταία διαθέτει. Πού τελειώνει η ιστορία και πού αρχίζει η μυθιστορηματική σύνθεση...

Η μετάφραση, είναι κοινός τόπος πια, οφείλει να βρίσκει –και αν δεν τις βρίσκει, να τις επινοεί− ισοδυναμίες. Να δουλεύει με μονάδα εργασίας όχι τη λέξη αλλά τη φράση, ενίοτε και την παράγραφο. Παράλληλα, χρέος έχει να μεταφέρει, όσο αυτό είναι δυνατόν, όλο εκείνο το μη ρηματικό-πολιτισμικό φορτίο που χάσκει ανάμεσα στις λέξεις, το οποίο σημαίνει πολύ περισσότερα από τη σιωπή του: δημιουργεί ένα μη γλωσσικό συνεχές που όχι μόνο ορίζει τα όρια μέσα στα οποία οφείλει να κινηθεί η μετάφραση, αλλά και καθορίζει τον χώρο μέσα στον οποίο η τελευταία μπορεί να επιχειρήσει τις μεταμορφώσεις της.

Η μετάφραση, είναι κοινός τόπος πια, οφείλει να βρίσκει –και αν δεν τις βρίσκει, να τις επινοεί− ισοδυναμίες. Να δουλεύει με μονάδα εργασίας όχι τη λέξη αλλά τη φράση, ενίοτε και την παράγραφο.

Το HK πραγματεύεται ένα όχι και τόσο γνωστό αλλά ιδιαιτέρως ενδιαφέρον θέμα: την παροχή προστασίας σε μικρά Εβραιόπουλα από γαλλικές οικογένειες, ιδρύματα και καθολικά μοναστήρια κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία (το φαινόμενο όμως δεν περιορίστηκε μόνο εκεί), με αντάλλαγμα, συνήθως, τη βάπτισή τους και την ένταξή τους στην καθολική εκκλησία. Η σχεδόν δοκιμιακή γλώσσα του απαιτεί, για την απόδοσή της, ένα ξηρό, μη «λογοτεχνικό» ύφος και μια κάποια απόσταση. Η ιστορικότητα του θέματος αλλά και ο αφηγηματικός χρόνος του βιβλίου με τις αναδρομές και τις παλινδρομήσεις του, από τη μία, και η έντονη, ανά στιγμές, συναισθηματική φόρτιση, από την άλλη, απαιτούν από τον μεταφραστή δύο ευλύγιστες, συχνά αντικρουόμενες κινήσεις: μία κάθετη μέσα στον χρόνο και μία οριζόντια στο συναίσθημα. Με διαφορετική αφετηρία, ο μεταφραστής είναι υποχρεωμένος να μετατοπίζεται τόσο χρονικά, όσο και συγκινησιακά, αλλάζοντας τη θερμοκρασία της γλώσσας του καταπώς απαιτεί το κείμενο.

H μετάφραση, ως παράπλευρη δραστηριότητα του συγγραφέα, πέρα από τη στενή συνάφεια μ’ ένα αλλότριο κείμενο –το κείμενο του Άλλου, για να είμαστε συνεπείς με τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας−, του παρέχει μια καινούρια δυνατότητα: να ενδυθεί, μέχρι το μεδούλι, το άλλο κείμενο, να ανταλλάξει τη φωνή του με μια άλλη, δάνεια, φωνή.

Ας μας επιτραπεί εδώ μια παρέκκλιση: η μετάφραση, ως παράπλευρη δραστηριότητα του συγγραφέα, πέρα από τη στενή συνάφεια μ’ ένα αλλότριο κείμενο –το κείμενο του Άλλου, για να είμαστε συνεπείς με τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας−, του παρέχει μια καινούρια δυνατότητα: να ενδυθεί, μέχρι το μεδούλι, το άλλο κείμενο, να ανταλλάξει τη φωνή του με μια άλλη, δάνεια, φωνή. Ο δανεισμός αυτό δεν διαρκεί μόνο όσο διαρκεί το μεταφραστικό εγχείρημα, αλλά όσο κρατάει η ζωή του κειμένου, δηλαδή για πάντα. Αυτή η οριστικότητα της μετάφρασης την εντάσσει στο προσωπικό σύστημα αναφοράς του συγγραφέα κατά τρόπο αμετάκλητο, ενίοτε συμβάλλοντας στον σχηματισμό μιας νέας δεξαμενής αφήγησης προς ιδία χρήση. Έτσι εξηγείται και η μεγάλη επίδρασή της στο εγχώριο λογοτεχνικό σύστημα, ένα σύστημα με περιφερειακή συγκρότηση και μοίρα. Χαρακτηριστική περίπτωση στα καθ’ ημάς, η διά της μεταφράσεως εισαγωγή του μοντερνισμού από τη γενιά του ’30, κυρίως από τον Σεφέρη (κατά τρόπο πιο οργανωμένο) και τον Ελύτη (κατά τρόπο πιο αντανακλαστικό), όχι όμως αποκλειστικά απ’ αυτούς. Μετάφραση λοιπόν: το ευγενέστερο πάρεργο του συγγραφέα.

Μια άγνωστη, ωστόσο συγκλονιστική, πτυχή της μεγαλύτερης περιπέτειας που έζησε η Ευρώπη τον περασμένο αιώνα.

Ξεστρατίσαμε όμως. Κλείνοντας, ας πούμε ότι το ΗΚ της Σοσάνα Μπουχόμπσα, κείμενο που συναιρεί τρία διαφορετικά είδη (μυθιστορηματική βιογραφία, μυθιστόρημα τεκμηρίων, ιστορική μαρτυρία), αποκαλύπτει στον αναγνώστη μια άγνωστη, ωστόσο συγκλονιστική, πτυχή της μεγαλύτερης περιπέτειας που έζησε η Ευρώπη τον περασμένο αιώνα.

 

altInfo
Ο Γιώργος Ξενάριος είναι συγγραφέας, κριτικός και μεταφραστής. Έχει μεταφράσει Flaubert, Le Clézio, Wiesel, Beauvoir, Binet κ.α.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ