alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η ποιήτρια και μεταφράστρια Λένα Καλλέργη με αφορμή τη δίγλωσση έκδοση ποιημάτων του Giacomo Leopardi Η νύχτα απομένει. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Συνάντησα για πρώτη φορά ποίημα του Τζάκομο Λεοπάρντι όταν σπούδαζα Γλωσσολογία στην Αγγλία. Η επιβλέπουσα καθηγήτρια της διδακτορικής μου διατριβής έτυχε να είναι Ιταλίδα. Συχνά βρέθηκα να κάθομαι στο γραφείο της περιμένοντάς τη για να μιλήσουμε. Περιεργαζόμουν τα βιβλία της, τα οποία μου δάνειζε με χαρά. Ένα από αυτά ήταν μια έκδοση των Canti. Όταν της ζήτησα να μου τη δανείσει, αστειευτήκαμε αρκετή ώρα για την τύχη των μεγάλων ποιητών όταν πια θεωρούνται κλασικοί και διδάσκονται στα σχολεία ως πολύ σημαντικές μορφές της ποίησης. Η καθηγήτριά μου δεν μπορούσε να ξεπεράσει μια ενστικτώδη αντιπάθεια για τον Λεοπάρντι που της είχε γεννηθεί στα σχολικά της χρόνια, γεγονός που με έκανε να σκεφτώ τον Σολωμό και να θέλω να διαβάσω τον Λεοπάρντι ακόμα περισσότερο. Έτσι ξεκίνησε για μένα η περιπέτεια των Canti.

Η αγγλική μετάφραση με βοηθούσε να ξεδιαλύνω τις αινιγματικές λέξεις της διαλέκτου που χρησιμοποιούσε ο ποιητής, λέξεις που μάντευα ή γνώριζα κατά το ήμισυ ή αναγνώριζα ως ρίζες άλλων λέξεων. Παράλληλα, παρατηρούσα πόσο διαφορετικές επιλογές θα είχα κάνει αν ήμουν εγώ η μεταφράστρια, καθώς και πόσο διαφορετικά ηχούσε το ποίημα στα αγγλικά.

Εκείνο τον πρώτο, δανεικό τόμο ακολούθησαν διάφορες επιλογές ποιημάτων του Λεοπάρντι και εκδόσεις των Canti που ανακάλυπτα σε αγγλικά παλαιοβιβλιοπωλεία, καθώς και δίγλωσσες εκδόσεις με αγγλικές μεταφράσεις, με πιο αγαπημένη και πολυδιαβασμένη την επιλογή ποιημάτων του Eamon Grennan (Leopardi: Selected Poems, Princeton University Press 1997). Η αγγλική μετάφραση με βοηθούσε να ξεδιαλύνω τις αινιγματικές λέξεις της διαλέκτου που χρησιμοποιούσε ο ποιητής, λέξεις που μάντευα ή γνώριζα κατά το ήμισυ ή αναγνώριζα ως ρίζες άλλων λέξεων. Παράλληλα, παρατηρούσα πόσο διαφορετικές επιλογές θα είχα κάνει αν ήμουν εγώ η μεταφράστρια, καθώς και πόσο διαφορετικά ηχούσε το ποίημα στα αγγλικά. Άρχισα να αναζητώ ελληνικές μεταφράσεις των ποιημάτων και βρήκα στο διαδίκτυο κάποιες εκδοχές του διάσημου ποιήματος «Το άπειρο», καθώς και μεμονωμένα ποιήματα που είχαν μεταφραστεί και εκδοθεί ως μικροί τόμοι. Οι ελληνικές μεταφράσεις έμοιαζαν πολύ πιο κοντινές στο πρωτότυπο και η μουσική τους πιο ελκυστική. Συχνά, όμως, τις ένιωθα γραμμένες σε μια γλώσσα άλλης εποχής και αναρωτιόμουν πώς θα ακούγονταν σε μια γλώσσα εντελώς τωρινή ή μάλλον στη «δική μου» γλώσσα. Άρχισα λοιπόν να πειραματίζομαι με τη μετάφρασή τους. Παράλληλα, εξερεύνησα και άλλα έργα του Λεοπάρντι για να τον γνωρίσω καλύτερα, διάβασα αποσπάσματα του Zibaldone, αγάπησα το Operette Morali. Η ποίησή του όμως βρισκόταν πάντα στο κέντρο του ενδιαφέροντός μου.

Θέλησα να προτείνω μια επιλογή ποιημάτων του που θα λειτουργούσε ως εισαγωγή στην ποίησή του και θα διαβαζόταν ακόμα και από κάποιον που δεν τον είχε ακούσει ποτέ, απλώς θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στα ποιήματά του ώστε να τα εκτιμήσει και να τα απολαύσει, όπως τα αγάπησα κι εγώ. Ήθελα ο αναγνώστης να έρθει αντιμέτωπος με το ποίημα με μια σχετική αθωότητα, χωρίς τον βαρύ μανδύα του εθνικού ποιητή...

Εργάστηκα συστηματικά για μια έκδοση επιλεγμένων ποιημάτων του Λεοπάρντι όταν μου ζητήθηκε από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη, και συγκεκριμένα από τον Δημήτρη Αλεξάκη που επιμελούνταν τη σειρά «Μεταφορές». Με αυτή την αφορμή, ξεκίνησα την έρευνά μου γύρω από το έργο του Λεοπάρντι και τη μεταφραστική του τύχη στην Ελλάδα. Θέλησα να προτείνω μια επιλογή ποιημάτων του που θα λειτουργούσε ως εισαγωγή στην ποίησή του και θα διαβαζόταν ακόμα και από κάποιον που δεν τον είχε ακούσει ποτέ, απλώς θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στα ποιήματά του ώστε να τα εκτιμήσει και να τα απολαύσει, όπως τα αγάπησα κι εγώ. Ήθελα ο αναγνώστης να έρθει αντιμέτωπος με το ποίημα με μια σχετική αθωότητα, χωρίς τον βαρύ μανδύα του εθνικού ποιητή που έδειχνε να έχει απωθήσει την καθηγήτριά μου, και, φαντάζομαι, πολλούς άλλους. Η ομορφιά και η συγκίνηση που μπορεί να προσφέρει το έργο του Λεοπάρντι έπρεπε να υπερισχύουν της βαριάς σκιάς του ονόματός του. Έτσι, αποφάσισα να γίνει, σε πρώτη φάση, μια έκδοση με τα απολύτως απαραίτητα από πλευράς σημειώσεων, σχολίων και βιογραφικών πληροφοριών. Λείπει, βέβαια, μια πλήρης έκδοση των Canti στα ελληνικά, με όλες τις επεξηγηματικές πληροφορίες που βοήθησαν κι εμένα στη μελέτη μου· ελπίζω πως θα πραγματοποιηθεί στο –όχι πολύ μακρινό– μέλλον.

Έχουν περάσει περίπου τέσσερα χρόνια από την ολοκλήρωση του εγχειρήματος αυτού και ήδη, κοιτάζοντάς το, πιστεύω πως σήμερα θα το έκανα διαφορετικά.

Για να μεταφράσω τα ποιήματα πέρασα από πολλές δοκιμές και στάδια και χρησιμοποίησα όλα τα γλωσσικά εργαλεία που είχα στη διάθεσή μου: λεξικά, τις παλιές μου αγαπημένες εκδόσεις των Canti, τους υπέρογκους τόμους με το σύνολο του έργου του Λεοπάρντι, δίγλωσσες εκδόσεις με μεταφράσεις του στα αγγλικά και στα γαλλικά, παλαιότερες ελληνικές μεταφράσεις, οι οποίες, δυστυχώς, ήταν πολύ λίγες και για πολύ περιορισμένο αριθμό ποιημάτων, βιογραφίες του ποιητή και μελέτες για το έργο του, ακόμα και τη μετάφραση του διάσημου ποιήματος «Το σπάρτο» στα ισπανικά από τον Miguel de Unamuno. Ιδιαίτερα διαφωτιστικές ήταν οι πλήρεις εκδόσεις των Canti, πλούσιες σε σημειώσεις, σχόλια και επεξηγήσεις, καθώς και κάποιες μελέτες για τη ζωή και το έργο του Λεοπάρντι. Για να προσεγγίσω τα ποιήματα που ήδη γνώριζα, τα διάβαζα ξανά και ξανά δυνατά, ώστε να θυμάμαι τον ρυθμό και την αίσθηση της γλώσσας. Το ίδιο έκανα και με την ελληνική μετάφραση στο τέλος. Ενδιάμεσα, το μετάφρασμα περνούσε από τουλάχιστον ένα στάδιο ελάχιστα μουσικό, όπου προσπαθούσα να κατανοήσω και να ακολουθήσω τη σκέψη του δημιουργού και να μην χάσω κάτι από το νόημά του. Σε επόμενο στάδιο, με απασχολούσαν περισσότερο τα ρυθμικά μέρη και η μουσική. Ήθελα το ποίημα που προέκυπτε να είναι ένα ολοκληρωμένο ποίημα στην ελληνική γλώσσα, αυτόνομο σε σχέση με το πρωτότυπο. Ήθελα να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στο πρωτότυπο, πράγμα σε μεγάλο βαθμό ευκολότερο για μια μετάφραση από τα ιταλικά προς τα ελληνικά παρά για μα μετάφραση, ας πούμε, από τα ιταλικά προς τα αγγλικά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως είναι κάτι εύκολο ούτε πως οι προσπάθειές μου στέφονταν πάντα με επιτυχία. Έχουν περάσει περίπου τέσσερα χρόνια από την ολοκλήρωση του εγχειρήματος αυτού και ήδη, κοιτάζοντάς το, πιστεύω πως σήμερα θα το έκανα διαφορετικά.

Το κουράγιο και την επιμονή για να πραγματοποιήσω την εργασία αυτή μου την έδωσε το ίδιο το παράδειγμα του Λεοπάρντι, που υπήρξε ακαταπόνητος μελετητής και διανοούμενος, καθώς και το μήνυμα της ποίησής του, η οποία διαπνέεται από ένα βαθύ, ανθρώπινο κουράγιο, ποτισμένο συμπόνια και ομορφιά.

Στο βιβλίο Η νύχτα απομένει υπάρχουν ποιήματα κυρίως από τα Canti, αλλά και ποιητικά θραύσματα και αποσπάσματα από άλλα έργα του Λεοπάρντι. Δεν είναι όλα γραμμένα με το ίδιο μέτρο και ποικίλλουν σε μέγεθος από λίγους στίχους μέχρι αρκετές σελίδες για ένα μόνο ποίημα. Υπήρξε, λοιπόν, μαζί με την ποικιλία των μορφών του έργου, και μια ποικιλία δυσκολιών και αποφάσεων που έπρεπε να παρθούν ώστε να μη χαθεί ούτε ο βαθιά στοχαστικός χαρακτήρας της ποίησης του Λεοπάρντι ούτε η ιδιαίτερη και ποικίλη μουσικότητά της. Το γεγονός ότι τα ποιήματα γράφτηκαν στα τέλη του 18ου – αρχές του 19ου αιώνα, στην ιδιαίτερη διάλεκτο της πατρίδας του Λεοπάρντι, περιέπλεκε ακόμα περισσότερο το εγχείρημα. Το κουράγιο και την επιμονή για να πραγματοποιήσω την εργασία αυτή μου την έδωσε το ίδιο το παράδειγμα του Λεοπάρντι, που υπήρξε ακαταπόνητος μελετητής και διανοούμενος, καθώς και το μήνυμα της ποίησής του, η οποία διαπνέεται από ένα βαθύ, ανθρώπινο κουράγιο, ποτισμένο συμπόνια και ομορφιά.

Ο Λεοπάρντι υπήρξε εξαιρετικά πολύπλευρος, ιδιοφυής στοχαστής, βαθύς γνώστης του ανθρώπινου πόνου, μελαγχολικός με έντονα περιπαικτική διάθεση, με ειρωνική αίσθηση του χιούμορ και διάθεση για πειραματισμό. Ακολουθώντας το παράδειγμά του έγινε και αυτή η απόπειρα μετάφρασης ποιημάτων του και τοποθέτησής τους σε έναν τόμο, με τρόπο που θεώρησα ότι θα είναι ελκυστικός στον αναγνώστη που θέλει να γνωρίσει τον ποιητή Λεοπάρντι.

Πιστεύω ότι η προσωπική σχέση με έναν δημιουργό είναι απαραίτητη, ειδικά στη μετάφραση της ποίησης, ώστε ο μεταφραστής να μπορέσει να σεβαστεί και να ανασχηματίσει το πρωτότυπο έργο μένοντας πιστός στο πνεύμα και στο ουσιαστικό μήνυμά του. Ο Λεοπάρντι υπήρξε εξαιρετικά πολύπλευρος, ιδιοφυής στοχαστής, βαθύς γνώστης του ανθρώπινου πόνου, μελαγχολικός με έντονα περιπαικτική διάθεση, με ειρωνική αίσθηση του χιούμορ και διάθεση για πειραματισμό. Ακολουθώντας το παράδειγμά του έγινε και αυτή η απόπειρα μετάφρασης ποιημάτων του και τοποθέτησής τους σε έναν τόμο, με τρόπο που θεώρησα ότι θα είναι ελκυστικός στον αναγνώστη που θέλει να γνωρίσει τον ποιητή Λεοπάρντι. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη για να έχει ο Λεοπάρντι στην Ελλάδα τη μεταφραστική τύχη και τη θέση που του αξίζει. 

altInfo
Η Λένα Καλλέργη γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα. Σπούδασε βιολογία στην Πάτρα και γλωσσολογία στην Αθήνα και στο Λάνκαστερ της Αγγλίας, όπου έκανε μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΛΕΟΠΑΡΝΤΙ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

Για το δοκίμιο του Αντρέας Ρέκβιτς (Andreas Reckwitz) «Το τέλος των ψευδαισθήσεων - Πολιτική, οικονομία και κουλτούρα στην ύστερη νεωτερικότητα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση της Ευαγγελίας Τόμπορη. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης ...

21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Όλο το πρόγραμμα για τους επαγγελματίες του βιβλίου

21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Όλο το πρόγραμμα για τους επαγγελματίες του βιβλίου

Eπαγγελματικό πρόγραμμα της 21ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης: 30 συμμετοχές επαγγελματιών του βιβλίου, από συνολικά 19 χώρες, οι 9 από την τιμώμενη χώρα Ιταλία. Δείτε αναλυτικά τις συμμετοχές και το πρόγραμμα των εκδηλώσεων που βασίζεται σε τρεις άξονες.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Ο δικός μας Μανόλης Αναγνωστάκης»: Μια βραδιά αφιερωμένη στο έργο και τη μνήμη του

«Ο δικός μας Μανόλης Αναγνωστάκης»: Μια βραδιά αφιερωμένη στο έργο και τη μνήμη του

Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, είκοσι από τον θάνατό του: Βραδιά αφιερωμένη στο έργο και τη μνήμη του Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005) διοργανώνουν οι εκδόσεις Πατάκη στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων, την Τρίτη 29 Απριλίου. Τη βραδιά συντονίζει ο ποιητής Γιάννης Δούκας.

Επιμέλεια: Book Pre...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ