«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

Ακολουθούν οι προτάσεις των συγγραφέων και των μεταφραστών, με αλφαβητική σειρά. 

Χρήστος Αστερίου, συγγραφέας

Η πρώτη ουσιαστική επαφή με την Αμερική μέσω της λογοτεχνίας έγινε αρχικά με τις Περιπέτειες του Χωκ Φιν του Μαρκ Τουαίν που διάβασα σε διασκευασμένη, εικονογραφημένη έκδοση με περικοπές και ξαναδιάβασα πολύ αργότερα στην αυθεντική εκδοχή τους. Στα χρόνια των σπουδών οι αναγνωστικές μου προτιμήσεις χαρακτηρίζονταν από έναν ιδιότυπο αντιαμερικανισμό και μια μονομανία με την λογοτεχνία της κεντρικής Ευρώπης. Σταδιακά η στάση αυτή άλλαξε άρδην καθώς η λογοτεχνία των Ηνωμένων Πολιτειών και όχι μόνο άρχισε να λειτουργεί ως αντίβαρο στην «βαριά» λογοτεχνία της γηραιάς ηπείρου.

Κομβικό ανάγνωσμα στάθηκε το μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Φορντ [Richard Ford] Η χώρα όπως είναι (μτφρ. Σπύρος Τσούγκος, εκδ. Πατάκη) που μου αποκάλυψε έναν φαινομενικά απλό αλλά πολύ βαθύ και ουσιαστικό τρόπο γραφής καθώς περιέγραφε μαεστρικά μια ήπειρο που θέλησα να γνωρίσω, να ερευνήσω και να περιγράψω με την σειρά μου. Αυτό στάθηκε δυνατό χάρη σε μια υποτροφία που μου έδωσε την δυνατότητα να ζήσω για ένα εξάμηνο στην Νέα Υόρκη και οδήγησε στην συγγραφή ενός «αμερικανικού» μυθιστορήματος με τίτλο Η θεραπεία των Αναμνήσεων (εκδ. Πόλις).

Γιώργος Βέης, ποιητής

Διάβασα κι εξακολουθώ να διαβάζω κατά καιρούς το όντως εμβληματικό Ιερό (μτφρ. Γιάννης Λάμψας, Οι εκδόσεις των φίλων) του Ουίλιαμ Φόκνερ [William Faulkner]. Ναι, παραμένει, από τότε που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά, το ακαταμάχητο, σαφώς πολύσημο εγκόλπιο βίων, το οποίο, εκτός των άλλων, εμπεριέχει όλα τα ικανά και αναγκαία χαρακτηριστικά του ψυχισμού των Η.Π.Α.

Όπως ακριβώς για τον Φρόιντ «ο άνθρωπος είναι πραγματικά μια δαρβίνεια παραλλαγή, καταδικασμένη να παράγει πολιτισμό, ένας “λύκος” που πρέπει να ευχόμαστε να εξημερωθεί. Για να περισωθούν οι πολιτισμικές αξίες, ο λύκος πρέπει ν’ αφήσει την αυθεντικότητά του να γίνει απουσία και μνήμη, δηλαδή γλώσσα και συνείδηση» (βλ. Μάριος Μαρκίδης, Η ψυχανάλυση του διχασμένου υποκειμένου), έτσι και για τον Ουίλιαμ Φόκνερ ο άνθρωπος, σε πλείστες μάλιστα περιπτώσεις, αποδεικνύεται παντελώς ανεπίδεκτος φώτισης. Είναι γεγονός πλέον ότι οι ομιλητικότατες περσόνες έχουν προ πολλού ξεφύγει από το συγκεκριμένο αφηγηματικό πλαίσιο των σελίδων του Ιερού κι έχουν καταστεί κι αυτές από απλά αθύρματα της ζωής σε διαχρονικούς φορείς της ασίγαστης ιλαροτραγωδίας μας.

Παναγιώτης Γούτας, συγγραφέας

Το σκοτεινό πρόσωπο των Η.Π.Α., η έλλειψη ορθολογισμού και ο ζόφος της συνωμοσιολογίας μού αποκαλύφθηκαν στο μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ [Philip Roth] Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής (μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, εκδ. Πόλις).

Πρόκειται για μια σκοτεινή, πολιτική αλληγορία, που ξεκινά από το υποθετικό σενάριο πως τις εκλογές του 1940 στην Αμερική δεν θα τις κέρδιζε ο Ρούσβελτ, αλλά ο Ρεπουμπλικάνος, αντισημίτης και προσωπικός φίλος του Χίτλερ, Τσαρλς Λίντμπεργκ. Μια οικογένεια της Αμερικής, οι Ροθ, θα βρεθούν στο μάτι του κυκλώνα στην υλοποίηση αυτού του φανταστικού σεναρίου. Ο Ροθ, που κατά δήλωσή του, δεν ψήφισε ποτέ του Ρεπουμπλικανούς, και του οποίου πολλές σελίδες αρκετών του βιβλίων βασίζονται στo what if (δημιουργική αναρώτηση «τι θα συνέβαινε αν…;»), πίστευε πως μ’ αυτό το δυστοπικό του πόνημα, είχε βάλει ένα λιθαράκι στο να μην εκτροχιαστεί η Αμερική και να παραμείνει, έτσι, για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε δημοκρατική τροχιά. Η εκλογή του Τραμπ το 2017 και τα έργα και ημέρες του, πιστεύω πως θα τον κατέθλιψαν βαθύτατα. Δυστυχώς, 20 χρόνια μετά την τύπωση αυτού του βιβλίου, η ιστορία του Ροθ επαληθεύεται, με τον Τραμπ στη θέση του υποτιθέμενου υποψήφιου Λίντμπεργκ του παρελθόντος.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης,
 συγγραφέας

Ο Ντον ΝτεΛίλλο [Don DeLillo], o σημαντικότερος συγγραφέας της Αμερικής έκανε θέμα του την ίδια την Αμερική. Από τον Κένεντι στο ροκ ΄ν ρολ και από τους ουρανοξύστες και τα υπόγεια της Νέας Υόρκης στα γραφεία της CIA.

Ο Υπόγειος Κόσμος (μτφρ. Έφη Φρυδά, εκδ. Εστία) είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα και αποκαλυπτικά μυθιστορήματα της Αμερικανικής λογοτεχνίας. Πώς να ορίσεις τον Υπόγειο Κόσμο; Ότι πρόκειται για την ιστορία μιας ποδοσφαιρικής μπάλας του μπέιζ-μπολ από το 1951 μέχρι τις αρχές του ’90; Όμως είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, του Νικ Σέυ, μιας οικογένειας, όλων όσων σχετίστηκαν μαζί του και ταυτόχρονα η ιστορία της Αμερικής, αποσπασματική και αντιδραματική, του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Εκδόθηκε το 1998 και μέσα από τις χίλιες σελίδες του αναδύεται μια αίσθηση παράνοιας και τρόμου καταγράφοντας όσα συμβάντα καθόρισαν την χώρα. Ο Ψυχρός Πόλεμος, η πυρηνική απειλή, η χειραγώγηση του πολιτισμού της εικόνας, η ιδεολογική τρομοκρατία κ.α.

Αλέξανδρος Διαμαντής, συγγραφέας – σκηνοθέτης

Πρωτοφτάνοντας στη Νέα Υόρκη ή στο Σαν Φρανσίσκο, είδα τι πάει να πει θαλασσινή πόλη κι ας είμαι Πειραιώτης στην καταγωγή.

Περιπλανώμενος στο εσωτερικό των Η.Π.Α., που αποτελείται από μέρη επικίνδυνα κι αλλόκοτα, κατάλαβα γιατί το πλήθος συγκεντρώνεται στα χείλη του απροσπέλαστου Ειρηνικού και του στενού Ατλαντικού: η δραστηριότητα και η εφευρετικότητα που ζουν σ’ αυτές τις δυο καμπύλες κρατούν ανάμεσά τους ένα πολύ άγριο χάος. Ταξιδεύοντας διάβαζα Μέλβιλ [Herman Melville], τον Μόμπι Ντικ (μτφρ. Α.Κ. Χριστοδούλου, εκδ. Gutenberg). Δεν ήταν η πρώτη φορά που τον διάβαζα, ούτε η τελευταία, αλλά ήταν η αποκαλυπτική. Η επίμονη θέληση και το αψύ πνεύμα των Αμερικάνων φανερώνονταν στις σελίδες του, εξίσου όσο και στους ανθρώπους που γνώριζα. Ο Μόμπι Ντικ είναι ένα δύσκολο βιβλίο κι ευτυχώς αδιαφορεί αν θα κρατήσει τον αναγνώστη. Αξίζει όμως να το διαβάσει κανείς, ειδικά τώρα – μιλάει για τη δίψα ενός γενναίου μέχρι αλαζονείας λαού να παλέψει τη μοίρα του κι αν νικηθεί, να νικηθεί νικώντας.

Λένα Διβάνη, συγγραφέας

Ο άνθρωπος που έκανε τη βρώμικη δουλειά για μένα, αυτός που έσκισε το πέπλο της μανιχαϊστικής οφθαλμαπάτης ήταν ο Τζον Ντος Πάσος [John Dos Passos] αρχίζοντας από τον 42ο Παράλληλο (μτφρ. Νίκος Λαμπρόπουλος, εκδ. Οδυσσέας).

Σοκ αισθητικό, πολιτικό, αναγνωστικό, κατάπιε αμάσητο το δίδυμο Φιτζέραλντ – Χέμινγουεϊ. Ένα ορμητικό ποτάμι που τροφοδοτούσαν τέσσερα ρυάκια: το μυθοπλαστικό που εξιστορεί τη ζωή των μικρών ανθρώπων, ανερχόμενων και κατερχόμενων στην κοινωνική σκάλα, βραχείες βιογραφίες των μεγάλων που ρύθμιζαν τις τύχες τους, τον καθρέφτη του zeitgeist, ένα κολάζ αποκομμάτων εφημερίδων και στίχων, και τέλος όσα βλέπει το τρίτο μάτι του συγγραφέα. Αυτό είναι που διυλίζει, συνοψίζει και συρράπτει σ΄ ένα φαντεζί πάτσγουορκ όλα τα ετερογενή κομματάκια της Αμερικής παραδίδοντάς μας ένα συγκλονιστικό πορτρέτο μιας χώρας όπου η παρθένα με τον σατανά είναι σιαμαία. Αστείο αλλά νιώθω ότι μου πρόσφερε πολύ περισσότερα πράγματα από τη σχολή Πολιτικών επιστημών που φοιτούσα. Επίσης διαπιστώνω πόσο ανατριχιαστικά επίκαιρη παραμένει σήμερα η πιο γνωστή φράση του: «All right we are two nations».

Χάρης Καλαϊτζίδης, συγγραφέας

«Η Αμερική είναι μια αντίφαση», φαίνεται να λέει ο Χένρι Μίλερ [Henry Miller] στον Τροπικό του Αιγόκερω (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Μεταίχμιο), αυτή την τόσο γλαφυρή επίθεση στην Αμερική, η οποία αποδεικνύεται εντελώς αμερικανική.

Το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα ακολουθεί τη νεότητα του συγγραφέα στη Νέα Υόρκη, τις ερωτικές του περιπέτειες, τις περιπλανήσεις του και τις εμπειρίες του ως υπεύθυνου απολύσεων στην παρανοϊκή Κοσμοδαιμονική Τηλεγραφική Εταιρεία της Αμερικής (στην πραγματικότητα, το Western Union). Ο Μίλερ οραματίζεται το βιβλίο του ως έναν ουρανοξύστη. Έχει πολλά δωμάτια, θραύσματα ενωμένα με μια ιδιάζουσα λογική, κι εκείνος, σαν καλός ξεναγός, μας πάει από όροφο σε όροφο, άλλοτε ιδρώνοντας και άλλοτε γελώντας, μα πάντα αποκαλύπτοντας μια εικόνα που είναι ταυτόχρονα σαγηνευτική και φριχτή: έναν κόσμο στον οποίο η παραγωγή και η καταστροφή, η πολυπολιτισμικότητα κι ο ρατσισμός, ο ερωτισμός κι ο μισογυνισμός στέκονται δίπλα δίπλα. Το πιο εντυπωσιακό είναι πως η αφηγηματική φωνή, που κατηγορεί την Αμερική και προσμένει τον αφανισμό της, συνιστά η ίδια ένα προϊόν των Ηνωμένων Πολιτείων, και μοιάζει να καθρεφτίζει, ν’ ακολουθεί, αλλά και να χρειάζεται –ωσάν εξαρτημένη– τον πολιτισμό που μισεί. Αυτός θα μπορούσε να είναι ο Τροπικός του Αιγόκερω: ένας διπολικός μονόλογος των Ηνωμένων Πολιτειών∙ η Αμερική που αυτοκαταστρέφεται στο μάτι ενός βατράχου.

Λευτέρης Καλοσπύρος,
 συγγραφέας – μεταφραστής

Υπάρχουν, προφανώς, δεκάδες Αμερικανοί πεζογράφοι, πέρα από την Τόνι Μόρισον [Toni Morrison], για να εντρυφήσει ο αναγνώστης στις όψεις, τις κατόψεις, τις τομές, τις προβολές των μυθευμάτων και των ομοιωμάτων αυτού που αποκαλούμε «αμερικανική ζωή», από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας.

Ο Φόκνερ, η Ο’ Κόνορ, ο ΝτεΛίλο, ο Ντος Πάσος, η ΜακΚάλερς, ο Φιτζέραλντ, ο ΜακΚάρθι, ο Μέλβιλ, ο Πόε, ο Πίντσον, ο Γουάλας, ο Μπέλοου, ο Μπόλντουιν, η Ρόμπινσον, ο Χώθορν, ο Κάρβερ, ο Ροθ. Και υπάρχουν, ασφαλώς, στο ίδιο το corpus της Μόρισον πιο φιλόδοξα μυθιστορήματα απ’ την Jazz (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Παπαδόπουλος). Ο Παράδεισος. Η Αγαπημένη. Κάθε φορά όμως που θέλω να ακούσω τζαζ μουσική να ξεχύνεται ορμητικά απ’ τις σελίδες ενός βιβλίου, κάθε φορά που έχω ανάγκη να ακούσω ρυθμικά ξεσπάσματα, φρενήρεις τυμπανοκρουσίες, πολυσέλιδους αυτοσχεδιασμούς, και να διαβάσω μια γλώσσα υπέρλαμπρη, βαθύρριζη, εκστατική και απολύτως αμερικανική, στην Jazz καταφεύγω. Σ’ αυτό το αριστούργημα, που ανάμεσα σε τόσες χαρές και θησαυρούς κρύβει και μια από τις κορυφαίες εναρκτήριες παραγράφους σε ολόκληρη την αμερικανική πεζογραφία, μια παράγραφο που ξεκινάει με ένα υπέροχο Σσστ!

Κώστας Καλτσάς, συγγραφέας – μεταφραστής

Ασφυκτιώντας στην αδιάσχιστη απόσταση μεταξύ Αμερικανικού Ονείρου και αμερικανικής πραγματικότητας, ο επισκευαστής καυστήρων πετρελαίου Μπομπ Ντουμπόι θα μετακομίσει με την οικογένειά του από το Νιου Χάμσιρ στο Μαϊάμι σε αναζήτηση μιας τελευταίας ευκαιρίας να πλουτίσει.

Την ίδια στιγμή, η Αϊτινή Βανίς Ντόρσινβιλ, το βρέφος της κι ο μικρός ανιψιός της θα ξεκινήσουν το παράτυπο ταξίδι απόδρασης από τον εφιάλτη της δικτατορίας Ντιβαλιέ στη γη της Επαγγελίας της Φλόριντα. Οι δρόμοι τους θα διασταυρωθούν, με τραγικά αποτελέσματα. Γραμμένος στο απόγειο των pushbacks Αϊτινών προσφύγων από την κυβέρνηση Ρέιγκαν, ο παροξυσμός νηφάλιας οργής και ενσυναίσθησης του Continental Drift, του Ράσελ Μπανκς [Russell Banks] παραμένει, τέσσερις δεκαετίες αργότερα, τόσο θλιβερά επίκαιρος ως ακτινογραφική απεικόνιση του αδιεξόδου που κάνει δυνατή την ύπαρξη ενός Ντόναλντ Τραμπ (και όχι μόνο), όσο και μεγάλη, σπουδαία λογοτεχνία, από έναν έτσι κι αλλιώς σπουδαίο συγγραφέα.

Σωκράτης Καμπουρόπουλος
, ποιητής – μεταφραστής

Το δεύτερο μυθιστόρημά του «συγγραφέα συγγραφέων» Τζον Γουίλιαμς [John Williams], Το πέρασμα του μακελάρη (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Gutenberg), είναι ένα αυθεντικό δείγμα του ακαδημαϊκού υπαρξισμού στην αμερικανική λογοτεχνία της δεκαετίας του '60. Γραμμένο σε μορφή έντεχνου γουέστερν, αποτελεί μια αλληγορία της ίδιας της Αμερικής: του αμερικανικού ονείρου, της επιδίωξης γρήγορου κέρδους, της βίας των όπλων, της εσωτερικής αποικιοποίησης της φύσης και των λαών της, του ιμπεριαλισμού, της ατομικής χειραφέτησης μέσα από τη χρήση βίας.

Ο πρωταγωνιστής, Γουίλ Άντριους, εικοσάχρονος φοιτητής του Χάρβαρντ, εγκαταλείπει τις σπουδές του στα 1870, επηρεασμένος από τα γραπτά του Ρ. Γ. Έμερσον, και φεύγει προς τη Δύση στην αναζήτηση μιας αυθεντικής εμπειρίας μέσα στη φύση. Καταφεύγει στο (φανταστικό τοπωνύμιο) Butcher's Crossing, έναν καταυλισμό τυχοδιωκτών, όπου γνωρίζεται φευγαλέα με τη νεαρή πόρνη Φρανσιν και γίνεται μέλος της ομάδας κυνηγών βουβαλιών με επικεφαλής έναν αγριάνθρωπο που ακούει στο όνομα Μίλλερ. Γίνεται μάρτυρας και πρωταγωνιστής μιας αδίστακτης σφαγής: χιλιάδες βουβάλια σκοτώνονται εν ψυχρώ από τα βόλια των κυνηγών, μητέρες με τα παιδιά τους, κοκ., γδέρνονται επιτόπου και η σάρκα τους αφήνεται έρμαια, μόνο και μόνο για να αποκτήσει η ομάδα το δέρμα τους. Όταν, μέσα από αντιξοότητες, καταφέρνουν να γυρίσουν πίσω, βρίσκουν το «Πέρασμα του Μακελάρη» σε διάλυση: ο σιδηρόδρομος και ο δρόμος για τη Δύση το έχουν παρακάμψει, ο έμπορος τους έχει χρεοκοπήσει. Ωστόσο, ο «ψημένος» πια στη βαρβαρότητα Γουίλ αναλογίζεται τα κέρδη αυτής της εμπειρίας του, τα πράγματα που έμαθε για τη φύση της ζωής και του κόσμου: μια τέλεια αναλογία με την πολιτική των Ρεπουμπλικάνων όσον αφορά την οπλοκατοχή, τις διακρίσεις ή τη μετανάστευση στη σύγχρονη Αμερική. Το πέρασμα του μακελάρη είναι η αφετηρία για τη γραφή ενός άλλου μυθιστορήματος-σταθμού της αμερικανικής λογοτεχνίας, του Αιματοβαμμένου μεσημβρινού του Κόρμακ ΜακΚάρθι, μια δεκαετία αργότερα. Αξίζει όμως να ανακαλύπτουμε σ' αυτό όλα τα ίχνη των λογοτεχνικών του επιδράσεων.

Βασίλης Κιμούλης, συγγραφέας – μεταφραστής

Μου είναι εντελώς αδύνατο να επιλέξω ένα μόνο μυθιστόρημα που μου «αποκάλυψε τις Η.Π.Α.». Φόκνερ, Καπότε, Μέιλερ, Ροθ, Πόε, Άπνταϊκ, Μίλλερ, Τζέιμς, Κέρουακ, Μπάροουζ, Μπουκόφσκι, Ελρόι, Όστερ – δεν έχει τέλος ο κατάλογος των «εξωγήινων» δημιουργών.

Γι’ αυτό, μ’ έναν ειλικρινή ελιγμό, προκρίνω αυτόν που μιλάει στην καρδιά μου (πιο σωστά, τη συνθλίβει): τον διηγηματογράφο (και ποιητή, αφού η ποίησή του «πεζή» είναι κι αυτή, με διαφορετικό διασκελισμό), Ρέιμοντ Κάρβερ [Raymond Carver]. Στην πραγματικότητα, μόνο να υπονοήσει μπορεί κανείς αυτό που καταφέρνει: την εκρηκτικά χαμηλόφωνη, αμείλικτα αποστασιοποιημένη χαρτογράφηση της από μέσα «έρημης χώρας» των ηρώων του στην αχανή αμερικανική επικράτεια∙ τη βουβή αποθέωση, με την ευαισθησία ενός νυστεριού, των οικτρών μεγαλείων και των θαυμαστών κτηνωδιών του ανθρώπου∙ την ανεξίτηλη, με τον τρόπο ενός μαστίγιου, αποτύπωση της αβάσταχτης ανθρώπινης κατάστασης. Κι αφού πρέπει να διαλέξω ένα έργο του, αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η συλλογή διηγημάτων Για τι πράγμα μιλάμε, όταν μιλάμε για αγάπη (μτφρ. Γιάννης Τζώρτζης, εκδ. Απόπειρα).

Δήμητρα Κολλιάκου
, συγγραφέας

Στέκομαι στο μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston, 1891-1960] Τα μάτια τους κοιτούσαν τον Θεό (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος), που μας αποκαλύπτει μέσα από μια ιδιαίτερη γλώσσα και γραφή την Αμερική στην οποία αντιστέκεται η μαύρη ηρωίδα της.

Μέσα από τους τρεις της γάμους, η Τζέινι (που την πάντρεψαν στα δεκάξι της) θα βρεθεί αντιμέτωπη με τρεις διαφορετικούς κόσμους, κάθε φορά καταφέρνοντας να ξεφύγει από τα όριά τους – όρια που προδιαγράφουν τα κοινωνικά πρότυπα και ο ρόλος των φύλων, η οικογενειακή της αλλά και η αφροαμερικανική ιστορία. Το έργο της Χέρστον, που το ανέσυρε από την αφάνεια, δεκαετίες μετά τον θάνατό της, η επιμονή ανθρώπων που αγωνίζονται ακόμη για ισότητα, δεν είναι μόνο ένα μυθιστόρημα για την απελευθέρωση των γυναικών, ούτε (όπως σημειώνει η Ζέιντι Σμιθ) ένα μυθιστόρημα «εκπλήρωσης ονείρων» (πόσο μάλλον του σύγχρονου ονείρου της ατομικής ανάδειξης). Η διαχρονικότητά του απορρέει από την αυθεντικότητα μιας πρωταγωνίστριας που δεν εξιδανικεύεται ούτε υπηρετεί εμμέσως ιδεολογικούς σκοπούς της συγγραφέως.

Γιώργος Λαμπράκος, συγγραφέας – μεταφραστής

Στη δική μου Αμερική προηγείται χρονικά όσο και πνευματικά ο «κυνικός ιδεαλισμός» του Φ.Σ. Φιτζέραλντ [Francis Scott Fitzgerald], έτσι όπως αναδεικνύεται, πιο εμβριθώς κι απ’ ό,τι στον Μεγάλο Γκάτσμπι, στο μυθιστόρημα Όμορφοι και καταραμένοι (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Ερατώ), το οποίο εξέδωσε στα 26 του χρόνια. Προτού ασχοληθώ μεταφραστικά με τον Τζέφερς, τον Μπουκόβσκι, τον Μπάρτελμι, τον Θορό, προτού αγαπήσω τον Χέμινγουεϊ, τον Λούις, τον Πίντσον, τον Ντικ, τη ΜακΚάλερς, τον Γκας και άλλους σπουδαίους Αμερικανούς, ο όμορφος και καταραμένος Φιτζέραλντ καθόρισε την εικόνα μου για την Αμερική.

Το πρωταγωνιστικό ζεύγος Άντονι Πατς και Γκλόρια Γκίλμπερτ δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα καλά που του χάρισε η μοίρα, προσωποποιώντας, με την έλλειψη μέτρου και αυτοπεριορισμού που το διακρίνει, τη διπλή κοσμοθέαση του συγγραφέα: ο παράδεισος (ομορφιά, πλούτος, ελευθερία) και η κόλαση (εγωπάθεια, αλαζονεία, αλκοολισμός) συγκροτούν ένα δίμορφο ιδεώδες που εμπεριέχει τα γνωρίσματα για την κατάρριψή του. Ο μόνο φαινομενικά παράδοξος «κυνικός ιδεαλισμός» συνιστά τις δύο όψεις του υπαρξιακού νομίσματος που λέγεται Η.Π.Α., με τον Φιτζέραλντ να είναι ο πρώτος που προείδε την Ύφεση του ’30, μετά τα Roaring Twenties, την ξέφρενη δεκαετία του ’20.

Νίκος Α. Μάντης, συγγραφέας – μεταφραστής

Είναι λίγο παράδοξο να υποθέσει κανείς ότι θα καταφέρει να γνωρίσει μια χώρα όπως οι Η.Π.Α., με το μέγεθος και την ποικιλομορφία ηπείρου, μέσα από ένα και μόνο βιβλίο.

Όταν το καλοσκέφτομαι, καταλήγω ότι για μένα ιδανικός ξεναγός στην ιδέα της Αμερικής υπήρξε, ιδίως για τα νεανικά μου μάτια, ο Τσαρλς Μπουκόφσκι [Charles Bukowski], και όχι σε ένα μυθιστόρημα, αλλά στο σύνολο του πεζογραφικού του έργου. Η Αμερική του είναι η Αμερική που γοητεύει κι εμένα: όλη η περιοχή του ευρύτερου Λος Άντζελες, χρονικά από το Κραχ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα και γεωγραφικά από το λόφο του Χόλιγουντ ως τα υποβαθμισμένα περίχωρα των μπαρ, των ιπποδρόμων, των φτηνών μοτέλ και των άθλιων διαμερισμάτων, που ο Μπουκόφσκι τα έφαγε με το κουτάλι, στα αιώνια μεθύσια και στα επώδυνα hangover του. Από το Τοστ Ζαμπόν (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Μεταίχμιο) και το Ταχυδρομείο, μέχρι τον Άνθρωπο για όλες τις δουλειές, τις Γυναίκες και τόσα άλλα, τα λημέρια του ανεπρόκοπου Χένρι Τσινάσκι είναι η Αμερική της δικής μου φαντασίας, μια Αμερική που δεν καταλαβαίνει από εκλογές, κόμματα και προέδρους, αφού κινείται στο περιθώριο της «κανονικής ζωής», γι’ αυτό και είναι τόσο συναρπαστική και αναγνωστικά σωτήρια.

Αργυρώ Μαντόγλου, συγγραφέας – μεταφράστρια

Ο Υπόγειος Κόσμος (μτφρ. Έφη Φρυδά, εκδ. Εστία), το εμβληματικό μυθιστόρημα του Ντον ΝτεΛίλλο [Don DeLillo], αποτυπώνει την χαοτική Αμερική στα τέλη του 20ού αιώνα, αν και οι πρώτες αράδες, θα μπορούσαν να έχουν γραφεί σήμερα, καθώς αποτυπώνουν την εικόνα του Τραμπ και την ατμόσφαιρα που κυριαρχεί εν όψει εκλογών: «Μιλά με τη δική σου φωνή, Αμερικάνε, και έχει μια λάμψη στα μάτια του σχεδόν ελπιδοφόρα… Η ιστορία φτιάχνεται από το όνειρο των πολλών».

Ο Υπόγειος κόσμος είναι ένα κλασικό, ελεγειακό αμερικανικό μυθιστόρημα, βαθιά πολιτικό, πολυφωνικό και εν πολλοίς προφητικό καθώς αποτυπώνονται οι πολλές όψεις της σύγχρονης ιστορίας και όλα όσα απορρίπτουμε ως περιττά. Μνήμες, γεγονότα, απόβλητα της βιομηχανίας και της τεχνολογίας και ό,τι άλλο δεν πρόλαβε να βγει στο φως είναι ο «υπόγειος κόσμος» που κάποια στιγμή θα αναδυθεί και θα πάρει την εκδίκησή του. Μπορεί εσύ να έχεις τα μάτια σου στραμμένα στο μέλλον αλλά τα σκουπίδια που αφήνεις πίσω σου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς σου. «Ίσως ο άνθρωπος δεν είναι μονάχα το τι δημιουργεί, αλλά και το τι σκουπίδια αφήνει πίσω του, το τι καταναλώνει».

Μιχάλης Μοδινός, συγγραφέας

Το Καθώς Ψυχορραγώ (εκδ. Κέδρος), του Φόκνερ [William Faulkner], στην προ μισού αιώνα ιστορική μετάφραση του Μένη Κουμανταρέα, υπήρξε ίσως το κατ’ εξοχήν βιβλίο που με έπεισε πως πρέπει να γίνω κάποτε γραφιάς.

Η επινοημένη εκεί Κομητεία της Γιοκναπατάουφα, στον βαθύ Νότο του Μισσισσίππι, ήταν ο γεωμετρικός τόπος όπου εκτυλίσσονταν και αλληλοεπικαλύπτονταν ιστορίες και ήρωες, χτίζοντας ένα μοναδικό επίτευγμα μυθικής γεωγραφίας. Το σύνθετο λογοτεχνικό οικοσύστημα, με τα σόγια και τις δυναστείες, τους θριάμβους και τις διαψεύσεις, την τιμή και το έγκλημα, τις επικές πορείες και τις αρχετυπικές τελετουργίες είχε αποκτήσει ένα πολύπλοκο ρίζωμα μέσα μου. Αργότερα, με το Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ! του, ο Φόκνερ ολοκλήρωσε την χαρτογράφηση. Προσέθεσε μάλιστα στην έκδοση και ένα χάρτη με τη σημείωση ότι ο ίδιος είναι ο μοναδικός κύριος και ιδιοκτήτης της: επίπεδη, αραιοκατοικημένη, μπαμπακοσπαρμένη, τεμνόμενη από μεγάλα ποτάμια, ελώδης στα νότια – τα μπαγιού των απόκληρων και των παράνομων. Η Γιοκναπατάουφα παραμένει ο πλέον μυθικός των τόπων της λογοτεχνίας, γιατί είναι δομημένη σε βαθιά και ρεαλιστική γνώση. Δεν υπάρχουν εκπτώσεις στον Νότο του Φόκνερ. Γιατί οι ιστορίες του συντήκονται στη ανθρωπογεωγραφία, αποδίδοντας το πνεύμα της Ιστορίας.

Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης, συγγραφέας – μεταφραστής

Κι όμως δεν πρόκειται για το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας όπως πήγαινα ασμένως και περιπαθώς να γράψω ότι είναι το μυθιστόρημα που μου μίλησε καταλυτικά για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε το Στο Δρόμο που με ώθησε να το γυρίσω από την ποίηση στην πεζογραφία, να γίνω προζάκιας,

αλλά ο Υπόγειος Κόσμος (μτφρ. Έφη Φρυδά, εκδ. Εστία), ναι, το μεγαλούργημα, το πανόραμα, το παλίμψηστο του εξαιρετικού κυρίου Ντον ΝτεΛίλλο [Don DeLillo], αυτό είναι το έργο που, για μένα, ανοίγει τις πύλες του πυλώνα που λέγεται Αμερική, με όλη την παράνοια, το μεγαλείο, τις παλλόμενες πραγματικότητές της, με την υπερεικαστικό Κλάρα Σακς, με όλη την ποπ κουλτούρα της, με τα χαμένα αριστουργήματά της, με την εξιχνίαση των μυστικών του χρόνου, με τους μεταλλικούς της ουρανούς, και με το σκουδαριό της. Αυτό, ναι, ο Υπόγειος Κόσμος, συν το μεγαλειώδες επίτευγμα του Τσάρλι Κάουφμαν, το Antkind.

Χίλντα Παπαδημητρίου,
 συγγραφέας – μεταφράστρια

Το 1975, ενώ προετοιμαζόμουν για τη Νομική, ανακάλυψα τη δανειστική βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικάνικης Ένωσης. Και βυθίστηκα στα άπαντα του Τζον Στάινμπεκ [John Steinbeck], στο σύμπαν του οποίου εισήρθα μέσω των ξεκαρδιστικών περιπετειών των paisanos της Τορτίλα Φλατ και των περιθωριακών του Δρόμου με τις Φάμπρικες.

Η φυσική συνέχεια ήταν Τα σταφύλια της οργής (μτφρ. Κοσμάς Πολίτης, εκδ. Οι φίλοι του βιβλίου), όπου μου κόπηκε το γέλιο. Το βιβλίο διηγείται τη διαχρονική ιστορία όσων χάνουν το σπίτι τους λόγω οικονομικών ή οικολογικών συνθηκών και γίνονται «λαθραίοι» στη χώρα τους — ή σε άλλη χώρα. Είναι ένας ύμνος στην αλληλεγγύη, στον αγώνα των ανθρώπων για δικαιοσύνη και ισότητα. Η ιστορία της οικογένειας του Τομ Τζόουντ που ταξιδεύει στη Route 66 με προορισμό την Καλιφόρνια, ένωσε τους στίχους του Γούντι Γκάθρι και των μπλουζ του Λέντμπελι με τα αιτήματα των κινημάτων για τα ανθρώπινα δικαιώματα της δεκαετίας του ’60. Με βοήθησε να κατανοήσω το Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν, να εκτιμήσω τις φωτογραφίες της Ντοροθία Λανγκ και με προετοίμασε για τους δίσκους του Μπρους Σπρίνγκστιν. Γιατί η δική μου Αμερική κουβαλάει τη διάψευση του αμερικάνικου ονείρου και αγκαλιάζει όσους μένουν στο περιθώριο.

Άννα Παπασταύρου,
 μεταφράστρια

Καθώς είχα την τύχη, όχι μόνο να το διαβάσω, αλλά και να το μεταφράσω, θα πρότεινα ανεπιφύλακτα το «μυθ»ιστόρημα του Τζέφρυ Ευγενίδη [Jeffrey Eugenides] Middlesex (εκδ. Πατάκη).

Μέσα από την περιπετειώδη σάγκα μιας ελληνικής οικογένειας μεταναστών, περνώντας από τα δεινά των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και τη δραματική φυγή τους στην άλλη άκρη του κόσμου προκειμένου να βρουν μια δεύτερη πατρίδα, ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Ελληνοαμερικανός συγγραφέας, μάς μεταφέρει στην Αμερική του προηγούμενου αιώνα. Η ζωή της πρωταγωνίστριας, η οποία, λόγω της επίδρασης ενός μεταλλαγμένου γονιδίου σε τρεις γενιές της οικογένειάς της, βρίσκεται αντιμέτωπη με συνταρακτικές αλλαγές που θα καθορίσουν το μέλλον της, διατρέχει την ιστορία της Αμερικής, με όλη της την πολυχρωμία και τις αντιφάσεις, από την ποτοαπαγόρευση και τις φυλετικές ταραχές της δεκαετίας του ’70, μέχρι τις δοξασίες και τους φόβους των ετερόκλητων πληθυσμών της. Ένα βιβλίο που μέσα σε μόλις μία εικοσαετία έχει ήδη θεωρηθεί κλασικό.

Βαγγέλης Προβιάς,
 συγγραφέας – μεταφραστής

Η Αμερική είναι ένας μόνιμα μεταβαλλόμενος οργανισμός, σφυρηλατημένος από εντάσεις και γαλήνη, μελωδίες και παραφωνίες, εικόνες και ιδέες, Ιστορία και επινόηση, φιλοδοξία και αυτοκαταστροφή, απόγνωση και μεγαλείο, απλότητα και σύγχυση, ομορφιά και φρίκη. Είναι ό,τι την κάνεις εσύ, στο μυαλό σου. 

Η Αμερική είναι μια θεϊκή παράνοια, και θα μας εκπλήσσει, με κάθε τρόπο. Έτσι, αυθεντική, ατόφια παράνοια, αλλά και αναγνωστική απόλαυση, ήταν το πρώτο βαθιά Αμερικανικό μυθιστόρημα που καταβρόχθισα, στην ηλικία των δέκα – Λουλούδια στη σοφίτα (μτφρ. Μαριάνα Μπότα, εκδ. Bell) της Β.Κ. Άντριους [Virginia Andrews], ένα από τα μεγάλα best sellers της δεκαετίας του 1980. Μια μητέρα κρύβει τα τέσσερα παιδιά της στη σοφίτα του πατρικού αρχοντικού, προσδοκώντας ο πατέρας της να τη συγχωρέσει για τον γάμο της, να τη συμπεριλάβει στη διαθήκη του. Ο εγκλεισμός θα ήταν μόνο για λίγο, μόνο που... Αμύθητο χρήμα, τραγικές ανατροπές του πεπρωμένου, πλεονεξία, η φρίκη της οικογένειας, η δύναμη του πλούτου, σκληρότητα, διαταραχή, θρησκοληψία, και ένα απίστευτο ταλέντο στην σταδιακή αποκάλυψη όλο κ πιο τρομερών μυστικών...  Όλα αυτά με έδεσαν για τα καλά σε έναν ιστό βαθιά ηδονικό όσο και απωθητικό. Είπαμε. Ήμουν δέκα χρονών. Ακόμα από την ίδια αμφιθυμία υποφέρω, όμως, για την Αμερική. 

Αλέξης Σταμάτης, συγγραφέας

Η Αμερική του Αιματοβαμμένου Μεσημβρινού (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg) είναι ένας κόσμος που τρέμει κάτω από το βάρος της ίδιας του της δημιουργίας.

Ο Κόρμακ ΜακΚάρθι [Cormac McCarthy] δεν μιλά για την ελπίδα ή το όνειρο. Γράφει για το σίδερο και το αίμα που σφυρηλάτησαν τη γη. Για τον πανταχού παρόντα θάνατο. Η γλώσσα του, λιτή και ανελέητη, θυμίζει μια εποχή όπου η ανθρωπότητα δεν ήταν παρά ένα σφαγείο μέσα σε έναν κόσμο ανηλεή και αδιάφορο. Στα σύνορα της Αμερικής, η βία δεν είναι απλώς επιλογή, είναι το μόνο νόμισμα που αξίζει. Το βιβλίο αποκαλύπτει την ουσία της χώρας όχι μέσα από τη δόξα και τις κατακτήσεις, αλλά μέσα από την ωμότητα της καταστροφής. Ο άνθρωπος στο επίκεντρο αυτής της Αμερικής είναι μόνος, κυνηγημένος, ένα πιόνι της μοίρας. Ο ΜακΚάρθι βλέπει την Αμερική ως έναν τόπο όπου η βαρβαρότητα δεν είναι η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας – όπου η πρόοδος χτίζεται πάνω στα κόκαλα των νεκρών. Προφήτης και στον τόπο του.

Βίβιαν Στεργίου, συγγραφέας – μεταφράστρια

Αποκλείεται να διαλέξω μόνο ένα βιβλίο, γιατί, αλήθεια, δεν μπορώ. Καταχρώμαι την ερώτηση της μπουκπρες, για να δώσω μια λίστα αναγνωσμάτων. 

Πρώτα πρώτα πρέπει να διαβάσεις το Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή (μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, εκδ. Πόλις) και το Αμερικανικό Ειδύλλιο του Φίλιπ Ροθ [Philip Roth], για να πάρεις μια γεύση. Μετά, το Δεν γίνονται αυτά εδώ του Σίνλερ Λιούις. Την Αμερικανική Αγωγή του Λέρνερ, ειδικά επειδή τραβάει το χαλί κάτω από έναν συγκεκριμένο τρόπο εκφοράς λόγου, αλλά κι επειδή είναι απόλαυση. Πάμε σε πιο σκληροπυρηνικές καταστάσεις: ο Αχός και το Πάθος του Φόκνερ, έχει την ακαταμάχητη σαγήνη της παρακμής, της πτώσης και του οικογενειακού αδιεξόδου, ενώ ρίχνουμε ματιές και στη ζωή των μαύρων του Νότου, η μετάφραση του Κυριακίδη δίνει πόνο και το κάνει απλώς ευκολότερο να αφεθείς στη βουή των στροβιλιζόμενων χρονικοτήτων. Πλάι σ' αυτό βάλε το Όλοι οι άνθρωποι του Βασιλιά, που είναι κάπως απαιτητική ιστορία, αλλά αξίζει τον κόπο της ανάγνωσής της με το παραπάνω. Οι Διορθώσεις του Τζόναθαν Φράνζεν, είναι ένα απίστευτα απολαυστικό, μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα. Θα πρότεινα ακόμη (παραβιάζοντας κι άλλο το πλαίσιο της ερώτησης) ένα χιομοριστικό δοκίμιο/μακροσκελές άρθρο του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας A Supposedly Fun Thing I will Never do Again που εκθέτει τους συμπατριώτες του και όλο τον μελαγχολικό καταναλωτισμό «ξεχωριστών» εμπειριών, το Ξένο Χώμα της Τζανίν Κάμμινς που αφορά τη μετανάστευση στις Η.Π.Α. –μεγάλο θέμα στις εκλογές, με τα κόμματα μάλλον να έχουν μετατοπιστεί προς το πεδίο της αντιδραστικής σκέψης ως προς τη φύση της μετακίνησης των ανθρώπων–, το Δεν είμαι ο νέγρος σου του Μπόλντουιν, τον Γυάλινο Κώδωνα της Σύλβια Πλαθ για την εσωτερικότητα και την παραφροσύνη του και τελικά θα κατέληγα πάλι στον Φίλιπ Ροθ και θα έλεγα να τα διαβάσει κανείς όλα τα έργα του, προσεκτικά, ένα προς ένα. Αυτή είναι μία αληθινά ελλιπής, αυθαίρετη και προβληματική λίστα που μπορεί να λειτουργήσει απλώς σαν μία αφορμή, για να ψαχουλέψει κανείς στον σωρό πολλών και πολύ καλών αμερικανικών έργων. 

Βάσια Τζανακάρη, συγγραφέας – μεταφράστρια

Έφτασα στον Αμερικανικό Νότο της Φλάνερι Ο’ Κόνορ [Flannery O' Connor] κάπως ανορθόδοξα, μέσω Αυστραλίας.

Συγκεκριμένα το πρώτο μου ανάγνωσμα που προσέγγιζε το southern gothic ή αλλιώς γοτθικη λογοτεχνία του Αμερικανικού Νότου ήταν το «Η δε όνος είδεν άγγελον», του Νικ Κέιβ, το οποίο ήταν η δική του απόπειρα να «βγάλει» τις λογοτεχνικές επιρροές του. Όταν λοιπόν διαβάζοντας τις σχετικές κριτικές συνάντησα το όνομά της Αμερικανίδας πεζογράφου, αμέσως την αναζήτησα και έπεσα πάνω στη συλλογή διηγημάτων Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Γράμματα). Ιστορίες σκοτεινές και ανατριχιαστικές, που διαδραματίζονται στο χαρακτηριστικό παρακμιακό και υποβαθμισμένο τοπίο του νότου, με κυρίαρχο στοιχείο τη βία και τη θρησκευτικότητα. Η πίστη ή δήθεν πίστη των ηρώων έρχεται σε εντυπωσιακή αντίστιξη με τις τύχες και τις πράξεις τους, τις οποίες διαπερνά η ιδέα της αμαρτίας και της άφεσης. Πολλές φορές σοκαριστικά, τα διηγήματα της Ο’ Κόνορ μας παρασέρνουν σε έναν κόσμο ψυχικής και σωματικής δυσμορφίας, θανάτου και απελπισίας, διακρίνονται όμως σταθερά από το σαρδόνιο χιούμορ της και φωτίζουν ένα κομμάτι της Αμερικής που μας απωθεί, ενώ ταυτόχρονα ασκεί μια γκροτέσκα γοητεία.

Έλενα Χουζούρη, συγγραφέας


Ανακαλύπτω τη… δική μου Αμερική γύρω στα 10 με 11 μου χρόνια. Είναι η Αμερική της Φράνσι, της έφηβης ηρωίδας της Μπέτι Σμιθ [Betty Smith] στο Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν (μτφρ. Στάθης Αλημίσης, εκδ. Μίνωας).

Ανασύρω το βιβλίο με το χρωματιστό εξώφυλλο, από τη βιβλιοθήκη μιας αγαπημένης μου θείας, και βουτάω κυριολεκτικά στις σελίδες του. Μοναχοπαίδι, κλειστό και γεμάτο φαντασία, που αντί να παίζει, διαβάζει. Με τη Φράνσι κάνω ένα τεράστιο άλμα χρόνου και τόπου και προσγειώνομαι στο Μπρούκλιν. Τριγυρίζω στις γειτονιές του παρέα με τη Φράνσι, που επίσης αγαπάει να διαβάζει. Τόσο πια ταυτίζομαι που αρχίζω να αισθάνομαι ότι έχω γεννηθεί και ζήσει στο Μπρούκλιν. Και τόσο πια το πιστεύω που αρχίζω να το λέω σε συμμαθητές και συμμαθήτριες, όπου βρεθώ και όπου σταθώ και μάλιστα να διηγούμαι πώς είναι το Μπρούκλιν! Τον ίδιο καιρό ανακαλύπτω και τη ροκ μουσική, ακούγοντας, κολλημένη, το «Λεωφορείο Η Μελωδία», του Νίκου Μαστοράκη. Ε, τυχαία είχα την αμερικάνικη σημαιούλα πάνω από το κρεβάτι μου;

Χρήστος Χρυσόπουλος, συγγραφέας

Μια παράγραφος από το βιβλίο του Cornell West Democracy Matters - Winning the Fight Against Imperialism (Penguin, 2005).

«Το αμερικανικό δημοκρατικό πείραμα είναι μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία όχι επειδή είμαστε οι εκλεκτοί του Θεού ούτε επειδή αποτελούμε μια δύναμη του καλού, αλλά εξαιτίας της απροθυμίας μας να αναγνωρίσουμε τις βαθιές ρατσιστικές και ιμπεριαλιστικές ρίζες του πολιτικού μας εγχειρήματος. Αποτελούμε την εξαίρεση επειδή αρνούμαστε τα αντι-δημοκρατικά θεμέλια της αμερικανικής δημοκρατίας. Κανένα άλλο δημοκρατικό έθνος δεν ευημερεί με τέτοια υποκριτική αθωότητα, τέτοια παραλυτική απροθυμία να αντιμετωπίσει τη σκοτεινή πλευρά της ιστορίας του. Ετούτη η συναισθηματική υπεκφυγή της ιστορίας, η εφηβική αποφυγή των επώδυνων αληθειών για τον εαυτό μας σημαίνει πως, μολονότι γινόμαστε ωριμότεροι, μεγαλύτεροι και ισχυρότεροι, αδυνατούμε να ενηλικιωθούμε. Το να σταθούμε απέναντι στα ζητήματα της φυλής και της αυτοκρατορίας σημαίνει να αντικρίσουμε αυτό που επιθυμούμε να αποφύγουμε. Κι όμως, εμείς γυρνάμε τα μάτια εις βάρος της δημοκρατικής μας ενηλικίωσης». [σελ. 41. ΜΤΣ.]