Έξι καλά ή και κλασικά στο είδος τους βιβλία που μας συστήνουν τη φιλοσοφία και το φιλοσοφείν με πρωτότυπους τρόπους, επιζητώντας το ενδιαφέρον του ευρέως κοινού.
Του Μύρωνα Ζαχαράκη
Κατά γενική ομολογία, η Φιλοσοφία είναι μια από τις πιο μπερδεμένες περιοχές του ανθρώπινου πνεύματος. «Αυτά είναι φιλοσοφίες», είναι μια φράση που ακούμε πολύ συχνά. Όσοι μάλιστα από μας έχουμε κάνει σπουδές Φιλοσοφίας, έχουμε εξοικειωθεί με τη χαρακτηριστικά δύσπιστα πρόσωπα των διαφόρων γνωστών μας όταν το μαθαίνουν. Είναι επίσης γεγονός ότι η Φιλοσοφία μοιάζει ακόμη για πολλούς μια σχετικά αχαρτογράφητη περιοχή, μια terra incognita, πιθανότατα λόγω της στρυφνής γλώσσας των εκπροσώπων της, σε συνδυασμό με τις διανοητικές λεπτολογίες που επιλέγει (ή αναγκάζεται) να χρησιμοποιεί. Αυτή είναι κυρίως που έχει δώσει στη φιλοσοφία τη φήμη ότι δεν είναι παρά ένα ανώφελο ψιλοκοσκίνισμα εννοιών χωρίς επαφή με την πραγματική ζωή.
Ακόμη και στη λογοτεχνία, ο ενημερωμένος αναγνώστης δε μπορεί να μην αναγνωρίσει σαφείς φιλοσοφικές επιρροές.
Κι όμως, αν η Φιλοσοφία είναι γενικά αντικείμενο φόβου, παραμένει πανταχού παρούσα. Διαβάζοντας ένα βιβλίο Κοινωνιολογίας, Ψυχολογίας, Πολιτικών ή Οικονομικών Επιστημών, μένει κανείς κατάπληκτος με το πόσες φιλοσοφικές έννοιες προϋποτίθενται και συζητούνται. Ακόμη και στη λογοτεχνία, ο ενημερωμένος αναγνώστης δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει τις σαφείς φιλοσοφικές επιρροές στην ποίηση του Σολωμού, του Καβάφη και του Khalil Gibran, ή στα μυθιστορήματα των Tolstoy, Dostoevsky, Kafka, Huxley, Pessoa και Καζαντζάκη. Το ίδιο συμβαίνει στο θέατρο αλλά και στον κινηματογράφο. Σύγχρονα και φαινομενικά πρωτότυπα κινήματα, οφείλουν τις ιδέες τους σε φιλοσοφικές διατυπώσεις στοχαστών που έζησαν αιώνες πριν. Τελευταία, παρουσιάζονται νέοι συσχετισμοί της Φιλοσοφίας με άλλους γνωστικούς κλάδους (Επιστημολογία, Φιλοσοφία της Πληροφορικής), ενώ με την τεχνολογία πυροδοτούνται συνεχώς νέα ηθικά διλήμματα. Όσο λοιπόν αποφεύγουμε τη Φιλοσοφία, τόσο εκείνη μας καταδιώκει.
Γι’ αυτό και είναι ευτύχημα που τα τελευταία χρόνια έχουν εκδοθεί και μεταφραστεί στη γλώσσα μας αρκετά βιβλία με στόχο να παρουσιάσουν ορισμένες από τις σημαντικότερες ιδέες των φιλοσόφων στο ευρύ κοινό. Υπάρχουν μάλιστα ορισμένα, όχι πάρα πολλά είναι η αλήθεια, που η δομική αρτιότητα της μορφής τους μας συνεπαίρνει τόσο έντονα, ώστε να μην παρατηρούμε την καταλυτική επίδραση που έχουν πάνω μας οι ιδέες που εκφράζουν. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα δύο βιβλία του Γερμανού καθηγητή Robert Zimmer, Η πύλη των φιλοσόφων και Η νέα πύλη των φιλοσόφων, τα οποία επανεκδόθηκαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα. Κάνοντας λόγο για μορφική αρτιότητα, θέλω να ξεκαθαρίσω πως δεν πρόκειται για λογοτεχνικά κείμενα, αν και ο αναγνώστης τους μπορεί εύκολα να αποκομίσει μια τέτοια εντύπωση καθώς τα διαβάζει. Συγκεκριμένα, καθένα από αυτά παρουσιάζει με σαφή και εύληπτο τρόπο μερικά από τα πιο κλασικά, διαχρονικά αλλά και στρυφνά κείμενα της Δυτικής φιλοσοφίας, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μέχρι τον Martin Heidegger και τον Paul Feyerabend. Όχι μόνο κάθε ενότητα είναι αφοσιωμένη σε ένα κορυφαίο έργο της φιλοσοφικής γραμματείας, αλλά η παρουσίαση συνοδεύεται και από μια σύντομη έκθεση της ζωής του φιλοσόφου-συγγραφέα του, αναφέροντας τις επιρροές, την εκάστοτε εποχή και τις προσωπικές γνωριμίες που διαμόρφωσαν το συγκεκριμένο έργο του. Στο τέλος κάθε ενότητας υπάρχουν συνοπτικά οι επιδράσεις του εκάστοτε έργου στους μεταγενέστερους. Ο δρ. Robert Zimmer όχι μόνο έχει έξοχη κατάρτιση στον τομέα της Φιλοσοφίας, αλλά διαθέτει και το ειδικό χάρισμα να παρουσιάζει γλαφυρά στον αναγνώστη τις πιο δύσκολες και αφηρημένες έννοιες, με τρόπο που θυμίζει τα περίφημα «φιλοσοφικά μυθιστορήματα» του Jostein Gaarder.
Αν και γράφτηκε το 1926, διατηρεί μέχρι σήμερα την αξία και τη γοητεία του, γι’ αυτό και υπάρχει σχεδόν σε κάθε μεγάλο βιβλιοπωλείο.
Ένα επίσης σημαντικό ανάγνωσμα, για όποιον θέλει να κάνει τα πρώτα του βήματα στη μελέτη της Δυτικής φιλοσοφικής παράδοσης, είναι η Περιπέτεια της φιλοσοφίας, του ιστορικού των πολιτισμών Will Durant, ένα βιβλίο που, αν και γράφτηκε το 1926, διατηρεί μέχρι σήμερα την αξία και τη γοητεία του, γι’ αυτό και υπάρχει σχεδόν σε κάθε μεγάλο βιβλιοπωλείο. Ο Durant, επίσης διδάκτωρ Φιλοσοφίας, διακρίνεται για την σπάνια ευρυμάθειά του στον χώρο των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων, αλλά και για τα χιουμοριστικά σχόλια που κάνει για τους μεγάλους φιλοσόφους. Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο του, έχει την εντύπωση ότι ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Spinoza, o Schopenhauer και ο Nietzsche μετατρέπονται με ανάλαφρο τρόπο σε φίλους και οικείους μας. Ο Durant δε διστάζει να ασκήσει αυστηρή και ώριμη κριτική στις ιδέες τους, έτσι που ο αναγνώστης είτε συμφωνεί μαζί του είτε διαφωνεί θα έχει μια καλή ευκαιρία να ασκήσει την κρίση (και το χιούμορ) του.
Στην ίδια παράδοση κινείται το συναρπαστικό graphic novel Logicomix, που είναι αφιερωμένο στην ανάπτυξη της μαθηματικής λογικής και φιλοσοφίας, από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου. Οι ήρωες κερδίζουν τη συμπάθεια του αναγνώστη, ο οποίος παρασύρεται και ταξιδεύει στον χρόνο με τον Bertrand Russel (τον αφηγητή της ιστορίας), ανακαλύπτοντας το μεγάλο όνειρο που κρυβόταν πίσω από τις περίπλοκες μαθηματικές εξισώσεις του.
Επιδίωξη του συγγραφέα είναι να αμφισβητήσει τη βεβαιότητα ορισμένων σύγχρονων επιστημόνων (π.χ. Hawking) για τον «θάνατο» της φιλοσοφικής σκέψης.
Ένα επίσης ενδιαφέρον ανάγνωσμα είναι η Σύντομη ιστορία της δυτικής σκέψης, του Stephen Trompley, που δεν αρκείται στην περιγραφή φιλοσοφικών ιδεών και συστημάτων, αλλά προχωρά στην αναμέτρηση με τις διάφορες καλλιτεχνικές και επιστημονικές τάσεις της εκάστοτε εποχής. Επιδίωξη του συγγραφέα είναι να αμφισβητήσει τη βεβαιότητα ορισμένων σύγχρονων επιστημόνων (π.χ. Hawking) για τον «θάνατο» της φιλοσοφικής σκέψης. Ολόκληρη η ιστορία της Δυτικής σκέψης κάνει το πέρασμά της μέσα στις σελίδες του. Τέλος, υπάρχει ένα επίσης ενδιαφέρον ανάγνωσμα, το οποίο συμπυκνώνει φιλοσοφικές ιδέες με τη μορφή συλλογισμών. Πρόκειται για το συλλογικό Η φιλοσοφία με απλά λόγια. Το συγκεκριμένο έχει την ευχάριστη πρωτοτυπία να συμπυκνώνει πολλές ιδέες με έναν κεντρικό συλλογισμό που καταλήγει σε ένα χαρακτηριστικό απόφθεγμα («Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που διαπραγματεύεται»). Έτσι ο αναγνώστης εξοικειώνεται με ορισμένες από τις σημαντικότερες φιλοσοφικές ιδέες της ιστορίας (από τον Θαλή και τον Πλάτωνα ως τον Frantz Fanon και τον Habermas).
Τα παραπάνω βιβλία, καθένα τους γραμμένο με διαφορετική δομή και περιεχόμενο, μπορούν να υποβοηθήσουν το δύσκολο έργο της εξόδου της φιλοσοφικής παράδοσης από τα ράφια των σκονισμένων βιβλιοθηκών για χάρη της γόνιμης συνάντησής της με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Αντίθετα από τις επιθυμίες ορισμένων ακαδημαϊκών ελίτ, η μελέτη των φιλοσοφικών κειμένων δεν αποτελεί προνόμιο ορισμένων ειδικών ερευνητών, αλλά πεδίο προβληματισμού για κάθε ανήσυχο άνθρωπο που θέλει να στοχαστεί πάνω στα διαχρονικά ανθρώπινα προβλήματα.
Κόντρα στα προγνωστικά, η Φιλοσοφία αντιστέκεται και βρίσκεται πάντα μπροστά μας, έτοιμη να μας δυσκολέψει τη ζωή με τα προκλητικά ερωτήματά της, αλλά και να μας δώσει την ευκαιρία να οξύνουμε τη σκέψη μας, να διακρίνουμε ένα καλό από ένα κακό επιχείρημα και να θέσουμε υπό αμφισβήτηση όσα θεωρούνται αυτονόητα και τετριμμένα.
* Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας.
Η νέα πύλη των φιλοσόφων
Logicomix 
Η φιλοσοφία με απλά λόγια
