14 στιγμές της Θεσσαλονίκης στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο

Μια ιδιαίτερα αξιόλογη και προσεγμένη ενότητα ιστορικών βιβλίων για την πόλη της Θεσσαλονίκης είναι η σειρά «Η Θεσσαλονίκη στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο» των εκδόσεων University Studio Press. Η έκδοση, συνολικά 14άρων βιβλίων, έγινε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, όπως αρχικά ονομάστηκε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Την επιμέλεια της σειράς είχε ο συγγραφέας, πολιτικός μηχανικός και συλλέκτης Γιάννης Μέγας.

Κάθε τόμος περιλαμβάνει έναν ξεχωριστό τομέα της Θεσσαλονίκης σε σχέση με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και έτσι φωτίζονται ποικίλες πτυχές της ζωής της πόλης όπως και η ίδια η εποχή. Όλοι οι τόμοι περιέχουν πλούσιο εικονογραφικό υλικό (πίνακες, εφημερίδες, γραμματόσημα, κ.τλ), από το οποίο, ένα μεγάλο μέρος είναι πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό και δυσεύρετοι χάρτες της εποχής.

Φιλοδοξία της σειράς των εκδόσεων University Studio Press, όπως αναφέρει στο προλογικό σημείωμά του ο ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ιστορικός Ιωάννης Χασιώτης, είναι «να αλλάξει ως ένα βαθμό την εικόνα της παλαιότερης σχετικής ελληνικής βιβλιογραφίας ή τουλάχιστον να την εμπλουτίσει αισθητά».

Για τη μελέτη, την έρευνα και τη συγγραφή των βιβλίων εργάστηκαν οι μελετητές και συγγραφείς: Αντώνης Σατραζάνης, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Σάκης Σερέφας, Μανώλης Κονδυλάκης, Αλέξανδρος Γαρύφαλλος, Παρασκευάς Σαββαϊτης, Δημήτρης Χριστοδούλου, Σπύρος Λαζαρίδου, Αλεξάνδρας Καραδήμου-Γερόλυμπου, Βλάσης Βλασίδης, Μαρίας Καμπούρη-Βαμβούκου, Πέτρος Παπαπολυβίου, Καλλιόπη Ευκλείδου και Στέλιος Ανδρέου.

Η σειρά ξεκινάει με το έργο του Γιάννη Μέγα Τα συμμαχικά στρατεύματα – Η βαβέλ των φυλών, που παρουσιάζει με λίγα λόγια και πολλές εικόνες την πανσπερμία των συμμαχικών στρατευμάτων με κέντρο αναφοράς τη Θεσσαλονίκη, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως έδρα του στρατηγείου και επιτελείου των συμμαχικών δυνάμεων καθώς και έδρα των διοικήσεων των επιμέρους επιτελείων. Χωρίς να γίνεται καμία αναφορά σε πολεμικές επιχειρήσεις και μέσα από φωτογραφίες τραβηγμένες από επίσημες φωτογραφικές υπηρεσίες των διαφόρων στρατευμάτων, απλούς αξιωματικούς και ιδιώτες, το βιβλίο αποτυπώνει την ταυτότητα των συμμαχικών στρατευμάτων και σκιαγραφεί την καθημερινή ζωή στο στρατόπεδο και την πόλη της Θεσσαλονίκης. Ο Γιάννης Μέγας είναι πολιτικός μηχανικός, συγγραφέας και συλλέκτης.

Οι τρεις Γάλλοι αρχιστράτηγοι «της στρατιάς της Ανατολής» στη Θεσσαλονίκη τιτλοφορείται το 2ο βιβλίο της σειράς και ο διευθυντής του Κέντρου Ιστορίας της Θεσσαλονίκης Αντώνιος Σατραζάνης γράφει για τη δράση των τριών Γάλλων αρχιστρατήγων, καθώς το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα ήταν το πολυπληθέστερο των συμμάχων και βρήκε στη Θεσσαλονίκη μια ανθηρή γαλλική παροικία. Η παρουσία των τριών Γάλλων στρατηγών στη Θεσσαλονίκη που ουσιαστικά ήταν και οι αρχιστράτηγοι των συμμαχικών δυνάμεων, συνετέλεσε αρχικώς στην οριστικοποίηση της ένταξης της Ελλάδας στην Entente, πολιτικό γεγονός που σηματοδότησε μεγάλες εξελίξεις. Καθένας από αυτούς, με την ιδιαίτερη ομολογουμένως προσωπικότητά του, συνετέλεσαν ώστε η πόλη της Θεσσαλονίκης να εισπράξει το αποτέλεσμα των γεγονότων που είχαν άμεση σχέση με την παρουσία τους. Εκείνη την μεταβατική σε πολλές πλευρές εποχή, όχι μόνον για τη Θεσσαλονίκη αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα, η παρουσία τους είχε άμεση σχέση και με την ελληνική πολιτική ζωή που στην κυριολεξία σπαράσσονταν από την αντίθεση του Ελευθέριου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο Αντώνης Σατραζάνης είναι Δρ. ελληνικής φιλολογίας και προϊστάμενος του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.

Ο ιστορικός Ιάκωβος Μηχαηλίδης γράφει το 3ο βιβλίο της σειράς Το κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Η μελέτη αυτή εξιστορεί τα γεγονότα που οδήγησαν στην εκδήλωση του Κινήματος της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 1916 καθώς και τις συνέπειές του, έως τα τέλη της άνοιξης του 1917, όταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, υπό την πίεση των όπλων της Αντάντ, υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Επρόκειτο για γεγονότα δραματικά που έχουν μείνει γνωστά με τον όρο Εθνικός Διχασμός. Ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης υπηρετεί ως Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Στον 4ο της σειράς «Δεν υπήρξαν ήρωες εδώ…» – Λογοτεχνικά Κείμενα και Μαρτυρίες ο ποιητής, πεζογράφος και μελετητής της τοπικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης Σάκης Σερέφας ασχολείται με όσα λογοτέχνησαν ξένοι και Έλληνες συγγραφείς με αφορμή την πόλη της Θεσσαλονίκης κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι περισσότεροι από αυτούς έζησαν από κοντά τα γεγονότα και εμπνεύστηκαν γράφοντας ποιήματα, πεζά, μαρτυρίες, θεατρικά έργα και ημερολόγια με τα οποία προγραμματικά αποχαιρετούν την πόλη, καθώς νιώθουν εφήμεροι και περαστικοί από αυτήν. Μέσα στην αταραξία της άκαπνης πόλης, όπου δεν έπεσε ούτε μια τουφεκιά στη διάρκεια του πολέμου, αποτυπώνονται με έναν αντιηρωικό τόνο σκέψεις, περιπέτειες και σκηνές από τη Θεσσαλονίκη της εποχής. Ο Σάκης Σερέφας είναι συγγραφέας.

Ο δημοσιογράφος και μελετητής της Ιστορίας Μανώλης Κανδυλάκης στο Ο Τύπος της Θεσσαλονίκης στον Α΄παγκόσμιο πόλεμο, το 5ο βιβλίο της σειράς, διερευνά τη σχέση αλλά και τον ρόλο που έπαιξε ο Τύπος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα, μελετάται η συμβολή του ελληνικού τύπου στην ανάδειξη των γεγονότων καθώς και στην προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί ως μέσον όχι μόνο για την καλύτερη ενημέρωση της κοινής γνώμης αλλά και για τη διαμόρφωσή της κατά τα συμφέροντα των κρατικών και εθνικών συνασπισμών, ενώ παράλληλα κρατούσε συντροφιά στους στρατιώτες στα χαρακώματα.Ο Τύπος, ελληνικός και ο παγκόσμιος, είχε χρησιμοποιηθεί μόνο για την περιγραφή των πολεμικών γεγονότων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ωστόσο χρησιμοποιήθηκε και ως όπλο για τη διεξαγωγή των διαφόρων επιπέδων του πολέμου αλλά και για την προπαγάνδα, είτε των επιδιωκόμενων από τα διάφορα κράτη στόχων, είτε για την επίκριση επιδιώξεων των αντιπάλων κρατών.

Το 6ο βιβλίο Η κατάρριψη του Ζέπελιν (Μάιος 1916) που έγραψε ο Γιάννης Μέγας μιλά για τη νύχτα της 4ης προς την 5η Μαΐου 1916 όπου εμφανίστηκε για τρίτη, και τελευταία φορά, στον ουρανό της Θεσσαλονίκης το γερμανικό αερόπλοιο Ζέπελιν LZ-85 με σκοπό τον βομβαρδισμό στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Τα παρατηρητήρια των Άγγλων κατά μήκος του Αξιού το εντόπισαν και αμέσως ειδοποιήθηκε η αντιαεροπορική άμυνα της πόλης. Το LZ-85 έφθασε πάνω από την πόλη και άρχισε σειρά ελιγμών για να αποφύγει τα τροχιοδεικτικά. Μόλις όμως παρέκκλινε από την πορεία του, λόγω της παρενόχλησης από τα γαλλικά αεροπλάνα, στις 03.15, το εγγλέζικο θωρηκτό HMS Agamemnon του κατάφερε τη χαριστική βολή. Τελικά έπεσε στους βάλτους των εκβολών της αριστερής όχθης του Αξιού, στην περιοχή Κουλακιάς, τη σημερινή Χαλάστρα. Το πλήρωμα συνελήφθη και στάλθηκε στη Γαλλία. Τα συντρίμμια του Ζέπελιν συναρμολογήθηκαν και ολόκληρος ο σκελετός εκτέθηκε για πολλές εβδομάδες στην πλατεία του Λευκού Πύργου. Το γεγονός πήρε πολύ μεγάλη δημοσιότητα και για πολλές εβδομάδες τα ευρωπαϊκά περιοδικά είχαν ανταποκρίσεις και φωτογραφίες.

Στο 7ο βιβλίο με τίτλο Οι υγειονομικές υπηρεσίες στο μακεδονικό μέτωπο οι συγγραφείς, καθηγητής Αλεξ. Γαρύφαλλος, Παρ. Σαβαϊδης και Δ. Χριστόδουλου, μελετούν την απόβαση και την εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία μιας τεράστιας στρατιάς εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών και αξιωματικών του συμμαχικού στρατού που άλλαξε πολλές από τις υπάρχουσες κοινωνικές δομές, επηρεάζοντας την οικονομία και βελτιώνοντας τις υποδομές και τις συνθήκες υγιεινής της περιοχής. Περιγράφονται οι πρώτες συμμαχικές υγειονομικές εγκαταστάσεις, η περίθαλψη και μεταφορά των τραυματιών, τα συμμαχικά νοσοκομεία στην περιοχή της Θεσσαλονίκης καθώς και οι σημαντικότερες ασθένειες που απασχόλησαν το Μακεδονικό Μέτωπο. Ο Αλέξανδρος Γαρύφαλλος είναι Καθηγητής Παθολογίας και Πρόεδρος του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ. Ο Παρασκευάς Σαββαΐδης είναι Καθηγητής του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΑΠΘ. Ο Δημήτριος Χριστοδούλου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ.

Στο 8ο βιβλίο της σειράς Οχυρωμένο στρατόπεδο, ανοχύρωτη πόλη – Καταστροφή και αναμόρφωση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 το θέμα της καθηγήτριας Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου είναι η Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917, γεγονός, που άλλαξε ριζικά την εικόνα της Θεσσαλονίκης. Στα οχτώ κεφάλαια του βιβλίου γίνεται λόγος γενικά για τις καταστροφές, για τις προσπάθειες, που είχε κάνει η Οθωμανική κυβέρνηση για τον εκσυγχρονισμό της Θεσσαλονίκης και για τη Μεγάλη Πυρκαγιά, όπου η συγγραφέας αφήνει την υπόνοια πως ίσως όλη αυτή η καταστροφή να μην ήταν απλώς ατύχημα.

Εκείθεν της Αγίας Παρασκευής – Το τοπίο της δυτικής υπαίθρου της Θεσσαλονίκης (1914-1919) είναι ο τίτλος του 9ου βιβλίου της σειράς που έγραψε ο καθηγητής Σπύρος Λαζαρίδης. Από το 1914 και μέχρι το 1919 η, εκτός των τειχών, δυτική Θεσσαλονίκη εγκατέλειψε την ρουτίνα ενός τοπίου που το διέσχιζαν χείμαρροι και ακαλλιέργητα εδάφη. Ήταν μια ευρεία έκταση όπου τα μόνα ανθρώπινα έργα ήταν δυο νεκροταφεία, δυο επιβλητικά κτίρια των καθολικών και ένα στρατόπεδο κτισμένο κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Και στα όρια αυτού του χώρου τα τσιφλίκια Καρά Χουσεΐν, Λεμπέτ, Χαρμάνκιοϊ και το, απροσδιορίστου εδαφικού αντικρίσματος, τοπωνύμιο Ζέιτενλικ. Το Λεμπέτ και το Ζέιτενλικ είναι δύο λέξεις που απέκτησαν διαφορετικά νοήματα, ανάλογα με το ποιος τα χρησιμοποιούσε. Ποιοι, πότε και πώς, λοιπόν, έκαναν χρήση αυτών των ονομάτων; Κρυβόταν κάποιου είδους σκοπιμότητα πίσω από την χρήση αυτή; Η περίοδος 1914-1919 είναι πολύ σημαντική από αυτή τη σκοπιά. Τότε γίνεται μια κοσμογονία στην περιοχή, τον απόηχο της οποίας μπορούμε να αφουγκραστούμε, όχι μόνο από επίσημα έγγραφα και βιβλία, αλλά και από τον επίκαιρο (τότε) λόγο των εφημερίδων. Και ο λόγος των εφημερίδων εκείνης της εποχής ήταν κατάφορτος από ιδεολογήματα και πολιτικές σκοπιμότητες από τις οποίες δεν γλίτωναν ούτε τα απλά ονόματα. Το βιβλίο παρακολουθεί την εμπλοκή του τοπίου και των τοπωνυμίων στα ανθρώπινα έργα με αφορμή τα μεγάλα γεγονότα: Πρόσφυγες από το 1914, στρατιώτες της Αντάντ του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1915, πυροπαθείς το 1917.

Το 10ο βιβλίο Η τέχνη στα χρόνια του «πολέμου των χαρακωμάτων» – Στρατιώτες - ζωγράφοι της στρατιάς της ανατολής στη Θεσσαλονίκη γράφει η καθηγήτρια αρχιτεκτονικής Καμπούρη-Βαμβούκου Μαρία. Το έργο ιχνηλατεί τη συνεισφορά των ξένων στρατιωτών στην ιστορική και κοινωνική ζωή της πόλης και αναζητεί να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο βίωναν και προσλάμβαναν τον πόλεμο οι ξένοι μαχητές στο Μακεδονικό Μέτωπο. Αποτυπώνει την εικόνα της Θεσσαλονίκης στα μάτια των ξένων στρατιωτών μέσα από τα γεγονότα, μικρά και μεγάλα της Στρατιάς της Ανατολής, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου που μοιάζει να αποκτά ζωντανή όψη και έντονη δράση για το διάστημα από το 1915 έως το 1918. Εξωτική και συγχρόνως κοσμοπολίτικη, παραδοσιακή και συνάμα πολύγλωσση με θρησκευτικές και πολιτισμικές αντιθέσεις, η Θεσσαλονίκη θα αποτελέσει αντικείμενο καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας για ζωγράφους, φωτογράφους, ποιητές και λογοτέχνες. Η εικονογράφηση της έκδοσης έγινε στη συντριπτική της πλειοψηφία με υλικό από το αρχείο του Γιάννη Μέγα. Η Μαρία Καμπούρη-Βαμβούκου είναι Ομότιμη Καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Στο 11ο βιβλίο της σειράς με τίτλο Η χαρτογραφική παραγωγή στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωδαισίας και Γεωματικής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ Παρασκευάς Σαββαΐδης και ένας από του σημαντικότερους συλλέκτες χαρτών στην Ελλάδα ο Σάββας Δεμερτζής ασχολούνται με την ορθή απεικόνιση της γεωγραφίας του πολέμου σε ένα χάρτη που αποτελούσε πάντοτε ισχυρό όπλο για το σχεδιασμό και την εκτέλεση των πολεμικών επιχειρήσεων. Η ορθή απεικόνιση της γεωγραφίας του πολέμου σε ένα χάρτη αποτελούσε πάντοτε ισχυρό όπλο για το σχεδιασμό και την εκτέλεση των πολεμικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, όπως και στα άλλα μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η χαρτογραφική γνώση της περιοχής του Μακεδονικού Μετώπου παρέμενε ιδιαίτερα ατελής και οι υπάρχοντες χάρτες ήταν ανεπαρκείς για την υποστήριξη της διεξαγωγής του πολέμου, ιδιαίτερα στις δύσβατες περιοχές της ζώνης του μετώπου. Έτσι, με την ευκαιρία των πολεμικών επιχειρήσεων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μεγάλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας χαρτογραφήθηκαν για πρώτη φορά με αρκετή λεπτομέρεια. Συμπεριλαμβάνουν τη σχεδίαση χαρακωμάτων και ατέλειωτων σειρών συρματοπλεγμάτων που δείχνουν τη σφοδρότητα και την αγριότητα του πολέμου, αλλά και τη σκωπτική και σατιρική διάθεση των τοπογράφων με τα αναγραφόμενα τοπωνύμια που ίσως κράτησαν έτσι την ανθρώπινη διάσταση και την ελπίδα ανέπαφη.

Το 12ο βιβλίο Η μνήμη του μεγάλου πολέμου – Κοιμητήρια του Μακεδονικού Μετώπου στη Θεσσαλονίκη γράφει ο καθηγητής Βλάσης Βλασίδης. Στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας (στην Ελλάδα, FYROM και Αλβανία) υπάρχουν αρκετά στρατιωτικά κοιμητήρια όπου είναι θαμμένοι περισσότεροι από 60.000 στρατιώτες (Ιταλοί, Γάλλοι, Βρετανοί, Γερμανοί, Ρώσοι, Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι, καθώς και από τις αποικίες). Τα κοιμητήρια αυτά που διατηρούνται στις περισσότερες περιπτώσεις σε άριστη κατάσταση αποτελούν ζωντανές μαρτυρίες μιας από τις πιο ταραγμένες περιόδους της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας και ταυτόχρονα αποτελούν και μια σειρά μνημείων που αποδεικνύουν το κοινό πολιτικό και στρατιωτικό παρελθόν των Βαλκανίων και της υπόλοιπης Ευρώπης, και δείγμα κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Το βιβλίο, παρουσιάζει τη διαδικασία δημιουργίας αυτών των κοιμητηρίων, την εξέλιξή τους σε μόνιμους μνημειακούς χώρους, καθώς και την πολιτική της κάθε χώρας στο θέμα των εορτών και της απονομής τιμών προς τους νεκρούς τους. Η εικονογράφηση της έκδοσης έγινε κυρίως από το φωτογραφικό αρχείο του συγγραφέα και συμπληρώθηκε κατά περίπτωση με φωτογραφίες που διέθεσαν ευγενικά διάφοροι ιστορικοί και διπλωματικοί φορείς καθώς και ιδιώτες αποκλειστικά για τα ανάγκες της έκδοσης.

Στο 13ο βιβλίο της σειράς Η Κυπριακή παρουσία στην "ένοπλον νύμφην του Θερμαϊκού" στα χρόνια του μεγάλου πολέμου ο καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Πέτρος Παπαπολυβίου με την παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να προσκομίσει, για όσα διαδραματίστηκαν στη Θεσσαλονίκη και στον ευρύτερο μακεδονικό χώρο, κατά το 1916-1920, μια διαφορετική οπτική, αυτήν των Ελλήνων της Κύπρου. Το «Μακεδονικό Μεταγωγικό Σώμα» του βρετανικού στρατού έδωσε την ευκαιρία σε τουλάχιστον 12.000 Κυπρίους, Έλληνες στην πλειοψηφία τους, αλλά και μερικές εκατοντάδες Τούρκους, να βρεθούν στη Μακεδονία ως ημιονηγοί, με βασικό κίνητρο το υψηλό ημερομίσθιο, αλλά και για να «γνωρίσουν τον κόσμο» ή για να «αγωνισθούν υπέρ των Μακεδόνων αδελφών των», όπως διαλαλούσαν οι προπαγανδιστικές αφίσες των αποικιακών Αρχών. Παράλληλα, εθελοντές από την Κύπρο πολέμησαν στη Μακεδονία από τις τάξεις του στρατού της «Εθνικής Άμυνας», και αργότερα του ελληνικού στρατού. Στην έκδοση παρουσιάζεται συνοπτικά η συμβολή και οι κυπριακές απώλειες στο Μακεδονικό Μέτωπο και ανθολογούνται οι εντυπώσεις των εθελοντών της μεγαλονήσου από τη στρατιωτική τους εμπειρία στη Μακεδονία.

Το τελευταίο βιβλίο της σειράς Η αρχαιολογία στη γραμμή του πυρός – Αρχαιότητες και αρχαιολογική έρευνα στη Μακεδονία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου γράφει ο καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας Στέλιος Ανδρέου και η αρχαιολόγος Καλλιόπη Ευκλείδου. Στην παρούσα έκδοση παρουσιάζεται το πολύπλευρο και σημαντικό αρχαιολογικό έργο που πραγματοποιήθηκε στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή του Μακεδονικού Μετώπου, κυρίως μέσα από τη δραστηριότητα ειδικά οργανωμένων μονάδων της συμμαχικής στρατιάς επιφορτισμένων με τη συλλογή, καταγραφή και έκθεση αρχαιοτήτων που εντοπίζονταν είτε κατά τη διάρκεια των πολεμικών προετοιμασιών είτε με τη διεξαγωγή ειδικών ερευνών (ανασκαφικών, επιφανειακών και τοπογραφικών) στις περιοχές που βρίσκονταν υπό των έλεγχο των δυνάμεων της Entente. Οι έρευνες αυτές αποτέλεσαν την απαρχή της επιστημονικής μελέτης της προϊστορίας της Μακεδονίας, εμπλούτισαν ουσιαστικά στη γνώση των ιστορικών περιόδων και εγκαινίασαν μία ερευνητική παράδοση, την οποία υιοθέτησε η μετέπειτα αρχαιολογική και ιστορική έρευνα με στόχο τη συνολική διερεύνηση και διαχρονική αποτίμηση του τοπίου της ανθρώπινης δραστηριότητας στο παρελθόν. Η έκδοση αυτή φιλοδοξεί να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό όψεις της συναρπαστικής ιστορίας των αρχών της αρχαιολογικής έρευνας της Μακεδονίας, η οποία έκανε τα πρώτα επιστημονικά της βήματα εν μέσω των στρατιωτικών επιχειρήσεων, των πολιτικών συγκρούσεων και των γεωπολιτικών ανακατατάξεων που σχετίζονται με το «Μέτωπο της Σαλονίκης».

* Η ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΤΖΑΚΩΣΤΑ είναι δημοσιογράφος.