Της Σώτης Τριανταφύλλου
Εν όψει του 25ου πανελλήνιου συνεδρίου για το AIDS*, διάβασα ένα βιβλίο του Seth C. Kalichman με πρόλογο του Nicoli Nattrass γύρω από τα κινήματα άρνησης του AIDS. O ανορθολογισμός, η συνωμοσιολογία, οι γνωστικές πλάνες και το εγκώμιο της άγνοιας –φαινόμενα που μας απασχολούν στην πολιτική και κοινωνική μας ζωή– έχουν παίξει καταστροφικό ρόλο στην πρόσληψη, πρόληψη και αντιμετώπιση του AIDS.
Πράγματι, από τη στιγμή που απομονώθηκε ο HIV εμφανίστηκαν αμφισβητίες που προσπάθησαν να αντικαταστήσουν τα επιστημονικά δεδομένα με παραπληροφόρηση, μυθολογία, γιατροσόφια. Και τα μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα τα περιθωριακά, στο πλαίσιο της παράδοξης συμμετρίας που επιβάλλει η δημοκρατία και το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, έδωσαν βήμα σ' αυτούς τους «αρνητές» (denialists). Το αποτέλεσμα ήταν η επέκταση της τραγωδίας που προκάλεσε η επιδημία: αυτή η τραγωδία είναι το αντικείμενο του βιβλίου του Seth C. Kalichman "Denying AIDS: Conspiracy Theories, Pseudoscience and Human Tragedy" που ερευνά την ψυχολογία και την πολιτική των denialists. O Seth C. Kalichman δεν επικεντρώνεται ούτε στον δύστροπο ασθενή, ούτε σ' εκείνον που, από τρόμο για την αρρώστια, είναι έτοιμος να δεχτεί ότι πρόκειται για μύθο: επικεντρώνεται στις οργανωμένες μορφές άρνησης, στη λεγόμενη junk science, στην ελλειμματική λογική, στις θεωρίες «σκοτεινών δυνάμεων» και, εν τέλει, στην ομοφυλοφοβία και τον ιδιότυπο ρατσισμό που τις τροφοδοτούν.
Παραλογισμός εναντίον «σκοτεινών δυνάμεων»
Eπικεντρώνεται στις οργανωμένες μορφές άρνησης, στη λεγόμενη junk science.
Η άρνηση του AIDS oδήγησε πλήθος ασθενών στην άρνηση να υποστούν ιατρικές εξετάσεις, στην αμφισβήτηση των διαγνώσεων, στη μετάδοση του ιού σε άλλους επειδή δεν έλαβαν μέτρα προφύλαξης και απέρριψαν την φαρμακευτική αγωγή που θα έσωζε τη ζωή τους. Κατά κάποιον τρόπο, το φαινόμενο αυτό συνιστά μια υπερβολή της ιδεολογίας της αμφισβήτησης που χαρακτηρίζει τους αντιεξουσιαστές: υποτίθεται ότι η «εξουσία» απεργάζεται επιδημίες.
Ο κόσμος προχωρεί ψηλαφώντας στο σκοτάδι και συχνά, υπερβολικά συχνά, δεν βλέπει το φως της επιστήμης. Οι θεωρίες συνωμοσίας ερμηνεύουν τα γεγονότα ως απόρροια μυστήριων και υπόγειων ενεργειών: πρόκειται για μια εναλλακτική οδό απάντησης ερωτημάτων η οποία αντιτίθεται στην «επίσημη» που, με τη σειρά της, εκλαμβάνεται ως ψευδής, μη πειστική και ύποπτη. Ωστόσο, στην περίπτωση του AIDS τα επιστημονικά στοιχεία είναι αδιάσειστα: η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα δέχεται ότι το AIDS έχει σκοτώσει πάνω από 25 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και ότι ο HIV προκαλεί το AIDS. Όσο για τους αρνητές πιστεύουν πάνω-κάτω τα εξής:
1. Το AIDS δεν είναι σαφώς ορισμένη παθογόνος οντότητα αλλά ένα κοινωνικό-πολιτικό κατασκεύασμα (Rebecca Culshaw) ή ένα αυθαίρετο όνομα για μια σειρά ασθενειών.
2. Ο HIV δεν έχει απομονωθεί σε καθαρή μορφή, οπότε η ύπαρξή του είναι αμφισβητήσιμη όπως και η εγκυρότητα των τεστ για την ανίχνευσή του. Άρα, η ύπαρξη του HIV δεν έχει αποδειχθεί, τα τεστ του HIV είναι αναξιόπιστα και δεν υπάρχουν αποδείξεις για τη σεξουαλική μετάδοσή του (Eleni Papadopulos-Eleopulos).
3. Οι αντιρετροϊκές θεραπείες δεν έχουν ελεγχθεί με ελεγχόμενες δοκιμές για την επίδειξη κλινικής βελτίωσης ή καλύτερης υγείας, πόσο μάλλον για την παράταση της ζωής.
4. Ο HIV υπάρχει αλλά είναι αβλαβής (Peter Duesberg, μεταξύ άλλων).
5. Ο HIV δεν μεταδίδεται με τη σεξουαλική επαφή και δεν προκαλεί AIDS (Henry Bauer, μεταξύ άλλων).
6. Οι φαρμακευτικές εταιρείες γνωρίζουν πως τα αντιρετροϊκά φάρμακα είναι αναποτελεσματικά για την καταπολέμηση του AIDS αλλά αποτελεσματικά για την πρόκληση του AIDS (Rath and Farber).
7. Οι θάνατοι από το AIDS οφείλονται στον υποσιτισμό, τη χρήση ναρκωτικών και τα αντιρετροϊκά φάρμακα.
Η επιστήμη αντεπιτίθεται
Η επίσημη ιατρική απαντά με πειστικότητα σε όλα αυτά. Εξάλλου, λίγοι από τους denialists είναι υψηλά ειδικευμένοι επιστήμονες με πτυχία από ευυπόληπτα πανεπιστήμια· κανένας τους δεν διαθέτει επιστημονικό υπόβαθρο στην επιδημιολογία, ούτε έχει ασχοληθεί με την έρευνα στον HIV και το AIDS. Οι πιο σχετικοί ανάμεσά τους είναι η R. Culshaw που έχει δημιουργήσει μαθηματικά μοντέλα της μόλυνσης του HIV, ο R. Richards, που εργαζόταν στην εταιρεία που παρήγαγε τα πρώτα τεστ αντισωμάτων του HIV και ο D. Rasnick που παρήγαγε αναστολείς πρωτεάσης παρόμοιους με εκείνους που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του AIDS. Οι αρνητές κατέληξαν στα συμπεράσματά τους μέσω της τακτικής "cherry picking", από την προσωπική τους εμπειρία, από ανεκδοτολογικά πειστήρια ή από δημοσιευμένα άρθρα άλλων. Και βεβαίως, λόγω των πεποιθήσεων τους, προτείνουν στους ασθενείς του AIDS βιταμίνες και βότανα, μασάζ, ομοιοπαθητική και μια ποικιλία αναπόδεικτων θεραπειών. Δεν μου φαίνεται τυχαίο το ότι τρεις από τους πιο φανατικούς αρνητές –ο Gary Null, ο David Rasnick και ο Mathias Rath– είναι έμποροι βιταμινών και άλλων διατροφικών συμπληρωμάτων.
Οι αρνητές δεν είχαν επίδραση στην επιστημονική κοινότητα αλλά αυτό που συνέβη στη Νότια Αφρική αποδεικνύει ότι είχαν σημαντική επίδραση σε μη-επιστημονικές κοινότητες.
Πριν από μερικά χρόνια, οι πιο σημαντικοί αρνητές ήταν ο Τάμπο Μπέκι, πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, η Μάντο Τσαμπαλάλα-Μσίμανγκ υπουργός υγείας της Νότιας Αφρικής και ο A. Brink, διευθυντής του Treatment Information Group (TIG), το οποίο ίδρυσε για να στηρίξει τον ισχυρισμό ότι τα αντιρετροϊκά φάρμακα είναι μια μορφή φαρμακολογικής γενοκτονίας. Σημειώνω εδώ ότι ο Brink είναι αυτοδίδακτος στη φαρμακολογία. Ο Μπέκι, η Τσαμπαλάλα, ο Brink και τα παγκόσμια «παλαβά» πολιτικά άκρα που υποπτεύονταν τις φαρμακοβιομηχανίες για κατασκευή ασθενειών ευθύνονται για την ραγδαία επέκταση του AIDS στην υποσαχάρια Αφρική: η προπαγάνδα εναντίον των αντιρετροϊκών φαρμάκων κατέληξε στην αντιμετώπιση της ασθένειας με σκόρδο και παντζάρια (ώστε να ενισχυθεί το ανοσοποιητικό σύστημα). Σήμερα στη Νότια Αφρική υπάρχουν περισσότεροι από πέντε εκατομμύρια οροθετικοί, ενώ μέχρι τώρα έχουν χάσει τη ζωή τους πάνω από δύο εκατομμύρια. Με άλλα λόγια, το ένα τέταρτο περίπου του πληθυσμού είτε πάσχει από AIDS είτε έχει πεθάνει από AIDS. Οι αρνητές δεν είχαν επίδραση στην επιστημονική κοινότητα αλλά αυτό που συνέβη στη Νότια Αφρική αποδεικνύει ότι είχαν –και ίσως έχουν ακόμα– σημαντική επίδραση σε μη-επιστημονικές κοινότητες. Αν προσθέσει κανείς στην προαναφερθείσα ψευδοσυμμετρία των ΜΜΕ το γεγονός ότι η επιστημονική κοινότητα είναι υπερβολικά απασχολημένη με το να παράγει επιστήμη και δεν έχει ούτε χρόνο, ούτε ενέργεια να αντιπαρατίθεται σε ακραίες, μεταφυσικές πεποιθήσεις, καταλήγουμε σε μια περιθωριακή κοινότητα με μηδαμινή αξιοπιστία στην επιστημονική κοινότητα αλλά με υπολογίσιμο αντίκτυπο σε τμήματα της κοινωνίας. Μεγάλα τμήματα της κοινωνίας πιστεύουν, έτσι κι αλλιώς, στην αστρολογία, στα φαντάσματα, στους αγγέλους, στις αγιουρβεδικές πρακτικές και στα θαυματουργά ματζούνια.
Οι ανθρώπινες τραγωδίες
Γιατί να δώσει κανείς προσοχή στους ισχυρισμούς των αρνητών; Όπως προαναφέρθηκε, σχεδόν κανείς δεν προέρχεται από τον ερευνητικό τομέα του HIV/AIDS και οι περισσότεροι από αυτούς ούτε έχουν επιστημονικό υπόβαθρο, ούτε δημοσιεύουν σε ιατρικά περιοδικά κύρους. Μπορούν άραγε να ισχυριστούν οι συνωμοσιολόγοι ότι εκτυλίσσεται παγκόσμια μηχανορραφία για να συγκαλυφθούν οι ιδέες όσων αντιτίθενται στις κυρίαρχες θεωρίες της επιστήμης; Μπορούν: οι συνωμοσιολόγοι δεν σκέφτονται λογικά και εμφορούνται από ιδέες παρανοειδείς. Έχουν κάποια επιτυχία ως "αντιφρονούντες" και "αιρετικοί", τόσο επειδή η αντίθεση στο Κατεστημένο διαθέτει ελκυστική αύρα, όσο και επειδή προσφέρουν παρηγορητικό μήνυμα σε πολλούς ανθρώπους που διακατέχονται από φόβο και που δεν εμπιστεύονται την επιστήμη, τα φαρμακευτικά μονοπώλια ή τις κυβερνήσεις. Το μήνυμα είναι καθησυχαστικό για όσους δεν θέλουν να πιστέψουν ότι ο HIV συνδέεται με τον τρόπο ζωής τους ή ότι πρέπει να χρησιμοποιούν προφυλακτικό. Το μήνυμα είναι ελκυστικό στους οροθετικούς που δεν θέλουν να πιστέψουν ότι τους έχει συμβεί μια συμφορά.
Πολλοί αρνητές ισχυρίζονται ότι εφόσον τα συμπτώματα της προσβολής από HIV μπορούν να προκληθούν κι από άλλές αιτίες πέραν του ιού, τότε ο HIV δεν προκαλεί AIDS. Δεν είναι λογική αυτή: είναι σαν να λέμε ότι εφόσον ο καρκίνος του πνεύμονα δεν οφείλεται μόνο στο κάπνισμα, τότε το κάπνισμα δεν προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα. H Christine Maggiore, μια οροθετική ακτιβίστρια που ισχυριζόταν ότι ο HIV δεν προκαλεί AIDS, ενθάρρυνε τις οροθετικές εγκύους να μην υποβάλλονται σε φαρμακευτική αγωγή εναντίον του AIDS. Στo βιβλίο της What If Everything You Thought You Knew about AIDS Was Wrong?, που γνώρισε σχετική επιτυχία στους κύκλους των συνωμοσιολόγων της άκρας αριστεράς, εξέθετε κάμποσες παραδοξότητες και σοφιστείες. Η κόρη της Christine Maggiore πέθανε σε ηλικία τριών ετών από πνευμονοκύστη carinii –που προκλήθηκε από AIDS– τόσο επειδή η Maggiore δεν πήρε φάρμακα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και επειδή κράτησε το παιδί της μακριά από την ιατρική επιστήμη. Η ίδια πέθανε από AIDS το 2008.
Τα φάρμακα αυτά σώζουν τη ζωή των ασθενών και οι παρενέργειές τους είναι διαχειρίσιμες.
Τέλος, ο ισχυρισμός ότι η AZT ή άλλα αντιρετροϊκά φάρμακα (Atripla, Combivir, Emtriva, Kivexa, Retrovir) δεν είναι αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του AIDS, είναι απλούστατα ψέμα. Τα φάρμακα αυτά σώζουν τη ζωή των ασθενών και οι παρενέργειές τους είναι διαχειρίσιμες. Όποιος δεν το βλέπει αυτό, είναι απλώς ανόητος. Μια από τις πρώτες μελέτες που κατέγραψαν την αποτελεσματικότητα της AZT είχε γίνει από ερευνητές που ενδιαφέρονταν τόσο να αποδείξουν ότι οι προσευχές στον θεό αυξάνουν το προσδόκιμο ζωής των ασθενών με AIDS ώστε δεν ανέφεραν το γεγονός ότι όλοι οι ασθενείς κατά τη διάρκεια της μελέτης τους επέζησαν διότι απλούστατα έπαιρναν αντιρετροϊκά φάρμακα. Το γεγονός ότι κάποιος μπορεί να υπέστη βλάβες λαμβάνοντας AZT ενώ δεν είχε AIDS είναι άσχετο με το αν η ΑΖΤ είναι ευεργετική για τους ασθενείς.
Συμπέρασμα του Nicoli Nattrass, συμπέρασμα του Seth C. Kalichman: η επιστήμη δεν είναι συμπαγής· τα διαφορετικά της τμήματα, οι ποικίλες σχολές δημιουργούν ανάδραση και αυτοέλεγχο. Οι άνθρωποι που πιστεύουν, όπως η Rebecca Culshaw, ότι η επιστήμη «έχει πουλήσει την ψυχή της στον διάβολο» είναι απλούστατα επικίνδυνοι.
* Παραλλαγή αυτού του κειμένου εκφωνήθηκε στο 25o Πανελλήνιο Συνέδριο για το AIDS που έλαβε χώρα στην Αθήνα από 29-11 ώς 1-12 και διοργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS.
