man in the air700

Για το μυθιστόρημα του Paul Auster Mr. Vertigo (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Βέη

Έχει λεχθεί ότι ο Πολ Όστερ είναι ικανός να αιφνιδιάσει τους αναγνώστες του, αφήνοντας φέρ' ειπείν να πέσει από τον ουρανό του μυθιστορήματος ένα πιάνο με ουρά στο κεφάλι του ήρωά του, στη μέση ενός κεφαλαίου, προκαλώντας μιαν επιπλέον μεγαλειώδη ανατροπή στην εξέλιξη της αφήγησης. Ως εκεί φτάνει η απόδοση της μηχανής των ευρημάτων του. Κάτι ανάλογο ισχύει, όσον αφορά τη διαδοχή των κειμενικών σκηνών και στο Mr. Vertigo.

Ως γνήσιο υποκείμενο του μαγικού ρεαλισμού, ο ανήλικος Γουόλτερ Κλέρμπορν Ρόουλι ή επί το απλούστερον Γουόλτ, παιδί της Βόρειας Αμερικής, θα εκπληρώσει κατά τρόπο πειστικό και άλλο τόσο άμεσο, τον από την αρχή της Ιστορίας ομολογούμενο πόθο του ανθρώπου, να νικήσει ολοσχερώς και μάλιστα χωρίς καμιά απολύτως φθορά την αδέκαστη αντίπαλο των οραμάτων του, τη βαρύτητα.

Ας δούμε από κοντά τις θεματολογικές προαιρέσεις και αποκλίσεις του. Ως γνήσιο υποκείμενο του μαγικού ρεαλισμού, ο ανήλικος Γουόλτερ Κλέρμπορν Ρόουλι ή επί το απλούστερον Γουόλτ, παιδί της Βόρειας Αμερικής, θα εκπληρώσει κατά τρόπο πειστικό και άλλο τόσο άμεσο, τον από την αρχή της Ιστορίας ομολογούμενο πόθο του ανθρώπου, να νικήσει ολοσχερώς και μάλιστα χωρίς καμιά απολύτως φθορά την αδέκαστη αντίπαλο των οραμάτων του, τη βαρύτητα. Αποδεικνύεται δηλαδή γνήσιος απόγονος του θαρραλέου εκείνου γνωστικού, του περιώνυμου Σίμωνος του Μάγου, ο οποίος ήξερε, μεταξύ άλλων, πώς να συναγωνίζεται επάξια τους αγγέλους και τα πουλιά. Υπακούοντας αγόγγυστα στα κελεύσματα της ασίγαστης δημιουργικότητας του εξαιρετικά εύστροφου λογοτεχνικού πατέρα του, ο Γουόλτ ανυψώνεται αρκετά μέτρα πάνω από το έδαφος. Έχει βέβαια αφομοιώσει και τα τριάντα τρία στάδια της απόκρυφης παιδείας των ρηξικέλευθων πτήσεων, μετά από μια σειρά επίπονων, άκρως καταχρηστικών δοκιμασιών. Τις έχει επιβάλει πεισματικά ο μυστικοπαθής, εξ ίσου απρόβλεπτος αλλά σταθερά καλοπροαίρετος, όπως αποδεικνύεται στην καθημερινή πράξη, Δάσκαλος του, ονόματι Γεχούντι.

Μπροστά λοιπόν στα έκπληκτα μάτια χιλιάδων ευκολόπιστων, όσο και αρκετά δυσκολόπιστων θεατών, επιτελείται στη διάρκεια της από πολλές απόψεις χαοτικής δεκαετίας του 1920, το επίτευγμα μιας θριαμβικής ανόδου, μιας ανέλιξης προφανώς προς το θείο. Κανείς, εννοείται, δεν διστάζει να καταβάλει το απαιτούμενο χρηματικό ποσό για να δει εκ του πλησίον τα όντως εκκωφαντικά αυτά θαύματα. Η ώσμωση ανέφικτου-εφικτού προκαλεί φρενίτιδα. Ο Γουόλτ μάλιστα ετοιμάζεται να αναχθεί προοδευτικά σε όλο και μεγαλύτερα ύψη. Μαζί όμως με το κραχ, το οποίο σημειώνεται στο Χρηματιστήριο της πατρίδας του, ακυρώνεται κατά σύμπτωση και βεβαίως τελεσίδικα κάθε μελλοντικό του διάβημα προς τα πάνω. Η πτητική δύναμη, η οποία τον έχει καταστήσει περιζήτητο, ως το πλέον εντυπωσιακό θέαμα σε όλη την αμερικανική επικράτεια, παύει να ισχύει, επειδή διαβαίνει το κατώφλι της ενηλικίωσής του. Μόνον αν ευνουχισθεί, ισχυρίζεται ο σοφός Γεχούντι θα μπορέσει ενδεχομένως να εξελιχθεί σε ένα καθόλα ιπτάμενο έλλογο δίποδο, οι ημιθεϊκές ικανότητες του οποίου δεν θα έχουν ημερομηνία λήξεως. Κάτι που ευτυχώς απεύχεται χωρίς δεύτερη σκέψη.

Από τον Μεσαίωνα στη Νέα Υόρκη

Τονίζω εδώ ότι ο Ιππότης της Στρογγυλής Τράπεζας Σερ Γουόλτερ έχει χαρίσει το όνομά του στον κεντρικό ήρωα του βιβλίου. Φαίνεται έτσι ότι συνδέει εμμέσως πλην σαφώς τον δυτικοευρωπαϊκό Μεσαίωνα της λευκής και μαύρης μαγείας με τον αρκούντως ταραγμένο διάκοσμο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής των μέσων του περασμένου αιώνα. Αυτό μας αφήνει άλλωστε να το υπονοήσουμε ο ίδιος ο συγγραφέας στη σελίδα 264 του έργου του. Οι δομές του παραδοσιακού, αθώου παραμυθιού συναντούν αναπόφευκτα τον τρόμο της εποχής μας. Το παραμύθι στοιχειώνεται κατά συνέπεια από τον εφιάλτη του ζην επικινδύνως. Τα απροσδόκητα γυρίσματα της τύχης συναγωνίζονται τις απρόβλεπτες εξελίξεις ενός σκληρού πόκερ ή μιας παρτίδας σκακιού από βιρτουόζους του είδους. Συμπέρασμα: η φαντασιακή προοπτική δεν αντιστρατεύεται, ούτε υπονομεύει την αλήθεια της ζωής: συμβαδίζοντας χέρι χέρι με πολλές εκφάνσεις και πτυχές της εξ αντικειμένου πραγματικότητας, οικοδομεί την άλλη διάσταση της Ουσίας.

alt

Οι αλλεπάλληλες ανατροπές της δράσης αντιστοιχούν στις κρίσεις μιας δυστοπικής συγκυρίας, η οποία συγκαλύπτεται πίσω από το πέπλο της αυταπάτης και της ομαδικής ψευδαίσθησης. Άλλοι το ονόμασαν το φαινόμενο αυτό «αμερικανικό όνειρο».

Κοντολογίς, το ένα στοιχείο, δηλαδή το εξόφθαλμα παράλογο, δεν υπονομεύει το έτερο, ήτοι την αλήθεια της περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Η εξιστόρηση συνιστά επίσης μιαν αποθέωση της τραγικής φάρσας. Ο Γουόλτ κινείται στις παρυφές των ορίων του γκροτέσκο. Ο Γεχούντι δρα ως μια μετενσάρκωση του Μέρλιν ή του Πρόσπερο, του νόμιμου Δούκα του Μιλάνου. Το Καλό και το Κακό αναμειγνύονται ενίοτε απερίφραστα. Όπως ακριβώς τα κίβδηλο αλκοόλ της ποτοαπαγόρευσης ανακατεύεται με το καθαρόαιμο ουίσκι από τον Καναδά. Οι αλλεπάλληλες ανατροπές της δράσης αντιστοιχούν στις κρίσεις μιας δυστοπικής συγκυρίας, η οποία συγκαλύπτεται πίσω από το πέπλο της αυταπάτης και της ομαδικής ψευδαίσθησης. Άλλοι το ονόμασαν το φαινόμενο αυτό «αμερικανικό όνειρο». Πρόκειται ακριβώς για τον ευφημισμό, τον οποίο θέλει να ενστερνισθεί ως υπέρτατη αξία ο Δάσκαλος Γεχούντι: ξεπερνώντας το φάσμα της αμείλικτης πεζής καθημερινότητας, επιδιώκει να καταστήσει τουλάχιστον τον Γουόλτ ένοικο του ζωτικού αέρα, ήτοι του ονείρου της απόλυτης ευτυχίας. Ο αλτρουισμός του πηγάζει από τη μαγεία. Εξ ου και η γοητεία του προκείμενου λόγου, ο οποίος μας θυμίζει από τη σκοπιά του, ότι πράγματι «η λογοτεχνία [...] μας δείχνει κάτι που ήταν παρόν και κανείς δεν το έβλεπε, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί κάτι που δεν υπήρξε, και που υπάρχει ακριβώς χάρι στο έργο τέχνης», όπως καταθέτει ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο Παράθυρο στο χάος, που κυκλοφορεί στην γλώσσα από τις εκδόσεις Ύψιλον. Εν ολίγοις η γραφή του Πολ Όστερ συμμετέχει με θέρμη στη βελτίωση του μηχανισμού της ενσυναίσθησης.

Παράδοξα και ευτράπελα

Ο Γουόλτ μετατρέπεται ανενδοιάστως σε ευκαιριακό, εξαιρετικά δραστήριο μαφιόζο, χωρίς όμως να διαπράξει άλλη ανθρωποκτονία εκ προθέσεως ή εξ αμελείας, διευθύνει για τρία χρόνια με μεγάλη επιτυχία το ιδιόκτητο μπαρ του, το οποίο βαφτίζει «Mr. Vertigo».

Σταχυολογώ ορισμένα σημαδιακά επεισόδια της ξέφρενης κούρσας του Mr Vertigo: α) ο Γεχούντι αυτοκτονεί επειδή δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη ραγδαία φθορά του οργανισμού του από τον ανίατο καρκίνο που ταλαιπωρεί βασανιστικά το στομάχι του, β) ο έμπιστός του «γραμματικός», ο Αίσωπος, ένας ευφυής μαύρος και η αρχετυπική Ινδιάνα, η ευτραφής, καλόγνωμη Μάμα Σιου, η «οικονόμος» του «νοικοκυριού» του, αφού συλληφθούν παρανόμως, καίγονται ζωντανοί από την περιβόητη ρατσιστική οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν, γ) η πρώην ερωμένη του Γεχούντι, η γοητευτική κυρία Γουίδερσπουν, παρολίγον κυρία Όρβιλ Κοξ, συνάπτει τον κύκνειο ερωτικό δεσμό της με τον Γουόλτ, δεκαετίες μετά τη γνωριμία τους, δ) αφού έχει ήδη αποτύχει να εξορύξει ικανή ποσότητα πετρελαίου στις μεσοδυτικές Πολιτείες της χώρας της, ε) ο Γουόλτ στο μεταξύ έχει προλάβει να δηλητηριάσει τον θείο του, τον αδίστακτο λαθρέμπορο Σλιμ, στ) ο οποίος πριν χρόνια τον είχε ληστέψει, ζ) διακεκριμένοι παίκτες του μπέιζμπολ αφηγούνται θεαματικές ανόδους και κατακόρυφες πτώσεις της σταδιοδρομίας τους, οι οποίες παραδόξως πλην όμως λυσιτελώς επιδρούν στην εξέλιξη του βασικού μύθου, η) ο Γουόλτ μετατρέπεται ανενδοιάστως σε ευκαιριακό, εξαιρετικά δραστήριο μαφιόζο, χωρίς όμως να διαπράξει άλλη ανθρωποκτονία εκ προθέσεως ή εξ αμελείας, θ) διευθύνει για τρία χρόνια με μεγάλη επιτυχία το ιδιόκτητο μπαρ του, το οποίο βαφτίζει «Mr. Vertigo», ενώ ι) δεν παραλείπει στα εβδομήντα έξι του χρόνια να μας παραδώσει την ιδιαίτερα αναλυτική, κατά τα φαινόμενα ειλικρινή αυτοβιογραφία του. Ό,τι δηλαδή συνιστά με τη σειρά της εξ ολοκλήρου το παρόν βιβλίο.

Ο χαρισματικός αυτός πλάνης, ο Γουόλτερ Κλέρμπορν Ρόουλι, ο «Κύριος Ζαλάδας – Vertigo», ένα κράμα Ιώβ και Ισαάκ.

Ο χαρισματικός αυτός πλάνης, ο Γουόλτερ Κλέρμπορν Ρόουλι, ο «Κύριος Ζαλάδας – Vertigo», ένα κράμα Ιώβ και Ισαάκ, ο οποίος, αξίζει να σημειωθεί, είχε κακοποιηθεί στα παιδικά του χρόνια, προτού καν συναντήσει τον μέντορά του, θα ομολογήσει στο τέλος της αφήγησης, ότι η θεαματική έξοδος από τον Εαυτό, σε ιδιαίτερα κρίσιμες στιγμές αυτογνωσίας, συνιστούσε το απόλυτο επίτευγμα, την κορύφωση του βίου του. Φρονεί στην κατακλείδα των εξομολογήσεών του ότι η αλχημεία του Δασκάλου Γεχούντι, ο οποίος σημειωτέον μελετούσε σε όλη του τη ζωή ένα και μόνο βιβλίο, από την παρακαταθήκη μάλιστα του Μπαρούχ Σπινόζα, πιθανότατα την Ηθική, ίσως να ήταν απλώς ένα αναγκαίο προστάδιο, μια πρώτη σειρά απλοϊκών μαθημάτων, προτού βιώσει την οριακή αναβάθμιση του εγώ σε Ον. Συγκρατώ ότι η μετάφραση απέδωσε με άνεση το πρωτότυπο σε αβίαστα ελληνικά.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή ταξιδιωτικών κειμένων «Εκεί» (εκδ. Κέδρος).


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ήμουν δώδεκα χρονών την πρώτη φορά που περπάτησα πάνω στο νερό. Αυτός που μου δίδαξε πώς να το κάνω ήταν ένας άντρας με μαύρα ρούχα, και δεν πρόκειται να παραστήσω ότι έμαθα το κόλπο από τη μια στιγμή στην άλλη. Ο Δάσκαλος Γεχούντι με βρήκε όταν ήμουν εννιά χρονών, ένα ορφανό αγόρι που ζητιάνευε για πενταροδεκάρες στους δρόμους του Σεντ Λούις, και δούλεψε μαζί μου αδιάκοπα επί τρία χρόνια προτού με αφήσει να δείξω τις ικανότητές μου δημοσίως».


altMr. Vertigo
Paul Auster
Μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 344, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ PAUL AUSTER

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Paul Auster: «Μέρα νύχτα»

Paul Auster: «Μέρα νύχτα»

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον τόμο του Paul Auster «Μέρα νύχτα» (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη), που κυκλοφορεί στις 6 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«4 3 2 1», του Πολ Όστερ - Το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα είναι εδώ

«4 3 2 1», του Πολ Όστερ - Το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα είναι εδώ

Για το μυθιστόρημα του Paul Auster «4 3 2 1» (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Διονύση Μαρίνου

Η συζήτηση για το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα συνεχίζεται αδιάπτωτη. Από το Μόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ και το Άλικο...

Βραδιά-αφιέρωμα στον Paul Auster

Βραδιά-αφιέρωμα στον Paul Auster

Μια βραδιά αφιερωμένη στον σημαντικό αμερικανό λογοτέχνη, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Μεταίχμιο, στις 15 Δεκεμβρίου.
Φωτογραφία: Δημήτρης Γέρος ©

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Μαρία Λαϊνά γράφει, ανθολογεί, μεταφράζει» – εκδήλωση στη μνήμη της στην Ελληνοαμερικανική Ένωση

«Η Μαρία Λαϊνά γράφει, ανθολογεί, μεταφράζει» – εκδήλωση στη μνήμη της στην Ελληνοαμερικανική Ένωση

Η Ελληνοαμερικανική Ένωση και οι ποιητικές συναντήσεις «Με τα λόγια (γίνεται)» παρουσιάζουν, στην 1η εκδήλωση της 14ης χρονιάς τους, ένα αφιέρωμα εις μνήμην της Μαρίας Λαϊνά (1947-2023).

Επιμέλεια: Book Press

Η εκδήλωση πραγματοποιείται την Τετάρτη 11 ...

Γιάννης Λαγουδάκης: «Μοντέρνα γραφή σε ένα κλασικό θέμα»

Γιάννης Λαγουδάκης: «Μοντέρνα γραφή σε ένα κλασικό θέμα»

Ο Γιάννης Λαγουδάκης μας συστήθηκε πρόσφατα με το μυθιστόρημα «Ένα φιλήσυχος άνδρας – Μια ιστορία από το '22», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Τι απαντάτε σε όσους θα πουν: ακόμη ένας συγγραφέας; Τι το καινο...

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2024 σύμφωνα με τους Νιου Γιορκ Τάιμς

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2024 σύμφωνα με τους Νιου Γιορκ Τάιμς

Δέκα βιβλία είναι το απόσταγμα της βιβλιοπαραγωγής του 2024 στις ΗΠΑ για τους συντάκτες του Book Review της εφημερίδας New York Times. Πρόκειται για πέντε λογοτεχνικά βιβλία και πέντε μη μυθοπλαστικά. Στην κεντρική εικόνα, ο Kaveh Akbar, το βιβλίο του οποίου κυκλοφορεί στα ελληνικά. 

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Ανταρκτική» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 3 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΟΙ ...

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», το οποίο κυκλοφορεί στις 2 Δεκεμβρίου από τος εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κεφάλαιο 2ο

Εκείνη την εποχή καταπιανόμουν με την κατα...

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντρζιτς (προδημοσίευση)

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντρζιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Μάριν Ντρζιτς [Marin Držić] «Μπάρμπα Μάρογιε» (μτφρ. Irena Bogdanović), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ


...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρία μυθιστορήματα που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Βακχικόν με τα οποία οι συγγραφείς τους συστήνονται στο αναγνωστικό κοινό με σύγχρονες και ιδιαίτερες ιστορίες.

Επιμέλεια: Book Press

Γιούλη Γιανναδάκη ...

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, προτείνουμε πέντε σύγχρονα βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που καταπιάνονται με τη λεκτική, σωματική και σεξουαλική έμφυλη βία. «Σήκω από πάνω μου» (Μεταίχμιο) της Λίνας Βαρότση, «Μια γυναίκα απολογείται» (Τόπος) της Μαρίας Λούκα, «Διήγημας (Ακυ...

Μητέρα, κόρη, άλλο: Πέντε μυθιστορήματα για τη σχέση μάνας παιδιού

Μητέρα, κόρη, άλλο: Πέντε μυθιστορήματα για τη σχέση μάνας παιδιού

Πέντε σύγχρονα βιβλία μεταφρασμένης πεζογραφίας, τα οποία αναδεικνύουν τις πολλές εκφάνσεις της μητρότητας και την πολυσήμαντη σχέση μάνας-κόρης (τα τέσσερα από τα πέντε).

Γράφει η Φανή Χατζή

Ο E.M. Forster έγραψε στην ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ