Τι ισχύει τελικά ανά τον κόσμο με την «ενιαία τιμή» για το βιβλίο; Πόσο αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα διεκδικούσε μια «ιδιαιτερότητα» θεσπίζοντάς την και πόσο πιο «ανταγωνιστική» είναι η αγορά μας σήμερα; Αναδημοσιεύουμε άρθρο από το publishingtrends.com, μεταφρασμένο από την Ένωση Ελληνικού Βιβλίου.
Του Απόστολου Σκλάβου
Πρόσφατα η Γαλλία έγινε πρωτοσέλιδο, όταν το δικαστήριο έκρινε παράνομες τις συνδρομητικές υπηρεσίες για e-books, όπως το Kindle Unlimited. Ο νόμος που επικαλέστηκε ήταν o Νόμος Lang, που δίνει το δικαίωμα στους εκδότες να καθορίζουν την τιμή του βιβλίου. Οι έμποροι λιανικής πώλησης δεν επιτρέπεται να κάνουν έκπτωση μεγαλύτερη του 5% στην καθορισμένη τιμή.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης μήνυσε την Apple και τους πέντε μεγάλους εκδοτικούς οίκους όταν προσπάθησαν να καθορίσουν τις τιμές των e-books μέσω των υπηρεσιών πρακτόρευσης.
Ίσως αναρωτιέστε: μόνο 5%; Στις ΗΠΑ έχουμε συνηθίσει σε εκπτώσεις ακόμα και 50%. Είμαστε εν γένει καχύποπτοι απέναντι σε πρακτικές ρυθμιστικές των τιμών και, νομικά μιλώντας, καλά κάνουμε. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης μήνυσε την Apple και τους πέντε μεγάλους εκδοτικούς οίκους όταν προσπάθησαν να καθορίσουν τις τιμές των e-books μέσω των υπηρεσιών πρακτόρευσης (να διευκρινίσουμε πως οι υπηρεσίες πρακτόρευσης δεν είναι παράνομες, αλλά η συνεννόηση μεταξύ των εταιριών για να καθορίζουν τις τιμές είναι).
Σε άλλα μέρη του κόσμου. όμως, ο καθορισμός των τιμών είναι ευπρόσδεκτος, ειδικά όταν πρόκειται για βιβλία. Πολλές χώρες έχουν Ενιαία Τιμή Βιβλίου, όπως η Γαλλία με τον Νόμο Lang.
Η Ενιαία Τιμή Βιβλίου είναι μια συμφωνία μεταξύ των εκδοτών και των λιανοπωλητών που καθιερώνει μια (λιγότερο ή περισσότερο) σταθερή τιμή για κάθε καινούργιο βιβλίο. Επειδή οι λιανοπωλητές δεν ανταγωνίζονται σε επίπεδο τιμών, τα μεγάλα φυσικά και διαδικτυακά καταστήματα δεν αποκτούν πλεονέκτημα στην αγορά, πράγμα που επιτρέπει στα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν. Αυτή η ποικιλομορφία στο δίκτυο διανομής θεωρείται ότι ευνοεί την ποικιλομορφία και στις εκδόσεις. Το σκεπτικό της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου είναι ότι ο μεγάλος αριθμός βιβλιοπωλείων και η ποικιλομορφία σε βιβλία είναι απαραίτητα για την ανάδειξη μιας υγιούς κουλτούρας ανάγνωσης.
Στην πράξη, τα συστήματα Ενιαίας Τιμής Βιβλίου είναι διαφορετικά από χώρα σε χώρα.
Στην πράξη, τα συστήματα Ενιαίας Τιμής Βιβλίου είναι διαφορετικά από χώρα σε χώρα. Σε ορισμένες χώρες, η Ενιαία Τιμή Βιβλίου ισχύει διά νόμου. Σε άλλες, είναι εμπορική συμφωνία, δηλ. συμφωνία μεταξύ εκδοτών και βιβλιοπωλών. Άλλες μεταβλητές περιλαμβάνουν τη διάρκεια, το ποσοστό έκπτωσης, το είδος του βιβλίου. Για παράδειγμα, πόσον καιρό μετά την έκδοση του βιβλίου ισχύει η ενιαία τιμή; Ποια είναι η μέγιστη έκπτωση που επιτρέπεται; Περιλαμβάνονται στην Ενιαία Τιμή Βιβλίου τα e-books;
Στις χώρες με μεγάλη εκδοτική βιομηχανία, η Ενιαία Τιμή Βιβλίου είναι κοινή πρακτική, όπως φαίνεται και στον κατάλογο που ακολουθεί με τις 23 μεγαλύτερες αγορές βιβλίων και τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται σε καθεμία από αυτές (σύμφωνα με την Business Club της Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης):
Αυτό βέβαια δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την ιστορία ή το μέλλον της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου σε αυτές τις χώρες. Η Σουηδία και η Αυστραλία, για παράδειγμα, ήταν από τις πρώτες χώρες που την είχαν υιοθετήσει, αλλά την κατήργησαν τη δεκαετία του 1970. Η Ελβετία προσπάθησε να την επαναφέρει, αλλά το δημοψήφισμα του 2012 δεν το επέτρεψε. Το Μεξικό ψήφισε τον σχετικό νόμο το 2008, αλλά χωρίς την αναγκαία πρόβλεψη για τον τρόπο επιβολής της, δεν κατόρθωσε παρά να προκαλέσει αναστάτωση. Η Πολωνία συνέταξε ένα νομοσχέδιο για εισαγωγή της Ενιαίας Τιμή Βιβλίου στο τέλος του 2013, όμως σήμερα, δύο χρόνια μετά, βρίσκεται ακόμα υπό εξέταση.
Τι είναι αυτό λοιπόν που κάνει ορισμένες χώρες να υιοθετούν και άλλες να απορρίπτουν την Ενιαία Τιμή Βιβλίου;
Το Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε πρωτοπόρο στην καθιέρωση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου, αλλά δεν την υιοθετεί πλέον. Σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Συνδέσμου Εκδοτών (ΙΡΑ), η Ενιαία Τιμή Βιβλίου ξεκίνησε στο Ηνωμένο Βασίλειο σαν συμφωνία τιμών μεταξύ εκδοτών και βιβλιοπωλών το 1829. Μια εθνική συμφωνία (Net Book Agreement) τέθηκε σε ισχύ το 1900. Στη συνέχεια, λίγο πριν κλείσει 100 χρόνια, η συμφωνία κατέρρευσε το 1995 όταν αποσύρθηκαν από αυτή μεγάλοι εκδότες και λιανοπωλητές. Τελικά, το 1997 η συμφωνία κρίθηκε παράνομη και κατά του ανταγωνισμού. Όπως εκτιμά ένας δημοσιογράφος του The Guardian, ήταν η εποχή που το Ηνωμένο Βασίλειο υιοθέτησε πλήρως τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς και η τιμή είχε γίνει η πρώτη προτεραιότητα.
Τα βρετανικά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία βρίσκονται σε κάθετη πτώση (500 βιβλιοπωλεία έκλεισαν την τελευταία δεκαετία, και ο συνολικός αριθμός τους είναι πλέον μικρότερος από 1.000).
Η κατάρρευση του νόμου για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου έχει κάνει τη βρετανική αγορά βιβλίου σαν την αγορά των ΗΠΑ, όπως προέβλεψε ο εκδότης John Wiley & Sons το 1996, με την έννοια ότι έχει «στενέψει». Τα βρετανικά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία βρίσκονται σε κάθετη πτώση (500 βιβλιοπωλεία έκλεισαν την τελευταία δεκαετία, και ο συνολικός αριθμός τους είναι πλέον μικρότερος από 1.000). Αν και η κατάργηση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου δεν είναι η μόνη αιτία, η ανησυχητική αυτή κατάσταση έχει προκαλέσει συζητήσεις σχετικά με την επαναφορά της στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Γαλλία, εν τω μεταξύ, εξακολουθεί να είναι το πιο λαμπρό παράδειγμα εφαρμογής της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου. Το 1924, η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα που ανέθεσε την τιμολόγηση των βιβλίων στην κυβέρνηση, σύμφωνα με πληροφορίες από την έκθεση της Διεθνούς Ένωσης Εκδοτών. Ο νόμος Lang, που ενέπνευσε παρόμοια συστήματα σε όλη την Ευρώπη, υπεγράφη το 1981 και συνεχίζει έκτοτε να διαμορφώνει και να καθορίζει τη γαλλική αγορά του βιβλίου. Το 2011 επεκτάθηκε και στα e-books, κι αυτός είναι ο λόγος που το Kindle Unlimited και άλλες συνδρομητικές υπηρεσίες μπορούσαν να κηρυχθούν παράνομες. Και τον Ιούνιο του 2014 προέκυψε ο νόμος «Αντι-Amazon», που απαγορεύει στα διαδικτυακά καταστήματα να παρέχουν 5% έκπτωση με δωρεάν αποστολή (η Amazon βέβαια βρήκε το αντίμετρο, χρεώνοντας τη δωρεάν αποστολή 1 σεντ!).
Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο των New York Times, στη Γαλλία λειτουργούν περισσότερα από 2-3.000 βιβλιοπωλεία, αν προσμετρήσουμε και τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία.
Είναι σαφές ότι η Γαλλία αναλαμβάνει συνεχείς πρωτοβουλίες για να υπάρχει ένα συγκεκριμένο περιβάλλον όσον αφορά τα βιβλία και αυτό έχει αποτέλεσμα. Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο των New York Times, στη Γαλλία λειτουργούν περισσότερα από 2-3.000 βιβλιοπωλεία, αν προσμετρήσουμε και τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία. Και οι εκδότες φαίνεται να έχουν αναθαρρήσει από την ισχυρή παρουσία τους στη λιανική.
Η συγγραφέας Pamela Druckerman που κατοικεί στο Παρίσι δίνει την άποψή της γι’ αυτήν τη ριζικά διαφορετική προσέγγιση. Όπως διευκρινίζει σε άρθρο της στους New York Times «αυτό που κρύβεται πίσω από τους νόμους της Γαλλίας για το βιβλίο δεν είναι απλά μια οικονομική θέση. Είναι μια κοσμοθεωρία».
Στη Γαλλία, «τα βιβλία αντιμετωπίζονται ως πολιτιστικό και όχι ως εμπορικό προϊόν», επαναλαμβάνει ένα στέλεχος του Penguin Random House σε άρθρο του στο Publishing Perspectives. Και ένας επιμελητής του Gallimard εξηγεί ότι από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης «το γαλλικό κράτος θεωρεί ότι ο πολιτισμός δεν είναι ιδιωτική υπόθεση». Η κυβέρνηση κατατάσσει τα βιβλία στα «δημόσια αγαθά», όπως επισημαίνει τόσο η Druckerman όσο και άλλοι.
Η κοσμοθεωρία αυτή δεν είναι γαλλική αποκλειστικότητα. Και άλλες χώρες ασπάζονται παρόμοια ιδανικά για τα βιβλία και την ανάγνωση. Η Γερμανία -η περήφανη γενέτειρα της τυπογραφίας και πολλών πνευματικών κινημάτων, όπως υπενθυμίζει ο Πρόεδρος της Ένωσης Γερμανών Εκδοτών και Βιβλιοπωλών- θεωρεί επίσης το βιβλίο ως πολιτιστικό προϊόν αρχικά, και κατά δεύτερο λόγο ως εμπορικό. Τα βιβλία δεν χρειάζεται να είναι μπεστ σέλερ για να έχουν αξία, και ο κόσμος γνωρίζει ότι ο γερμανικός νόμος για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου (Buchpreisbindung) λειτουργεί υπέρ της όχι-τόσο-εμπορικής-αλλά-εξίσου-αναγκαίας-και-πολύτιμης-βιβλιοπαραγωγής.
Η κοσμοθεωρία αυτή δεν είναι γαλλική αποκλειστικότητα. Και άλλες χώρες ασπάζονται παρόμοια ιδανικά για τα βιβλία και την ανάγνωση.
Η Ιαπωνία δεν έχει την ίδια ιστορική κληρονομιά με την Ευρώπη σχετικά με τα βιβλία και την ανάγνωση, αλλά μοιράζεται την ίδια αντίληψη. Στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου Εκδοτών Βιβλίου Ιαπωνίας, τα βιβλία περιγράφονται ως ο βασικός παράγων της πολιτιστικής ευημερίας της χώρας. Και ο αντίστοιχος νόμος (Resale Price Maintenance System) για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου της Ιαπωνίας εξασφαλίζει χώρο όχι μόνο στις μικρές επιχειρήσεις λιανικής και στην ποικιλομορφία της λογοτεχνικής παραγωγής, αλλά διασφαλίζει παράλληλα ότι τα βιβλία παραμένουν εξίσου προσιτά τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές.
Αυτό που φαίνεται πως μοιράζονται οι υποστηρικτές της Ενιαίας Τιμή Βιβλίου είναι η δέσμευσή τους απέναντι στο βιβλίο ως πολιτιστικό αγαθό. Προσπερνούν την πρόσκαιρη ευκολία τού να αγοράσουν φθηνότερα ένα βιβλίο, με την ελπίδα ότι προωθούν και συντελούν μακροπρόθεσμα στη γενικότερη ευημερία των βιβλίων, των εκδόσεων, της ανάγνωσης.
Η κοσμοθεωρία αυτή δύσκολα συμβιβάζεται με τη νοοτροπία στις Ηνωμένες Πολιτείες που προτάσσει τον καταναλωτή. Μετά την αγωγή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, οι συζητήσεις σχετικά με την Ενιαία Τιμή Βιβλίου στην αμερικανική αγορά αναζωπυρώθηκαν. Η κοινή γνώμη έχει διχαστεί, με τους εκδότες να θέλουν να προστατεύσουν την αξία των προϊόντων τους και τους καταναλωτές να θέλουν να διατηρήσουν εύκολη και προσιτή πρόσβαση στα βιβλία.
Δεδομένης της απόφασης σχετικά με την Apple και τον καθορισμό της τιμής στα e-books, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να ισχύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες ένας νόμος για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου.
Δεδομένης της απόφασης σχετικά με την Apple και τον καθορισμό της τιμής στα e-books, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να ισχύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες ένας νόμος για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου όπως αυτός που ισχύει στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιαπωνία. Και με δεδομένη την εντυπωσιακή επανεμφάνιση των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων τα τελευταία χρόνια, το κίνητρο για τους Αμερικανούς να αγκαλιάσουν την ιδέα -πόσο μάλλον την πράξη- δεν είναι πολύ ισχυρό.
Όπως αποδεικνύεται, δεν χρειάζεται να ανοίξετε ένα βιβλίο για να αναλογιστείτε τι συμβαίνει σε άλλα μέρη του κόσμου. Γυρίστε το από την άλλη. Κοιτάξτε την τιμή του. Και αναρωτηθείτε: πόσο πραγματικά κόστισε αυτό το βιβλίο;
Άρθρο στο publishingtrends.com. Το πρωτότυπο στο link:
http://www.publishingtrends.com/2015/05/for-what-its-worth-fixed-book-price-in-foreign-book-markets/
