Μπορεί μια Ελληνίδα συγγραφέας να πάρει Νόμπελ Λογοτεχνίας; Η προσδοκία γεννήθηκε από μια προσεκτική ανάγνωση των αποδόσεων στις στοιχηματικές εταιρείες, που προφανώς δεν εγγυώνται τίποτα για το αποτέλεσμα. Πώς, όμως, πραγματικά κερδίζεται ένα Νόμπελ; Υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις και ποιες είναι οι ζυμώσεις που προηγούνται;
Γράφει η Ελένη Κορόβηλα
Οι στοιχηματικές εταιρείες έχουν τη δική τους μεθοδολογία για να δίνουν προγνωστικά ακόμη και για το Νόμπελ Λογοτεχνίας και δεν είναι περίεργο που μας αρέσει να βαφτίζουμε «υποψηφιότητες» τα ονόματα όσων συγγραφέων εμφανίζονται στις λίστες τους. Άλλωστε, η Σουηδική Ακαδημία δεν μας κάνει τη χάρη να δημιοσιεύει μακρές ή βραχείες λίστες υποψηφίων.
Τις προηγούμενες μέρες, η προσεκτική ανάγνωση σε ορισμένα διαθέσιμα σε όλους στοιχεία για τις αποδόσεις που συνδέονται με την Έρση Σωτηροπούλου, οδήγησε σε μια συζήτηση που γίνεται είτε μέσω αρθρογραφίας, ρεπορτάζ και συνεντεύξεων είτε μέσω κοινωνικών δικτύων, και που μας βοηθά τουλάχιστον σε δύο πράγματα: να δούμε τον εαυτό μας σε έναν πιο φωτεινό και εξωστρεφή καθρέφτη και να αναλογιστούμε τι κάνει ένα λογοτεχνικό έργο αξιοπρόσεκτο έξω από τη μικρή μας πόλη. Εξήντα ένα χρόνια από τη βράβευση του Γιώργου Σεφέρη (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1961) και σαράντα πέντε από του Οδυσσέα Ελύτη (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979) είναι πάρα πολλά. Και ακόμα κι αν δεχθούμε ότι οι λίστες των στοιχηματικών δεν είναι πανάκεια, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην έχουμε, λίγες, έστω, προσδοκίες.
Σουηδική Ακαδημία: «Αυτό που αναζητούμε πάντα είναι απλώς και μόνο εξαιρετική λογοτεχνία»
Ωστόσο, μια που η Σουηδική Ακαδημία έχει κάποια πράγματα να πει για το πώς κερδίζεται ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας, ας δούμε τι πραγματικά ισχύει.
Στην επίσημη ιστοσελίδα των Νόμπελ, στο τμήμα που είναι αφιερωμένο στο Νόμπελ Λογοτεχνίας, διαβάζουμε τις απαντήσεις μιας καθ' ύλην αρμόδιας: Η Σουηδή πεζογράφος Έλεν Μάττσον είναι μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας και, επίσης, της Επιτροπής των Νόμπελ.
Στην ερώτηση «πώς μπορώ να είμαι υποψήφιος για το βραβείο λογοτεχνίας;» η απάντηση αποκαλύπτει ότι υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη διαδρομή για να φτάσει ένας ή μία συγγραφέας στην υποψηφιότητα:
«Υπάρχει ένα σύστημα για τη διαδικασία υποψηφιοτήτων. Διαφορετικά θα ήταν αδύνατον να το χειριστούμε. Έχουμε λοιπόν ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που δικαιούνται να προτείνουν υποψηφιότητες. Και αυτοί είναι μελετητές, κριτικοί, εκπρόσωποι λογοτεχνικών οργανισμών, ή άλλων ακαδημιών. Προηγούμενοι βραβευθέντες μπορούν να προτείνουν υποψηφίους, και φυσικά το ίδιο μπορούν να κάνουν τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας. Έτσι έχουμε πολλά ονόματα από όλο τον κόσμο».
Στην ερώτηση αν «μπορεί ο οποιοδήποτε να είναι υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας;», η απάντηση είναι ότι θεωρητικά, ναι, αλλά πρέπει «να γράφει εξαιρετική λογοτεχνία. Δεν υπάρχει άλλο κριτήριο, μόνο ποιότητα στη δουλειά». Αυτά είναι τα κριτήρια: «Όλα είναι θέμα ποιότητας. Λογοτεχνικής ποιότητα, φυσικά. Ο νικητής ή η νικήτρια πρέπει να είναι κάποιος-α που γράφει εξαιρετική λογοτεχνία, κάποιος-α που όταν διαβάζεις νιώθεις ότι υπάρχει κάποιο είδος δύναμης, μια εξέλιξη που διαρκεί μέσα από τα βιβλία, όλα τα βιβλία του/της. Αλλά ο κόσμος είναι γεμάτος από πολύ καλούς, εξαιρετικούς συγγραφείς και χρειάζεται κάτι παραπάνω για να βραβευθεί κάποιος. Είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσω τι είναι αυτό. Είναι κάτι με το οποίο γεννιέσαι, νομίζω. Οι ρομαντικοί θα το αποκαλούσαν θεϊκή σπίθα. Για μένα, είναι μια φωνή που ακούω στα γραπτά που βρίσκω μέσα στο έργο του συγκεκριμένου συγγραφέα και πουθενά αλλού. Είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσω τι είναι, αλλά πάντα ξέρω πότε το βρίσκω. Είναι κάτι με το οποίο γεννιέσαι. Είναι το ταλέντο που δίνει αυτή την επιπλέον διάσταση στο έργο του συγκεκριμένου συγγραφέα».
«Δεν υπάρχει όριο ηλικίας, δεν μας νοιάζει η προσωπική ζωή»
Η Σουηδική Ακαδημία ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει ελάχιστο όριο ηλικίας αλλά σημειώνει κάτι που για τους κρίνοντες είναι πολύ ουσιαστικό, ότι «χρειάζεται πολύς χρόνος για να γίνεις καλός συγγραφέας. Μερικές φορές χρειάζεται όλη σου η ζωή για να είσαι ένας πραγματικά καλός, εξαιρετικός συγγραφέας. Δεν αποκλείεται να έχουμε έναν βραβευμένο που θα είναι ίσως 30 ή 40 ετών, αλλά οι πιθανότητες είναι πολύ λίγες γιατί χρειάζεται χρόνος για να εξελιχθεί ένας συγγραφέας. Είναι μια διαδικασία ζωής για να φτάσει κανείς σε αυτό το επίπεδο αριστείας».
Για το αν η παίζει ρόλο η προσωπικότητα του βραβευμένου, η δράση του, όσα έχει κάνει πέρα από το να γράφει, η απάντηση είναι «όχι, απολύτως όχι. Δεν κοιτάμε ποτέ την προσωπική ζωή ενός ανθρώπου. Αυτό είναι εντελώς άσχετο. Αυτό που αναζητούμε πάντα είναι απλώς και μόνο εξαιρετική λογοτεχνία. Είναι η λογοτεχνική αξία. Αυτό είναι το μόνο που μετράει».
Υπάρχουν μακρές ή βραχείες λίστες;
Προφανώς υπάρχουν λίστες. Όπως αποκαλύπτει η Σουηδή συγγραφέας, μέλος της Επιτροπής των Νόμπελ, «είναι μια σειρά από λίστες. Ξεκινάμε με μια πολύ μεγάλη λίστα περίπου 220 ονομάτων, ονόματα που προέρχονται από όλο τον κόσμο. Στη συνέχεια, πρέπει να περιηγηθούμε σε αυτήν την τεράστια μάζα ονομάτων και εκεί χρειαζόμαστε τη βοήθεια ειδικών από διάφορα μέρη του κόσμου».
Από τα 220 ονόματα της «μακράς λίστας», τελικά φτάνουν σε μια «βραχεία λίστα» με 20 ονόματα από την οποία θα προκύψουν 5 αληθινοί διεκδικητές του Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Όπως λέει η Έλεν Ματτσον, «από εκεί ξεκινά η πραγματική δουλειά για εμάς στην Επιτροπή και για ολόκληρη την Ακαδημία. Η επιτροπή διαβάζει τα πάντα από αυτούς τους πέντε συγγραφείς. Διαβάζει, αξιολογεί και εξηγεί το σκεπτικό της για κάθε μία υποψηφιότητα». Και διευκρινίζει ότι ακολουθούν συζητήσεις και ψηφοφορία.
Το τηλεφώνημα
«Όταν τελικά έχει παρθεί η απόφαση, βγαίνει η μόνιμη γραμματέας και κάνει το τηλεφώνημα. Μερικές φορές νομίζω ότι είναι λίγο δύσκολο να εντοπιστεί ο βραβευμένος γιατί ίσως δεν είναι η κατάλληλη ώρα της ημέρας ή της νύχτας για αυτό το άτομο σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, αλλά γίνεται μέσω τηλεφώνου».
 |
|
Η Σουηδή συγγραφέας Έλεν Μάττσον, μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας και της Επιτροπή των Νόμπελ. |
«Χρειάζεται πολλή δουλειά και αφοσίωση για να είσαι πραγματικά πολύ καλός συγγραφέας»
Η Σουηδή συγγραφέας λέει και μερικά πιο προσωπικά πράγματα για το πώς προσεγγίζει η ίδια τον ρόλο της ως μία εκ των μελών της Επιτροπής.
«Μερικές φορές», λέει, «αυτή διαδικασία σημαίνει ότι πρέπει να δουλέψεις με τον εαυτό σου για να ξεπεράσεις κάποιου είδους αντίσταση. Ίσως νιώθεις ότι δεν καταλαβαίνεις έναν συγγραφέα. Ίσως δεν σου αρέσει καν, αλλά η δουλειά μου είναι να διευρύνω το μυαλό μου και να προσπαθήσω να διαβάσω μέχρι να φτάσω σε ένα σημείο όπου καταλαβαίνω έναν συγκεκριμένο συγγραφέα. Είναι πολλή δουλειά, αλλά είναι πολύ ευχάριστη δουλειά. Νιώθω επίσης ότι είναι πολύ καλό για το μυαλό μου να ξεπεράσει αυτή την αντίσταση. Μερικές φορές γινόμαστε λίγο τεμπέληδες καθώς μεγαλώνουμε. Μας αρέσει να διαβάζουμε τους αγαπημένους μας συγγραφείς και κάπως κολλάμε μαζί τους, αλλά εδώ (σ.σ. στην Επιτροπή) δέχομαι συνέχεια την πρόκληση να γνωρίζω νέους συγγραφείς. Αυτό είναι μεγάλη χαρά. Και φυσικά, μου αρέσει επίσης η διαδικασία συζήτησης αυτών των συγγραφέων με τους συναδέλφους μου αναγνώστες στην Επιτροπή και στην Ακαδημία συνολικά».
Είναι λοιπόν, ένας συνδυασμός σκληρής δουλειάς και ταλέντου, αλλά το κομμάτι της σκληρής δουλειάς δεν είναι ασήμαντο. Χρειάζεται πολλή δουλειά και αφοσίωση για να είσαι πραγματικά πολύ καλός συγγραφέας
Στο τέλος, εκφράζει και κάποιες απόψεις που μπορεί να διαβαστούν ως συγγραφικές συμβουλές που αν ο στόχος είναι το Νόμπελ τότε ταυτίζεται με τον στόχο να γράφει κανείς καλή λογοτεχνία.
Με λίγα λόγια, λέει: «Μπορείτε να κερδίσετε ένα βραβείο Νόμπελ αν αφιερώσετε τη ζωή σας στο διάβασμα, στο γράψιμο, στο γράψιμο υπέροχης λογοτεχνίας, κι αν αφιερώσετε πραγματικά τη ζωή σας στο γράψιμο και γίνετε ένας πραγματικά καλός συγγραφέας. Αλλά πρέπει επίσης να έχετε αυτό το συγκεκριμένο ταλέντο και αυτό είναι κάτι – μπορείς να το καλλιεργήσεις, αλλά δεν μπορείς να το δημιουργήσεις μέσα σου, αν δεν έχεις γεννηθεί με αυτό, είμαι αρκετά σίγουρη για αυτό. Είναι λοιπόν, ένας συνδυασμός σκληρής δουλειάς και ταλέντου, αλλά το κομμάτι της σκληρής δουλειάς δεν είναι ασήμαντο. Χρειάζεται πολλή δουλειά και αφοσίωση για να είσαι πραγματικά πολύ καλός συγγραφέας».
Όλα όσα λέει η Έλεν Μάττσον, στο παρακάτω βίντεο:
