Αυτά είναι τα Κρατικά Βραβεία Μετάφρασης 2018

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 2018 (για τις εκδόσεις του 2017)

Το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα απονέμεται κατά πλειοψηφία στη Σταυρούλα Αργυροπούλου για τη μετάφραση του έργου του Αντρέι Μπέλυ με τίτλο Πετρούπολη, εκδόσεις Κίχλη, 2017.

Σύμφωνα με το σκεπτικό της Επιτροπής: «Η Πετρούπολη του Αντρέι Μπέλυ (1880-1934) είναι ένα εμβληματικό μυθιστόρημα, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1913. Η έκδοσή του στη χώρα μας προάγει τη γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τη ρωσική πεζογραφία του 20ού αιώνα. Πρόκειται για συμβολιστικό και μοντερνιστικό έργο, το οποίο ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ χαρακτήρισε ως «ένα από τα τέσσερα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα». Ταυτόχρονα, η Πετρούπολη προέρχεται από τη λαμπρή ρωσική λογοτεχνική παράδοση του μεγάλου μυθιστορήματος του 19ου αιώνα αλλά και των διηγημάτων του Γκόγκολ, στα σημαντικότερα των οποίων, εξάλλου, πρωταγωνιστεί η ίδια πόλη: η Πετρούπολη. Η μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου αποδίδει αριστοτεχνικά τη μουσικότητα του λόγου και τον εσωτερικό ρυθμό του κειμένου καθώς και τον υπόγειο διάλογο του Μπέλυ με τον Γκόγκολ. Σημαντικό είναι επίσης ότι αποδίδεται επιτυχώς από τη μεταφράστρια και το ιδιότυπο ρωσικό χιούμορ, οι διαρκείς εναλλαγές μεταξύ σάτιρας και «πραγματικότητας», μεταξύ εξπρεσιονιστικών εκρήξεων συναισθημάτων και αποστασιοποιημένης απάθειας, μεταξύ κυνισμού και μελαγχολικού λυρισμού — μυθοπλαστικά τεχνάσματα του Μπέλυ που υπογραμμίζουν τις ανθρώπινες αντιφάσεις και, ενώ αντλούν από την παράδοση, δημιουργούν το «λεξιλόγιο» του ρωσικού μοντερνισμού».

Το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ελληνικής Γλώσσας σε Ξένη Γλώσσα απονέμεται ομόφωνα στην ομάδα LEXIS (Andreas Gamst, Anne Gasseling, Rainer Maria Gassen, Milena Hienz de Albentiis, Christiane Horstkotter-Brussow, Klaus Kramp, Alkinoi Obernesser), υπό την καθοδήγηση και επιμέλεια της Δρ. Έλενας Παλλαντζά για τη μετάφραση του έργου με τίτλο Die Schwierige Kunst, του Δημήτρη Ελευθεράκη, εκδόσεις Reineke & Voss (Λειψία).

Σύμφωνα με το σκεπτικό της Επιτροπής: «Η νουβέλα Η δύσκολη τέχνη του ποιητή Δημήτρη Ελευθεράκη (εκδ. Αντίποδες, Αθήνα 2015) γράφτηκε με αφορμή ένα πραγματικό γεγονός, όταν, τον Μάρτιο του 2015, η πρόσοψη του ιστορικού κτιρίου του Πολυτεχνείου καλύφθηκε από ένα γκράφιτι κολοσσιαίων διαστάσεων. O δημόσιος διάλογος μεταξύ του πολιτικού, δημοσιογραφικού και καλλιτεχνικού κόσμου για το αν πρόκειται για τέχνη ή κακογουστιά, για διαμαρτυρία ή βανδαλισμό αποκάλυψε πολλές πληγές της ταλαιπωρημένης από την κρίση ελληνικής κοινωνίας και ενέπνευσε τον Ελευθεράκη να γράψει τον μελαγχολικό μονόλογο ενός Αθηναίου που παρουσιάζεται ως «δάσκαλος» και πασχίζει μάταια να εξηγήσει σε ξένους επισκέπτες –συγκεκριμένα, Γερμανούς φιλέλληνες– τις αντιφάσεις της ιστορικής μνήμης, των πολιτικών συμβόλων, των στερεοτύπων και, εντέλει, της ίδιας της νεοελληνικής ταυτότητας.«

»Η άρτια συλλογική μετάφραση προς τα γερμανικά υπογράφεται από την ομάδα LEXIS, η οποία απαρτίζεται από τους Andreas Gamst, Anne Gaßeling, Rainer Maria Gassen, Milena Hienz de Albentiis, Christiane Horstkötter-Brüssow, Klaus Kramp, Alkinoi Obernesser, με συντονίστρια την Έλενα Παλλαντζά, επιστημονική συνεργάτιδα στο τμήμα Νέων Ελληνικών του Ινστιτούτου Κλασσικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Βόννης. Στο σκεπτικό της βράβευσης συνεκτιμήθηκε και η συνέπεια, με την οποία η ομάδα LEXIS προάγει από το 2014 τα ελληνικά γράμματα στη Γερμανία, έχοντας στο ενεργητικό της, μεταξύ άλλων, τη μετάφραση της Ελένης του Γιάννη Ρίτσου, ποιήματα του Σταμάτη Πολενάκη και τα Χρήσιμα παιδικά παιχνίδια της Δανάης Σιώζιου.«

»Σκύβοντας με επαγγελματισμό και ευαισθησία πάνω από ένα κείμενο αξιώσεων και μοντέρνας γραφής, η ομάδα συνέλαβε και ανέδειξε τις καφκικές αναφορές του έργου, υπηρετώντας ευφυώς την ατμόσφαιρα και το ύφος του. Οι πραγματολογικές αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα της ελληνικής ιστορίας αποδίδονται με βαθιά γνώση του αντικειμένου, ενώ για όσα χωρία είναι γραμμένα στην καθαρεύουσα επιλέχθηκε η λύση της παλαιότερης γραφειοκρατικής γερμανικής γλώσσας. Το δυσκολότερο στοίχημα αφορά, ωστόσο, τα σημεία του κειμένου, όπου ο λόγος γίνεται έντονα ποιητικός, καθώς οι διαφορές στους ήχους και στην εικονοπλασία μεταξύ των δύο γλωσσών μοιάζουν ενίοτε ανυπέρβλητες. Και σε αυτή την πρόκληση, η ομάδα LEXIS αντεπεξήλθε με μαεστρία, επινοώντας γλωσσικές γέφυρες και εστιάζοντας στα μέσα μιας εφικτής συνάντησης. Η μετάφραση λειτουργεί άψογα και διαβάζεται χωρίς να δίνει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι έχει μεσολαβήσει δεύτερη γλώσσα.

Το βραβείο που δεν απονεμήθηκε

Το Κρατικό Βραβείο Απόδοσης Έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά δεν απονέμεται, με την Επιτροπή να κάνει λόγο για «περιορισμένη και χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις παραγωγή» και να αιτιολογεί την απόφασή της επισημαίνοντάς ότι «υποβλήθηκαν κυρίως μεταφράσεις έργων αρχαίου δράματος με εμφανή επιδίωξη την ενδεχόμενη χρήση τους σε αντίστοιχες θεατρικές παραστάσεις και που στερούνται επιμελημένης παρουσίασης του αρχαίου κειμένου, με αξιόλογες μεταφραστικές αρετές και ποιοτικό ερμηνευτικό σχολιασμό, που θα βοηθούσε να γίνει επαρκώς κατανοητό το ιστορικό και πολιτισμικό του πλαίσιο, καθώς και η λογοτεχνική τους αξία». Προτείνει δε, «το βραβείο να συμπεριλάβει, για εύλογους λόγους, και τα έργα της Λατινικής Γραμματείας, ώστε να καλύπτεται το σύνολο της κλασικής Αρχαιότητας». 

Η ΒΡΑΧΕΙΑ ΛΙΣΤΑ ΤΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ

1. Τζον Γουίλιαμς, Ο Στόουνερ, μετάφραση από τα αγγλικά: Αθηνά Δημητριάδου, εκδόσεις Γκούτενμπεργκ, Μάρτιος 2017.
2. Αντρέι Μπέλυ, Πετρούπολη, μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδόσεις Κίχλη
3. Αλεξάνταρ Γκάταλιτσα, Ο Μεγάλος Πόλεμος, μετάφραση από τα σερβικά: Ισμήνη Ραντούλοβιτς, εκδόσεις Καστανιώτη, 2017.
4. Μασάντο ντε Ασίς, Ρεαλιστική τριλογία, μετάφραση από τα πορτογαλικά: Μαρία Παπαδήμα, εκδόσεις Γκούτενμπεργκ, Φεβρουάριος 2017.
5. Χανς Γιάκομπ Κριστόφελ φον Γκριμελσχάουζεν, Σιμπλίκιος Σιμπλικίσιμος, μετάφραση από τα γερμανικά: Γιάννης Κοιλής, εκδόσεις Εξάντας, Σεπτέμβριος 2017.
6. Τζορτζ Σόντερς, Λήθη και Λίνκολν, μετάφραση από τα αγγλικά: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Ίκαρος, Σεπτέμβριος 2017.
7. Νέιθαν Χιλ, Το Νιξ, μετάφραση από τα αγγλικά: Γιάννης Βογιατζής, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Νοέμβριος 2017.

Το σκεπτικό της Επιτροπής για τα υπόλοιπα βιβλία της βραχείας λίστας

Ο Στόουνερ του Τζον Ουίλιαμς (1922-1994) είναι ένα campus novel του 1965 με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Με άξονα την προσωπική και την ακαδημαϊκή ζωή του ήρωα και με αξιοσημείωτη αφηγηματική δεξιοτεχνία, ο συγγραφέας πραγματεύεται πτυχές των ανθρώπινων σχέσεων — ερωτικών, οικογενειακών, κοινωνικών, επαγγελματικών. Η μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου αντιλαμβάνεται και ακολουθεί επιτυχώς το αργό αφηγηματικό τέμπο του συγγραφέα, στοιχείο κρίσιμο για την αναγνωστική απόλαυση του βιβλίου.

Ο Μεγάλος Πόλεμος, το πέμπτο μυθιστόρημα του Σέρβου κλασικού φιλολόγου Αλεξάνταρ Γκάταλιτσα, που γεννήθηκε το 1964, ξεκινά με τη δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σεράγιεβο το 1914. Οι ποικίλες ιστορίες των πολλών ηρώων του έργου στα Βαλκάνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνθέτουν την αφήγηση της σύγκρουσης που δημιούργησε την Ευρώπη όπως την ξέρουμε και σήμανε την απαρχή του «σύντομου εικοστού αιώνα». Η Ισμήνη Ραντούλοβιτς ανταπεξήλθε με επιτυχία στις απαιτήσεις της μετάφρασης ενός βιβλίου αφηγηματικά περίπλοκου αλλά εξαιρετικά απολαυστικού στην ανάγνωση.

Ο Μασάντο ντε Ασίς (1839-1908) είναι ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της Βραζιλίας. Η Ρεαλιστική τριλογία περιλαμβάνει τρία μυθιστορήματα της ώριμης περιόδου του συγγραφέα, που θεωρούνται και τα κορυφαία του. Η ευθύγραμμη αφήγηση διακόπτεται συχνά από παρεκβάσεις, αναχρονισμούς, παρένθετα επεισόδια, αναφορές σε άλλα έργα — ψήγματα πρώιμου μοντερνισμού. Η Μαρία Παπαδήμα μεταφέρει στα ελληνικά τον λογοτεχνικό πλούτο αυτού του σημαντικού συγγραφέα, ενώ προτάσσει και έναν κατατοπιστικό και εμπεριστατωμένο πρόλογο.

Ο Σιμπλίκιος Σιμπλικίσιμος του Χανς Γιάκομπ Κριστόφελ φον Γκριμελσχάουζεν (1621-1676) είναι ένα «πικαρέσκο» μυθιστόρημα του 17ου αιώνα που κατέχει ιδιαίτερη και σημαντική θέση στην ιστορία της γερμανικής λογοτεχνίας και μεταφράζεται στην Ελλάδα πρώτη φορά. Ο ήρωας / αφηγητής περιγράφει τις περιπέτειές του στη διάρκεια του ιδιαίτερα φονικού Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648) που ερήμωσε την Κεντρική Ευρώπη για πολλές δεκαετίες. Κεντρική θέση έχει το μοτίβο της τρέλας, που εντάσσει το μυθιστόρημα στην παράδοση αντίστοιχων μεσαιωνικών και αναγεννησιακών κειμένων. Ο μεταφραστής Γιάννης Κοιλής αφιέρωσε πολύ χρόνο και ενέργεια στο δύσκολο έργο της απόδοσης στα ελληνικά αυτού του βιβλίου αναφοράς.

Το Λήθη και Λίνκολν είναι το πρώτο μυθιστόρημα του γεννημένου το 1958 Αμερικανού διηγηματογράφου Τζορτζ Σόντερς. Με αφορμή το πένθος του προέδρου Αβραάμ Λίνκολν για τον εντεκάχρονο γιο του, ο Σόντερς γράφει για την απώλεια και το πένθος σε ένα λυρικό κείμενο όπου συνυπάρχουν η ιστορία με τη μυθοπλασία, η ζωή με τον θάνατο, η αγάπη με το μίσος. Η μετάφραση του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη παρακολουθεί την ανάπτυξη της αφήγησης και τον λυρισμό του ύφους του συγγραφέα.

Όταν εκδόθηκε στις ΗΠΑ Το Νιξ το 2014, η αμερικανική κριτική υποδέχτηκε τον γεννημένο το 1973 Νέιθαν Χιλ ως διάδοχο του Πύντσον και του Φόστερ Γουάλας. Χαρακτηριστική είναι τόσο η πρόθεση ανανέωσης του «μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος» όσο και η θεματική της πλοκής, όπου οι προσωπικές και οικογενειακές ιστορίες διαπλέκονται με την πολιτική και τον ακτιβισμό. Η μετάφραση του Γιάννη Βογιατζή ανταποκρίνεται αρκετά καλά στις απαιτήσεις ενός μεγάλου σε όγκο και περίπλοκου έργου, με γρήγορο ρυθμό και διαρκείς υφολογικές μεταπτώσεις.

Τα άλλα δύο μεταφρασμένα προς άλλη γλώσσα βιβλία της βραχείας λίστας

Για το Giorgos Seferis, Logbücher, (Ημερολόγια Καταστρώματος, δίγλωσση έκδοση). Μετάφραση, σχολιασμός και επίμετρο: Andrea Schellinger, Εκδόσεις Elfenbein, Βερολίνο 2017, το σκεπτικό της Επιτροπής είναι ότι «η μετάφραση ενός τόσο εμβληματικού έργου στα γερμανικά αποτελεί από μόνη της γεγονός ιδιαίτερης σημασίας για τη διεθνή προβολή των ελληνικών γραμμάτων. Η φιλόλογος και έγκριτη μεταφράστρια Andrea Schellinger αναμετρήθηκε με σοβαρότητα και ευσυνειδησία με το δύσκολο έργο του ποιητή και βραβεύτηκε για τη μετάφρασή της από τον Κύκλο των Φίλων του Οίκου της Λογοτεχνίας στη Χαϊδελβέργη». 

Για το βιβλίο Kiki Dimoula, Vindersloon (δίγλωσση έκδοση), επιλογή, μετάφραση, σημειώσεις και επίμετρο: Hero Hokwerda, Εκδόσεις TA GRAMMATA, Χρόνινγκεν 2017, η Επιτροπή αναφέρει στο σκεπτικό της: «Γεννημένος το 1949 στην Ολλανδία, ο Hero Hokwerda σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Χρόνινγκεν και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο μεταφραστής μετέφερε με αρτιότητα στα ολλανδικά τον ποιητικό λόγο της Κικής Δημουλά, πλαισιώνοντας την έκδοση με κατατοπιστικά σχόλια και εμπεριστατωμένο επίμετρο». 

Η σύνθεση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης