inception

«Ποιο είναι το πιο ανθεκτικό παράσιτο; Μια ιδέα. Μια απλή ιδέα του ανθρώπινου μυαλού μπορεί να χτίσει πόλεις. Μια ιδέα μπορεί να μεταμορφώσει τον κόσμο και να ξαναγράψει όλους τους νόμους… Μια ιδέα φυτρώνει και μεταδίδεται σαν ιός…»

Του Άλκη Γούναρη

Με αυτόν τον τρόπο ο Leonardo DiCaprio (Titanic – Shutter island), στον νέο του ρόλο, διαφημίζει την ικανότητά του να διεισδύει στο μυαλό των άλλων μέσω των ονείρων, να διαβάζει τη σκέψη τους και να τους «φυτεύει» νέες ιδέες. Inception, είναι η απαρχή της ιδέας. Και η απαρχή της ιδέας του σκηνοθέτη Christopher Nolan (Memento, Dark Knight) βρίσκεται σε σκονισμένες φιλοσοφικές πραγματείες που έχουν εμπνεύσει δεκάδες ακόμα χολιγουντιανά blockbusters, όπως το κλασσικό πλέον Matrix, η Ολική Επαναφορά και το Avatar, δημιουργώντας ένα νέο είδος στην κινηματογραφική ταξινομία, αυτό της  «Φιλοσοφικής Φαντασίας».

Οι καρτεσιανοί στοχασμοί, οι πλατωνικές ιδέες, ο δυισμός σώματος – πνεύματος, θεωρίες για την αθανασία και τον χρόνο, τα παράδοξα των σχεδίων του Escher, ανακατωμένα με ηθικές προσταγές αποτελούν το υπόβαθρο της ταινίας του Nolan που δεν χαρακτηρίζεται από φιλοσοφικό ακαδημαϊσμό αλλά από ακατάπαυστη δράση, εξαιρετική σκηνογραφία και εικαστική υπερφόρτωση, στοιχεία που ο βρετανός σκηνοθέτης διαχειρίζεται και σερβίρει με μαεστρία.

Όμως οι μεταφυσικές αναζητήσεις είναι εκεί και συνθέτουν έναν στιβαρό καμβά. Η πραγματικότητα και το όνειρο, η αυτονομία του νοητικού από το υλικό και η μεταφυσική της ιδέας έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα.

«Δεν υπάρχουν πουθενά σαφείς ενδείξεις ούτε επαρκώς βέβαια σημάδια με τα οποία μπορούμε να ξεχωρίσουμε με ευκρίνεια τον ύπνο από το ξύπνιο, και τούτο με εκπλήσσει…» διαπιστώνει ο Descartes (1637) στους στοχασμούς του και αναρωτιέται, πώς ξέρω ότι αυτό που βιώνω δεν είναι όνειρο;

«Είχες ποτέ ένα όνειρο που ήσουν τόσο σίγουρος ότι ήταν αληθινό; Τι θα συνέβαινε αν ήταν αδύνατον να ξυπνήσεις από αυτό το όνειρο; Πώς θα γνώριζες την διαφορά ανάμεσα στον κόσμο του ονείρου και τον πραγματικό κόσμο;»… ρωτάει ο Morpheus  τον Neo στην ταινία Matrix του 1999.

Έντεκα χρόνια αργότερα το ίδιο σχεδόν φιλοσοφικό πρόβλημα επαναλαμβάνεται  στο Ιnception.

Γιατί είναι σημαντικός αυτός ο διαχωρισμός του ονείρου από την πραγματικότητα στην μεταφυσική;  Για τον Descartes η προσφυγή στο όνειρο, αποδυναμώνει την βεβαιότητα των αισθητηριακών αντιλήψεων που εξαρτώνται από τις αισθήσεις, την εμπειρία και το υλικό σώμα. Αν οι αισθήσεις δεν παίζουν ασφαλή ρόλο στην βεβαιότητα και την αλήθεια τότε το πνεύμα, ο άυλος νους, η νόηση, το γεγονός ότι σκέφτομαι, αποδεικνύουν την ύπαρξή μου. Και η βεβαιότητα αυτή της ύπαρξής, μπορεί να θεωρηθεί ως πρώτη αλήθεια την στερεότητα της οποίας δεν μπορεί να κλονίσει ούτε κάποιος υποτιθέμενος «πονηρός» δαίμων που επιχειρεί να με παραπλανήσει.

O Cobb (το όνομα του χαρακτήρα που ερμηνεύει ο DiCaprio στη ταινία και παραπέμπει στον Ιακώβ-  Jacob τον τελευταίο άνθρωπο που γνώρισε τον θεό αυτοπροσώπως και είχε το χάρισμα να βλέπει και να εξηγεί θεόπνευστα οράματα) λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως καρτεσιανός δαίμων. Τρυπώνει επιδέξια στον νου του θύματος, τον παραπλανεί, του κλέβει και του φυτεύει ιδέες, κάνοντας εν τέλει δυσδιάκριτη την πραγματικότητα από το όνειρο.

Το πρόβλημα αυτής της διάκρισης (πραγματικότητας και ονείρου) το αντιμετωπίζει ο Nolan με την επιστράτευση ενός «τοτέμ», ενός προσωπικού αντικείμενου όπως η σβούρα του Cobb, η χρήση του οποίου δηλώνει κάθε φορά την κατάσταση. Αφού υπάρχει το όνειρο, υπάρχει και η πραγματικότητα. Η ίδια η πλάνη, βεβαιώνει την ύπαρξη της ίδιας της αλήθειας, και τούτο, αποτελεί άλλο ένα φιλοσοφικό δάνειο του σκηνοθέτη, από τον γερμανικό ιδεαλισμό αυτή τη φορά.

Η αυτονομία του νοητικού, δημιουργεί κι αυτή με τη σειρά της, ορισμένα αναπάντητα ερωτήματα, όπως το: πώς μπορεί κάτι το άυλο να επιδρά αιτιακά στην ύλη και μάλιστα να την καθορίζει; Στο Matrix η εξήγηση δίνεται με έναν επιστημονικοφανή τρόπο. Ο νοητός – εικονικός κόσμος συντίθεται από πληροφορίες που βρίσκονται στα bits ενός υπολογιστικού προγράμματος που προσομοιώνει την πραγματικότητα. Στον εγκέφαλο φτάνουν πληροφορίες σαν να υπήρχε αισθητηριακό ερέθισμα.  Στο Inception η προτεινόμενη λύση είναι λιγότερο επιστημονικοφανής. Μια ομάδα ειδικών στη διάρρηξη ονείρων παρεμβαίνουν στον νου του «θύματος» μέσω μιας συσκευής που τους κρατά μαζί καλωδιωμένους έτσι ώστε οι νόες τους να βρίσκονται σε επικοινωνία μέσα σε ένα αρχιτεκτονικά δημιουργημένο περιβάλλον.

Και στις δυο περιπτώσεις, όπως σε κάθε δυϊστική θεώρηση, προϋποτίθεται μια μεταφυσική – θεολογική παραδοχή. Δεν εννοείται να υπάρχει πραγματικός, εικονικός ή ονειρικός κόσμος χωρίς κάποιος να τον έχει δημιουργήσει. Στο Inception ο κόσμος των ονείρων είναι κατασκευασμένος μερικώς εκ των προτέρων και μερικώς δημιουργείται εν τη εξελίξει. «Εσύ δημιουργείς τον κόσμο του ονείρου…» λέει ο Cobb στην Αριάδνη. «Εμείς φέρνουμε το υποκείμενο στο όνειρο [του οποίου τον κόσμο έχεις δημιουργήσει] και ο κόσμος σου γεμίζει με το υπο-συνείδητό του.»

Ο Nolan φτιάχνει έναν κόσμο ονείρων, αποτίνοντας φόρο τιμής στην καρτεσιανή res cogitans και στις πλατωνικές ιδέες.

Οι ιδέες τεκμηριώνονται ως πράγμα. Υπάρχουν στη πραγματικότητα. Τοποθετείς τον σπόρο, την απαρχή, και αυτές αναπτύσσονται και δρουν αιτιακά. Η ρεαλιστικότητα του επιχειρήματος δεν φαίνεται να απασχολεί τους χιλιάδες θεατές που παρακολουθούν αποσβολωμένοι το υπερθέαμα. Το ίδιο αδιάφορα είναι και ορισμένα σεναριακά κενά, όπως η χρήση της συσκευής διασύνδεσης μέσα στο ίδιο το όνειρο για την μετάβαση σε βαθύτερο επίπεδο. Πρόκειται άραγε για την ιδέα της συσκευής ή για την ίδια την συσκευή; Αντίστοιχα αδικαιολόγητο είναι και το γιατί γίνεται όλη αυτή η φασαρία με την παρέμβαση στο υποσυνείδητο του θύματος. Αν υπήρχε μια τόσο εξελιγμένη τεχνολογικά δυνατότητα παρέμβασης στον εγκέφαλο, δεν θα ήταν πιο απλό (και πιο σίγουρο) να παρέμβει κανείς απευθείας στον μετωπιαίο λοβό και να φυτέψει εκεί όχι την «απαρχή», αλλά την τελική επιλογή του θύματος…

Τελικά, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι, ότι το Hollywood εμπνέεται από τη μεταφυσική πιθανότατα επειδή, όπως έλεγε κλείνοντας εμφατικά το μάτι ο θρυλικός ιμπρεσάριος Phineas Banrum, «στο κοινό αρέσει να ξεγελιέται».

Και παρότι η «ιδέα» εξακολουθεί να κουνάει «μαγικά» τον κόσμο και τις κινηματογραφικές αίθουσες, υπάρχουν ακόμα κάποιοι που αμφισβητούν την «χρησιμότητα» των φιλοσόφων στην αγορά εργασίας. Με εισπράξεις 200 εκατομμυρίων δολαρίων στο αμερικανικό box office για το πρώτο εικοσαήμερο προβολών του Inception, τα action movies «φιλοσοφικής φαντασίας», κάνουν την φιλοσοφία ξανά δημοφιλή στο ευρύ κοινό. 

* Ο Άλκης Γούναρης είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Από το βιβλίο στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη: Δύο πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα διασκευάστηκαν για να γίνουν μίνι σειρά και ταινία

Από το βιβλίο στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη: Δύο πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα διασκευάστηκαν για να γίνουν μίνι σειρά και ταινία

«Αυτοί που επέζησαν» και «Πανέξυπνα πλάσματα» των Τζέιν Χάρπερ και Σέλμπι Βαν Πελτ, που κυκλοφορούν και τα δύο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, έρχονται στις οθόνες μας, Κεντρική εικόνα: Από τη διασκευή του μυθιστορήματος «Αυτοί που επέζησαν».

Επιμέλεια: Book Press ...

Alphaville, του Ζαν-Λικ Γκοντάρ: 60 χρόνια μετά, η σκοτεινή αλληγορία για την τεχνολογική παράνοια στα θερινά σινεμά

Alphaville, του Ζαν-Λικ Γκοντάρ: 60 χρόνια μετά, η σκοτεινή αλληγορία για την τεχνολογική παράνοια στα θερινά σινεμά

Η εμβληματική ταινία επιστημονικής φαντασίας Alphaville του Ζαν-Λικ Γκοντάρ επιστρέφει στα θερινά σινεμά 60 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της σε αποκατεστημένη ψηφιακή κόπια 4Κ από τη Summer Classics. Πρωταγωνιστούν: Έντι Κονσταντίν, Άννα Καρίνα, Ακίμ Ταμίροφ. Από τις 19 Ιουνίου, στα θερινά σινεμά.

Επιμ...

Σινεμά κάτω απ' τα αστέρια με κλασικά αριστουργήματα: Το πρόγραμμα και οι ειδικές προσφορές της Summer Cinemas

Σινεμά κάτω απ' τα αστέρια με κλασικά αριστουργήματα: Το πρόγραμμα και οι ειδικές προσφορές της Summer Cinemas

Κλασικά αριστουργήματα, σπάνιες επανεκδόσεις και επετειακές προβολές περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα της Summer Cinemas που απλώνεται σε 22 θερινούς κινηματογράφους. Δείτε εδώ ποιες ταινίες έχουν προγραμματιστεί αλλά και πώς μπορείτε να διεκδικείτε προσκλήσεις και να επωφελείστε από τις ειδικές online προσφορές&n...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιος ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιος ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

4ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Tο πρόγραμμα των εκδηλώσεων μέρα τη μέρα

4ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Tο πρόγραμμα των εκδηλώσεων μέρα τη μέρα

Το αναλυτικό πρόγραμμα όλων των εκδηλώσεων του 4ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από το 2ο Φεστιβάλ Χανίων, έξω από την αίθουσα Μίκης Θεοδωράκης. 

Επιμέλεια: Book Press

4ο Φεστιβάλ Βιβλίου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ