Ο Βύρων στην Κεφαλονιά

Στην Ελλάδα γνωρίζουμε τον λόρδο Βύρωνα ως φιλέλληνα και λιγότερο ως ποιητή. Τον τελευταίο χρόνο έρχεται ξανά στην επικαιρότητα με εκδόσεις ή επανεκδόσεις έργων του, βιβλία με θέμα τη ζωή του αλλά και εικαστικές εκθέσεις/αφιερώματα (σε Αθήνα, Μεσολόγγι κ.λπ). Πρόσφατα στην Αγγλία κυκλοφόρησε η πολιτική βιογραφία του από τον Βρετανό νεοελληνιστή Ρόντερικ Μπίτον η οποία θα κυκλοφορήσει σύντομα και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη.

Πέρα από την επετειακότητα –έχουν περάσει 190 χρόνια από τον θάνατό του και 150 χρόνια από την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα–, το ενδιαφέρον για το έργο του Βύρωνα εξηγείται από το γεγονός ότι υπήρξε ίσως ο πρώτος μεγάλος σούπερ σταρ της εποχής του. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε μπεστ σέλερ συνδέεται άμεσα με την εποχή εκείνη. Ήταν τόσο διάσημος ο Βύρων στην εποχή του ώστε με τις πρώτες δημοσιεύσεις που έκανε παρουσιαζόταν το φαινόμενο να ξαγρυπνάνε οι άνθρωποι έξω από τον εκδοτικό οίκο για να πάρουν τα γραπτά του. Δημιουργήθηκε μια υστερία γύρω από το πρόσωπό του, ένας μύθος. Η δημοφιλία του οφειλόταν και στο νεαρό της ηλικίας του καθώς και στη σχέση του με την Ευρώπη.

Στη βιογραφία του για τον Μπάιρον ο Ρ. Μπίτον παραλληλίζει την αντιπαράθεση ανάμεσα στους Φαναριώτες διανοούμενους και τους οπλαρχηγούς με την σημερινή αντιπαράθεση μνημονιακών και αντιμνημονιακών, και αναφέρει ότι με σημερινούς όρους ο Βύρων θα λογιζόταν ως «μνημονιακός».

Byron III, 2014, ξυλογραφία, 100Χ100 εκ

H Κατερίνα Σχινά που μετέφρασε το συγκεκριμένο βιβλίο μου μετέφερε τις απόψεις του Ρ. Μπίτον οι οποίες είναι βέβαια υπό συζήτηση, σίγουρα πάντως αμφιλεγόμενες. Δεν έχουμε ακόμα το πλήρες κείμενο, όμως η λογική αυτής της προσέγγισης μου φαίνεται ανιστόρητη, αφελής έως και επικίνδυνη. Ο Βύρων έχει αντίθετα χαρακτηριστικά που τον κάνουν πολύ περισσότερο «αντιμνημονιακό». Για τα χρόνια εκείνα ήταν ένας επαναστάτης –έφερε όλο το ρομαντικό πάθος των μεγάλων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και του γαλλικού διαφωτισμού– και ταυτόχρονα ένας πραγματιστής. Αυτό το βλέπουμε και στα γράμματά του όπου συναλλάσσεται, κουβεντιάζει, διεκδικεί, έχει μεν την εικόνα του τι συμβαίνει στον χώρο της επαναστατημένης Ελλάδας, που είναι την εποχή εκείνη υπό απόλυτη διαίρεση όμως την ίδια στιγμή κρατάει ψηλά τη σημαία της επανάστασης και της υποστήριξης – και μάλιστα της υλικής υποστήριξης. Οι ιδέες που υπερασπίζεται τον κάνουν να μην μπορεί να φορέσει τον «κορσέ» ενός μνημονίου. Τα πιστεύω του ανατρέπουν κάθε λογική σύμβασης και υποταγής. Αν οπωσδήποτε πρέπει να δούμε το θέμα μέσα από τη λογική αυτής της προσέγγισης τότε θα λέγαμε ότι ο Βύρων υπήρξε αντίθετα ένας βαθύτατα αντιμνημονιακός άνθρωπος, ο οποίος είχε μεν συνείδηση της ανάγκης για βοήθεια από τις μεγάλες δυνάμεις ταυτόχρονα όμως πίστευε απόλυτα στην απελευθερωτική δράση, την ανεξαρτησία και την απελευθέρωση του ανθρώπου στη βάση των πιστεύω του.

Συχνά περιγράφεται ως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Από τη μία είναι ο ιδεολόγος, ο οραματιστής, ο ρομαντικός ποιητής, από την άλλη ένας πλάνης που έχει κατηγορηθεί για πολλά – ακόμα και για αιμομιξία. «Ένας ευγενής περιπλανώμενος της ίδιας της σκοτεινής του διάνοιας».

Εκτός από δυνατός γραφιάς ήταν και ένας γνήσιος φιλέλληνας, ένας οραματιστής με σημαντικές ιδέες για την παιδεία, πολύ αγαπητικός για αυτό που ο ίδιος αντιλαμβανόταν ως ελληνικό πολιτισμό – με την γνήσια έννοια του όρου, όχι ως αρχαιοπληξία.

Ο Βύρων ήταν χρόνια ανακατεμένος με τα επαναστατικά κινήματα στην Ιταλία. Ήταν ένας άνθρωπος νέος που πρόδωσε την κοινωνική του τάξη, ένα πολιτικό και κοινωνικό ον, ένας νους εξαιρετικά ευφυής. Στο βιβλίο «Λόρδου Μπάιρον-Επιστολές από την Ελλάδα» (εκδ. Ιδεόγραμμα, μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ), που περιλαμβάνει τα γράμματα που ο Βύρων έστειλε από την Κεφαλονιά, το Μεσολόγγι, την Ιταλία σε εκδότες, ερωμένες και σε εγγλέζους φίλους του φέρεται να γράφει σε όσους έρχονταν στην Ελλάδα και έφευγαν απογοητευμένοι από την κατάσταση που επικρατούσε «μείνετε (στην Ελλάδα), πρέπει να βοηθήσουμε». Αυτά τα γράμματα είναι συναρπαστικά ντοκουμένα, χρήσιμα και ως ιστορικές μαρτυρίες. Μέσα από αυτά τα γραπτά αναδεικνύεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του Βύρωνα: εκτός από δυνατός γραφιάς ήταν και ένας γνήσιος φιλέλληνας, ένας οραματιστής με σημαντικές ιδέες για την παιδεία, πολύ αγαπητικός για αυτό που ο ίδιος αντιλαμβανόταν ως ελληνικό πολιτισμό – με την γνήσια έννοια του όρου, όχι ως αρχαιοπληξία. Στρατηγικός, επιτελικός, οργανωτικός νους, ο Βύρων ήταν ένα γνήσια πολιτικό ον. Ας θυμηθούμε ότι σε πολύ νεαρή ηλικία (σχεδόν παιδί) μίλησε για πρώτη φορά δημόσια στην Βουλή των λόρδων κατά της θανατικής ποινής. Από την μία πλευρά, πράγματι, έζησε μια ζωή που τα περιείχε όλα: νόθα παιδιά, ερωμένες, αιμομιξία. Από την άλλη, ας μην ξεχνάμε ότι αυτή ήταν σε μεγάλο βαθμό η ταυτότητα των αριστοκρατών της εποχής του. Αριστοκράτης ο ίδιος (στενός φίλος του Σέλλεü, συνομιλούσε με τον Γκαίτε...), θεωρούσε ότι δικαιούται την ελευθερία λόγω ταξικότητας, την οποία όμως ο ίδιος είχε προηγουμένως υποσκάψει. Γι' αυτό η εκκλησία αρνήθηκε να τον τιμήσει όπως έπρεπε. Στην κηδεία του στην Αγγλία τον τίμησαν κυρίως άνθρωποι χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων, οι άνθρωποι της τάξης του έστειλαν στην τελετή τις άμαξές τους άδειες – οι ίδιοι δεν παρευρέθηκαν. Θεώρησαν πως τους είχε προδώσει.

Τα έργα στο Μουσείο Μπενάκη μου θύμισαν ως προσέγγιση το έργο «Καθεδρικός Ναός της Ρουέν», όπου ο Μονέ αποτυπώνει ζωγραφικά έναν χώρο –τον ίδιο πάντα– σε διαφορετικές φάσεις και σε διαφορετικούς χρόνους και κάτω από διαφορετικές φωτιστικές συνθήκες. Μιλήστε μας για την διαδικασία δημιουργίας του έργου.

Κεφαλονιά, Αύγουστος 2013

Δεν είχα ποτέ μέχρι σήμερα δουλέψει τοπία εκ του φυσικού. Η δουλειά μου είναι εν γένει εσωστρεφής, έχει στοιχεία αναστοχαστικά, επεξεργασίας, μεσολάβησης. Έγινα υπαιθριστής για το συγκεκριμένο έργο. Ένα ένστικτο με οδήγησε σε μια κίνηση αμεσότητας και σε αυτό έχει συμβάλει και το τοπίο και ο τόπος και ο Βύρωνας. Αυτός ο αρχετυπικός κάμπος με τις ελιές που καταλήγει στην θάλασσα είναι ένας χώρος που μέχρι σήμερα δεν έχει αλλάξει στο ελάχιστο. Δεν με ενδιαφέρουν τα τοπία της Κεφαλονιάς σε αυτό το έργο, δεν κάνω τοπιογραφία, το θέμα μου ήταν εξαρχής το συγκεκριμένο καρέ που μοιραζόμουν με τον Βύρωνα. Λειτούργησα με αμεσότητα απέναντι σε αυτό που έβλεπα. Κάθε πρώτη του Αυγούστου ξανασυναντούσα αυτόν τον τόπο, φεύγοντας τον Σεπτέμβρη τον ξεχνούσα. Θα έλεγα ότι μετά από διακόσια χρόνια η δική μου ανάγκη συνάντησε την βιωμένη κατάσταση ενός ιστορικού προσώπου, την ίδια ψυχική ανάγκη μιας απελευθερωτικής κατάστασης. Αναζήτησα τις ταυτότητες και τις συγγένειες μιας στάσης ζωής. Γι' αυτό και το συγκεκριμένο έργο ενώ αποτελείται από πίνακες που είναι ελεύθερα ζωγραφισμένοι δίνει συνολικά την αίσθηση ενός εννοιολογικού έργου. Επέλεξα την ακουαρέλα γιατί είναι ένα αρχετυπικό και υπαιθριστικό υλικό, ένα υλικό άμεσα εκτεθειμένο στα φυσικά φαινόμενα, επηρεάζεται από τον αέρα και το φως – η ακουαρέλα είναι ένας άμεσος αποδέκτης των φυσικών φαινομένων.

Σας ενδιαφέρει η αλληλεπίδραση μεταξύ ποίησης και λογοτεχνίας. Στον πρόλογο του βιβλίου «Συνάντηση» με ποιήματα της Κικής Δημουλά (εκδ. Ίκαρος) αναφέρετε ότι η ροή της ποίησης και αυτή της ζωγραφικής είναι σαν δυο ανυπότακτα ποτάμια που τρέχουν παράλληλα, το κάθε ένα με τα δικά του νερά, τις δικές του πηγές, που όμως συνδέονται στο βάθος της γης και βγαίνουν από ένα κοινό έγκατο. Μπορείτε να αναφέρετε μερικούς από τους αγαπημένους σας ποιητές;

Στο συγκεκριμένο έργο στο Μουσείο Μπενάκη δεν μιλώ για τον ποιητή Βύρωνα αλλά για την προσωπικότητα του Βύρωνα και το όραμά του, για τη ρομαντική και ουτοπική στάση του. Ο πολιτικός, ιστορικός, υπαρξιακός Βύρωνας είναι αυτός που με ενδιαφέρει. Σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις, εδώ δεν πρωταγωνιστεί το ποιητικό στοιχείο αλλά το υπαρξιακό. Πάντα με ενδιέφερε το πάντρεμα των τεχνών σαν ένα στοιχείο βιωματικό της ίδιας της δουλειάς μου επειδή με ενδιαφέρουν προσωπικά η ποίηση και η λογοτεχνία. Για μένα είναι μια στάση ζωής. Σαν ένα παιχνίδι που εμπεριέχει μια άλλη ανάγνωση του ποιήματος. Η ενασχόλησή μου με την ποίηση και την λογοτεχνία προέκυψε γι' αυτό εντελώς φυσικά.
Ολοκληρωμένο εικαστικό έργο ως ενότητα έχω παρουσιάσει για πολλούς έλληνες ποιητές, ανάμεσά τους ο Παλαμάς, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, η Κική Δημουλά, ο Καβάφης, ο Κοντός, ο Σαχτούρης, ο Παρμενίδης, ο Λόρκα... Υπάρχουν και κάποιες άλλες επιμέρους προσεγγίσεις, που δεν συνιστούν όμως ενότητα.

Στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση ο Άγγελος Δεληβοριάς ερμηνεύει την συνομιλία ζωγραφικού και ποιητικού έργου ως μια ανιχνευτική αλλά σχεδόν «αυτόματη» διαδικασία: όταν ο κινούμενος χρόνος συναντά τον ακίνητο χώρο μέσα από το εικαστικό βλέμμα συντελείται η ποιητική μεταστοιχείωση των έργων με την ακρίβεια μαθηματικής πράξης.

Το ζητούμενο είναι η κάθε τέχνη να διαφυλάσσει την γραμματική και το συντακτικό της, να προκύπτει δηλαδή από το πάντρεμα μια γνήσια συνάντηση και όχι μια σχηματική εικονογράφηση που βασίζεται στην υποτέλεια και όπου η μία τέχνη πάει να καπελώσει την άλλη. Για να συναντηθούν οι δυο τέχνες ουσιαστικά –και όχι επιφανειακά– πρέπει η καθεμιά να διαφυλάξει την ανεξαρτησία της.

Σε έναν συγκεκριμένο τύπο ποιήματος του Βύρωνα γνωστό και ως «βυρωνικός θρήνος» ο ποιητής κατηγορεί συχνά τους Έλληνες ότι εγκαταλείπουν την πατρίδα τους σκλαβωμένη. Στο πρώτο μέρος των ποιημάτων αυτού του τύπου (που έχουν τριμερή δομή), ο ποιητής αναφέρεται αρχικά στην Ελλάδα ως νεκρή ερωμένη (προσφιλές μοτίβο του ρομαντισμού), στην συνέχεια αναπολεί την χαμένη λαμπρότητα και δόξα της και στο τέλος επιτίθεται με σφοδρότητα στους Έλληνες. Παρά την φήμη του ως φιλέλληνας ο Βύρωνας συχνά επιτίθεται με σκληρά λόγια στους Έλληνες. Πώς ερμηνεύεται σήμερα η λέξη «φιλέλληνας» – μια λέξη/ιδιότητα που απαντά μόνο στην ελληνική γλώσσα;

Είναι φιλέλληνας ως προς τον τόπο αλλά ανθέλληνας απέναντι σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων οι οποίοι προδίδουν τα ιδεώδη, τις αξίες και τις αρχές του πολιτισμού. Είναι ρομαντικός μαζί και πραγματιστής. Φιλέλληνας και ανθέλληνας ταυτόχρονα.

Σε ένα από τα γράμματά του ο λόρδος Βύρωνας έχει γράψει το εξής καταπληκτικό: «Για τους Έλληνες δεν θα πω τίποτα μέχρι να μπορέσω να πω κάτι καλό». Ο φιλέλληνας τότε και τώρα πρέπει να είναι κάποιος ο οποίος γνωρίζει καλά αυτόν τον τόπο και τον αγαπάει ακριβώς επειδή τον γνωρίζει καλά. Είναι φιλέλληνας ως προς τον τόπο αλλά «ανθέλληνας» απέναντι σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων οι οποίοι προδίδουν τα ιδεώδη, τις αξίες και τις αρχές του πολιτισμού. Είναι ρομαντικός μαζί και πραγματιστής. Φιλέλληνας και ανθέλληνας ταυτόχρονα. Θυσιάζει ένα κομμάτι του εαυτού του και είναι πολύ σκληρός με τους κληρονόμους των ιδεών που απεμπολούν τα ιδεώδη και τις ιδέες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της συναδερφοσύνης. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε και επειδή ο ελληνικός λαός έχει χτυπηθεί αμείλικτα (όχι απολύτως άδικα, καθώς έχει συχνά ανεχτεί και έχει βοηθήσει να παραμένει εδώ ό,τι πιο σάπιο), χρειάζεται μία αντεπίθεση προς τον έξω κόσμο. Μαζί με το σάπιο, γίνεται προσπάθεια σήμερα να εξαφανιστεί και κάθε θετικό σε αυτόν τον τόπο. Εμείς γνωρίζουμε ότι το θετικό υπάρχει και πρέπει να το αναδείξουμε. Πρέπει να καλλιεργηθεί ένας νέος φιλελληνισμός όχι με την ρομαντική και κενή περιεχομένου έννοια, όχι ένας στυλιζαρισμένος φιλελληνισμός με την διάσταση της εθνολατρείας, της αρχαιολατρείας, αλλά μια σύγχρονη και δημιουργική Ελλάδα που διαφυλάσσει αξίες διαχρονικές. Όχι υστερική προγονοπληξία, ούτε εθνοκαπηλία. Υπάρχουν σήμερα άξιοι άνθρωποι στην Ελλάδα που δεν μπορούν να εκφράσουν αυτό το θετικό στοιχείο με το έργο τους, υπάρχει μια Ελλάδα που στέκεται όρθια, παράγει έργο και μπορεί ισότιμα να μιλήσει στο εξωτερικό. Κατά μια έννοια αυτό έκανε και ο λόρδος Βύρωνας στον καιρό του, αυτό κάνει σήμερα και ο ποιητής/ δημιουργός. Καλεί με το έργο του (ποιητικό ή ευρύτερα καλλιτεχνικό) και προκαλεί τους ανθρώπους να εξεγερθούν στην κατάσταση της καταπίεσης στην οποία βρίσκονται. Αυτή η έκκληση πρέπει να γίνει σήμερα στο όνομα της ανθρωπιάς και του ανθρωπισμού. Και για να επιβιώσει σήμερα ο ανθρωπισμός πρέπει να γίνει μαχητικός, χρειάζεται λοιπόν μια επιθετική και μαχητική έκκληση υπέρ του ανθρωπισμού – καθώς στην ουσία ο ανθρωπισμός είναι αυτός που βάλλεται σήμερα από παντού. Ένας μαχητικός ανθρωπισμός ανατρεπτικός, διεκδικητικός, και ένας ρομαντικός πραγματισμός.

Μέσα από την ποίηση του λόρδου Βύρωνα αναδεικνύεται η μορφή του ποιητή-πολεμιστή. Ο βυρωνικός ήρωας είναι ένας προμηθεïκός επαναστάτης, ένας «ευγενής παράνομος» (a noble outlaw). Τι θέση έχει η ποίηση στην σημερινή πραγματικότητα;

Στην Κεφαλονιά υπάρχει ένα μικρό χωριό στα ορεινά Δαμουλιανάτα πάνω από το Ληξούρι όπου έχει τοποθετηθεί μία μαρμάρινη στήλη προς τιμήν των θυμάτων της κατοχής. Η στήλη αφιερώνεται σε αυτούς που πολέμησαν, σε αυτούς που αντιστάθηκαν και επιπλέον σε αυτούς που δεν συνεργάστηκαν. Δεν έχω συναντήσει πουθενά αλλού στην Ελλάδα κάτι τέτοιο. Ο λαïκός τεχνίτης βάζει εδώ για πρώτη φορά σε ένα μνημείο την διάσταση του ανθρωπισμού, ότι δηλαδή ο καθένας παλεύει στα μέτρα τα δικά του. Βάζει την έννοια της αντίστασης στην μικροκλίμακα του μεσαίου ανθρώπου τον οποίο τιμά επειδή τόλμησε να μην συνεργαστεί. Το προσθέτει αυτό ως μια κατηγορία «προς τιμήν». Θεωρώ συναρπαστική αυτή τη διάσταση ως στάση ζωής. Ο ποιητής στην πραγματικότητα είτε είναι μαχόμενος είτε απλά αντιστέκεται προσπαθεί να διασώσει αξίες, να αρθρώσει έναν λόγο με καθαρότητα, έναν λόγο χωρίς ψιμύθια ψευτιάς και σύμβασης, αγωνίζεται να διαφυλάξει την τέχνη του και μέσω αυτής έναν κόσμο ιδεών. Αυτό γίνεται και με τη μη συνεργασία. Κι εκεί ακόμα ο ποιητής /δημιουργός προσπαθεί να μείνει όρθιος, να παραμείνει δημιουργικός και πιστός στις ιδέες του. Η τέχνη ως στάση ζωής διαφυλάσσει αξίες.

Στο κείμενό σας στον κατάλογο αναφέρεστε στην «Οδυσσειακή» Κεφαλονιά. Αναφέρεστε προφανώς στην θεωρία του Ρόμπερτ ότι η ομηρική Ιθάκη βρισκόταν στη σημερινή Παλική, στο δυτικό κομμάτι της Κεφαλονιάς.

Πρόκειται για μια ανοιχτή συζήτηση. Χρησιμοποιώ το οδυσσειακό ταξίδι μεταφορικά εννοώντας φυσικά το ταξίδι του Βύρωνα, την δική μου ταξιδιωτική σχέση με το νησί και πώς αυτή κερδήθηκε και κατακτήθηκε με την καβαφική έννοια αλλά και με την κυριολεκτική και επειδή η Κεφαλονιά είναι η άλλη Ιθάκη. Πρόκειται άλλωστε για ενιαίο κομμάτι γης που κάποια στιγμή στο παρελθόν διαχωρίστηκε.

Με αφορμή το ποίημα του Βύρωνα «So we' ll go no more a roving", που μελοποιήθηκε και τραγουδήθηκε από τον Leonard Cohen, την Joan Baez κ.ά. θα ήθελα να σας ρωτήσω για την σχέση της ζωγραφικής με την μουσική και με τις άλλες τέχνες: στην τάξη σας στην ΑΣΚΤ έχετε συχνά προσκαλέσει γνωστούς και άγνωστους μουσικούς και ερμηνευτές, όπως για παράδειγμα τη Σαββίνα Γιαννάτου. Πώς βιώνουν οι φοιτητές σας αυτή τη διαδικασία;

Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης στο σπίτι του.

Πάντοτε έφερνα τα θέματα που με ενδιέφεραν στο εργαστήριο και γίνονταν θέμα του εργαστηρίου. Τα δουλεύαμε με τους μαθητές εντός και εκτός του εργαστηρίου. Ύστερα τα παρουσιάζαμε σε δημόσιους χώρους, μουσεία κ.λπ. Υπήρχαν θέματα που τα «δουλεύαμε» για μήνες και τα παρουσιάσαμε σε χώρους όπως η Νέα Δημοτική Πινακοθήκη, το Βυζαντινό μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη, τα παλιά σφαγεία στην Πάτρα, το παλιό Νοσοκομείο στην Πάτρα (όπου συνεργαστήκαμε με την τοπική κινηματογραφική λέσχη), σε εγκαταλελειμένα κτίρια (όπου έχουμε συνεργαστεί με αρχιτεκτονικές ομάδες), στο τρένο στο Ρουφ... Άτυπα κάθε χρόνο επέλεγα ένα θέμα συνάντησης της ζωγραφικής με μια άλλη τέχνη, το οποίο "δουλεύαμε" μαζί με τους μαθητές. Χορός, μουσική, κινηματογράφος, θέατρο, ποίηση, είναι κάποια από τα θέματα που έχω επιλέξει. Έχουμε ανεβάσει Μπέκετ στο εργαστήριο και χορογραφίες από χορευτικές ομάδες (π.χ. η χορευτική ομάδα "Πρόσχημα" δούλεψε μαζί μας πάνω στη σχέση της ζωγραφικής με την κίνηση). Τα παιδιά συμμετέχουν κάθε φορά με χαρά στη διαδικασία, ζουν την εμπειρία βιωματικά. Μια άλλη χρονιά έφερα στην τάξη μουσικούς, καθηγητές του ΝΑΚΑ οι οποίοι έπαιζαν αυτοσχεδιαστικά ήχους σύγχρονους, ατονάλ πάνω σε εικόνες που προβάλλαμε στον τοίχο – σαν αρχιτεκτονικά μοτίβα. Οι μαθητές ζωγράφιζαν στην συνέχεια τους ήχους που άκουγαν. Με την ποίηση κάναμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, δουλέψαμε για παράδειγμα πάνω στην «Φοινικιά» του Παλαμά. Θυμάμαι μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη με αφορμή τη Φάτα Μοργκάνα του Καββαδία όπου φιλοξενήσαμε στο εργαστήριο τη Μαρίζα Κωχ. Μια άλλη χρονιά δουλέψαμε πάνω στο Metropolis του Φριτζ Λανγκ, τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, κ.λπ.

Υπήρξατε μέλος της «ομάδας Τέχνης Α». Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην ομάδα προσπάθησαν να φέρουν τα λαϊκά στρώματα σε επαφή με την τέχνη, και ειδικότερα με τις καινοτομικές κατευθύνσεις των Ελλήνων καλλιτεχνών, μέσω ενός προγράμματος εξωθεσμικών και αποκεντρωμένων δραστηριοτήτων.

Μάλλον εμείς προσπαθήσαμε να έρθουμε σε επαφή με τα λαϊκά στρώματα... Η τέχνη προφανώς απευθύνεται σε ανθρώπους με στοιχειώδη προπαιδεία. Η φόρμα της μπορεί να είναι κρυπτική, δεν είναι όμως αριστοκρατική ή ελιτίστικη. Ειδικά σήμερα η τέχνη πρέπει να είναι συνδεδεμένη με μια λαϊκή συνείδηση – όχι με την έννοια της λαϊκότητας αλλά με την έννοια της ευρύτητας. Ειδικά σήμερα που περνάμε μια κρίση της φόρμας η τέχνη πρέπει να κρύβει μέσα της αίμα ζεστό, να είναι συνδεδεμένη με ένα βαθύτερο κίνημα –και δεν εννοώ το κίνημα με την πολιτική ή την κομματική έννοια- πρέπει να κρύβει μέσα της την ανησυχία και την αγωνία του ανθρώπου, τον σφυγμό της καθημερινής του ζωής. Όλα τα υπόλοιπα είναι φλυαρίες.

* Η ΕΛΕΝΗ ΓΑΛΑΝΗ είναι μουσειολόγος και ποιήτρια. 

Η έκθεση «Ο Βύρων στην Κεφαλονιά» στο Μουσείο Μπενάκη θα διαρκέσει μέχρι τις 26/10/2014.