Αφιέρωμα στον Ζογγολόπουλο

Η τυποποίηση υπήρξε άγνωστος όρος στο πολύμορφο έργο του. Μόνον τη δεκαετία του ‘90 στάθηκε λίγο περισσότερο στην εικόνα της ομπρέλας που αποτέλεσε το επαναλαμβανόμενο μοτίβο σε συνθέσεις ποικίλης κλίμακας και αισθητικής, χάρη στις οποίες το έργο του έγινε αναγνωρίσιμο από το ευρύ κοινό. Μια από αυτές τις συνθέσεις με Ομπρέλες βρίσκεται στο Φάρο Ψυχικού επί της Λεωφόρου Κηφισίας ενώ παρόμοιας μορφής γλυπτά κοσμούν την Παραλία της Θεσσαλονίκης αλλά και τον υπαίθριο χώρο του κτιρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες.

Ευπροσήγορος και φιλικός σαν άτομο ο Γιώργος Ζογγολόπουλος υπήρξε μορφή της νεοελληνικής γλυπτικής ενώ ασχολήθηκε επίσης με την αρχιτεκτονική χώρου – ιστορικό παράδειγμα ο σχεδιασμός της Πλατείας Ομονοίας με το σιντριβάνι (1958). Ήθελε την τέχνη προσιτή σε όλους και πίστευε ότι τα γλυπτά οφείλουν να κοσμούν τους δημόσιους υπαίθριους χώρους. Γι’ αυτό και ο ίδιος φρόντιζε να εκθέτει πάντα τα έργα του σε ανοιχτό τοπίο. Κορυφαίο παράδειγμα η επαναλαμβανόμενη εντυπωσιακή παρουσία του στην Βενετία είτε στο Ελληνικό Περίπτερο είτε ανεξάρτητα από εθνικές συμμετοχές πάντα κατά τη διάρκεια της εικαστικής Μπιεννάλε. Κάποιες φορές έστηνε τις μνημειώδεις συνθέσεις του πάνω σε θαλασσινή πλατφόρμα μέσα στο Μεγάλο Κανάλι, κάτι που ενθουσίαζε τους Βενετσιάνους βαρκάρηδες που με περηφάνια έδειχναν το έργο στους επισκέπτες της Γαληνότατης.

Αν ζούσε λοιπόν πιστεύω ότι θα απολάμβανε πολύ την Υπαίθρια Γλυπτοθήκη στο Ψυχικό (δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου), με γλυπτά μεγάλης κλίμακας και διαφορετικής μορφολογίας που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές ενότητες στη δουλειά του. Έτσι, ανάμεσα στις φυλλωσιές και την πλούσια βλάστηση ξεπροβάλλουν από τον «Αλέξανδρο» –το γλυπτό που δημιούργησε με έμπνευση τον τσαγκάρη που περνούσε από τα σπίτια του Ψυχικού για να μπαλώσει παπούτσια εννοείται σε άλλες εποχές– μέχρι τα μινιμαλιστικά γλυπτά των τελευταίων δεκαετιών. Την Πλατεία Γιώργου Ζογγολόπουλου μπορούμε να την επισκεφτούμε ό,τι εποχή, μέρα ή ώρα θέλουμε με φως, ήλιο ή σελήνη. Αν όμως κάποιος ενδιαφέρεται να μάθει την ιστορία της ζωής και της τέχνης του μπορεί να παρακολουθήσει τις δωρεάν ξεναγήσεις που διοργανώνει ο Οργανισμός Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Αθλητισμού (ΟΚΑΠΑ) του Δήμου Φιλοθέης – Ψυχικού και το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα στις 12 το μεσημέρι.

Ζωή αφιερωμένη στην τέχνη

Η επίσκεψη στους μικρούς και χωρίς καμία πολυτέλεια χώρους του πρώην σπιτιού του καλλιτέχνη ψηλά στην Λ. Δημοκρατίας στο Παλαιό Ψυχικό αντανακλά την απλότητα της ζωής του, μιας ζωής χωρίς υλικές απαιτήσεις, αφοσιωμένη στην καλλιτεχνική αναζήτηση, τη δημιουργία, την μελέτη. Τριγύρω του δεν είχε παρά έργα τέχνης, δικά του, της γυναίκας του, άλλων καλλιτεχνών και στον κήπο ένα μικρό εργαστήριο. Το ζευγάρι υπήρξε από τους πρώτους κατοίκους του Ψυχικού. Σύμφωνα με γραπτά της Αλεξάνδρας Μωρέτη, αδελφής της Ελένης Ζογγολοπούλου, τέως αντιπροέδρου του Ιδρύματος το ζευγάρι αγόρασε το οικόπεδο προπολεμικά κάτω από τα νταμάρια και έκτισε το σπίτι του αρκετά χρόνια μετά. Η ίδια εξιστορεί με αγάπη και τον καλύτερο τρόπο την ζωή, την εξέλιξη της δουλειάς του και τα πιστεύω των δύο εικαστικών:

«Όταν τελικά κατάφεραν να χτίσουν το σπίτι τους, ήταν ένα ορθογώνιο πετρόκτιστο κτίριο με κεραμίδια, με ένα μεγάλο ατελιέ, ένα μικρό χώρο υποδοχής και ένα πατάρι για υπνοδωμάτιο. Εκεί η Ελένη κάθε Τετάρτη έκανε το περίφημο πιλάφι της για την καλλιτεχνική τους παρέα: Σπύρος Βασιλείου, Θανάσης Απάρτης, Γιάννης Μόραλης, Νίκος Νικολάου, Νίκος Κεσσανλής, Πάτροκλος Καραντινός, Χρύσα Ρωμανού και άλλοι.

Ήταν η εποχή που ο Γιώργος δούλευε ακόμη τον πηλό και το μάρμαρο και αρχιτεκτονούσε και η Ελένη ζωγράφιζε νατουραλιστικά με την τεχνοτροπία του δασκάλου της Παρθένη. Μετά τα ταξίδια τους στο Παρίσι, την Ρώμη, την Φλωρεντία και την Βενετία λυτρώθηκαν και οι δύο από τα δεσμά του ρεαλισμού και στράφηκαν προς μια αναζήτηση νέων εκφραστικών μορφών. Τους χρειαζόταν όμως χρόνος αυτοσυγκέντρωση και πολύ δουλειά για να βρουν τον καινούργιο δρόμο τους» (...).

Μετά από χρόνια γκρεμίστηκε το πέτρινο σπίτι τους και στο οικόπεδο κτίστηκε μια πολυκατοικία. Τα διαμερίσματα πού πήραν ως αντιπαροχή τα πούλησαν για να αγοράσουν ένα σπιτόπουλο στο Παρίσι όπου έμεναν κατά καιρούς για να βρίσκονται μέσα στις εξελίξεις, να ενημερώνονται και ακόμα για να εκδώσουν βιβλία για την τέχνη τους. Στην πολυκατοικία κράτησαν μόνον ένα μικρό ημιυπόγειο διαμέρισμα και εγκαταστάθηκαν εκεί όπου και έζησαν όλα τους τα υπόλοιπα χρόνια.

Το μεγάλο ατελιέ του Γιώργου αντικαταστάθηκε από ένα μικρότερο εργαστήρι στον κήπο, εφοδιασμένο με όλα τα σύνεργα για να δουλεύει το μπρούντζο, τον ανοξείδωτο χάλυβα, το σίδερο, το αλουμίνιο, το plexiglas και τους φακούς, τα νέα υλικά των έργων του.

Ο Γιώργος και ή Ελένη δεν είχαν παιδιά. Δεν θέλησαν να έχουν παιδιά για να μην τα ταλαιπωρήσουν με την φτώχεια τους και τον μποέμικο τρόπο της ζωής τους, αλλά και για να μπορούν να δουλεύουν απερίσπαστοι στην τέχνη τους. Με την Ελένη ήταν αχώριστοι πάντοτε μαζί, ταξίδευαν για σπουδές, για ενημέρωση, για συμμετοχή σε εκθέσεις και σε συνέδρια. Η γνώμη της Ελένης είχε βαρύτητα στις αποφάσεις του Γιώργου και η μεγάλη αγάπη της τον στήριζε. Στο βάθος η Ελένη υπήρξε το σημαντικότερο πρόσωπο στη ζωή του (...) ».

Αρκετοί από τους δημοσιογράφους του εικαστικού ρεπορτάζ γνωρίσαμε προσωπικά τον καλλιτέχνη μετά το θάνατο της γυναίκας τους ακριβώς την εποχή που οι «Ομπρέλες» τον κάνανε γνωστό στο ευρύ κοινό. Τον συναναστραφήκαμε σαν φιλικό συνοδοιπόρο στα ταξίδια που είχαμε την χαρά να κάνουμε τη δεκαετία του '90 για ωραίες εκθέσεις στο Ρέθυμνο στην Πινακοθήκη Λ. Κανακάκη, στην Θεσσαλονίκη ή στην εικαστική Μπιεννάλε στην Βενετία. Η παρουσία του μας γοήτεψε, είχε καλή υγεία, παρόλη την προχωρημένη ηλικία του, ήτανε ευδιάθετος και με διάθεση για χιούμορ. Στην Βενετία έμενε πάντα στο αγαπημένο του επί δεκαετίες μικρό ξενοδοχείο παρόλο που δεν είχε ασανσέρ! Απέπνεε έναν κοσμοπολιτισμό όπως και πολλοί από τους εικαστικούς της γενιάς του που ξεπέρασαν τα στενότατα ελληνικά όρια τόσο σε νοοτροπία, τρόπο ζωής όσο και τέχνης. Ο Ζογγολόπουλος όπως και οι Κεσσανλής, Χρύσα Ρωμανού και πολλοί άλλοι υπήρξανε πολίτες του κόσμου τόσο σαν προσωπικότητες όσο και σαν καλλιτέχνες. Γι’ αυτό, όσοι τον γνωρίσαμε δεν τον ξεχνάμε και όσοι θέλουν να γνωρίσουν το έργο του έχουν τώρα την ευκαιρία μέσα από τις ξεναγήσεις στην Γλυπτοθήκη και την έκθεσή του.

Άλλωστε ορισμένα από τα έργα του αποτελούν μέρος της ιστορίας της Αθήνας. Παράδειγμα, ο σχεδιασμός της στρογγυλής Πλατείας Ομονοίας και το σχήμα του σιντριβανιού. Μια εικόνα που έμεινε αθάνατη στις συνειδήσεις χάρη στις ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου που κατέγραψε σε πολλές εικόνες του την Ομόνοια (έργο της δεκαετία του 1958). Μάλιστα στην Υπαίθρια Γλυπτοθήκη έχει στηθεί το θαυμάσιο γλυπτό με τίτλο «Ποσειδώνας» από ανοξείδωτο χάλυβα που αποτέλεσε μέρος της πρότασης του για τη διαμόρφωση της Πλατείας Ομονοίας χωρίς ωστόσο ποτέ να τοποθετηθεί. Το γλυπτό αυτό αποκαλύπτει ότι ο καλλιτέχνης κατείχε τις μορφοπλαστικές εκφάνσεις της γεωμετρίας και της αφαίρεσης πολύ πριν αναπτυχθούν σαν πλαστικές αξίες σε μεταγενέστερα έργα του. Όπως για παράδειγμα στο γλυπτό «Οι Ολυμπιακοί Κύκλοι», το οποίο βρίσκεται στον χώρο του αεροδρομίου της Αθήνας (ανοξείδωτος χάλυβας, 2001).

Κάποια περισσότερα βιογραφικά στοιχεία.

Σπούδασε γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Θ. Θωμόπουλο (1924 - 1930). Το διάστημα 1926-1927 εργάστηκε στη Διεύθυνση Αναστηλώσεως Αρχαίων και Βυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Παιδείας. Εκτός από τη γλυπτική έχει ασχοληθεί με τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική. Από το 1930 έως το 1938 εργάστηκε στο Αρχιτεκτονικό Τμήμα του Υπουργείου Παιδείας και στην περίοδο αυτή μελέτησε και έκτισε σχολικά συγκροτήματα και εκκλησίες. Το 1937 ταξιδεύει στο Παρίσι. Εκεί γνωρίζει και μελετά το έργο του Charles Despiau, καθώς και έργα ρωμανικής, γοτθικής και σύγχρονης γλυπτικής. Την περίοδο εκείνη γνωρίζει και στην συνέχεια παντρεύεται (1936) την ζωγράφο Ελένη Πασχαλίδου, μαθήτρια του Παρθένη. Τα χρόνια 1949-1950, με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, εργάστηκε στο ατελιέ του γλύπτη Marcel Gimond στο Παρίσι.

Το 1952-1954 με υποτροφία του Ελληνικού Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, (ΙΚΥ) πηγαίνει μαζί με την Ελένη στην Ιταλία όπου μελετά τις τεχνικές της χαλκοχυτικής (Fonderia Nicci, Ρώμη και Fonderia Domeniccini, Pistoia). Στην Φλωρεντία και την Πάντοβα μελετά τη γλυπτική της Αναγέννησης. Μελέτησε επίσης το έργο των Michelangelo, Pisano, Donatello, Manzoni, Manzu, Marini, Pomodoro, καθώς και την ετρουσκική τέχνη. Από το 1953 υπήρξε μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Πολιτισμού - Société Européenne de Culture και το διάστημα 1960-1988, μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου –Biennale Βενετίας. Το 1975 συμμετείχε στην 20η Διεθνή Συνάντηση της Γενεύης. Το 1980 συμμετείχε στη Β’ Διεθνή Εικαστική Συνάντηση στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.

Ήταν ενεργό μέλος καλλιτεχνικών ομάδων, όπως η Ομάδα Τέχνης, η Ένωσις Ελεύθεροι Kαλλιτέχναι, ο Σύνδεσμος Ελλήνων Καλλιτεχνών, η Ομάδα Στάθμη, η Ομάδα Τομή, η Ομάδα για την επικοινωνία και εκπαίδευση στην τέχνη, συμμετέχοντας σε εκθέσεις και συναντήσεις των ομάδων αυτών.

Δεκάδες έργα του ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές και Ιδρύματα ενώ πολλά άλλα βρίσκονται εγκατεστημένα σε δημόσιους χώρους και πλατείες στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Biennale της Bενετίας (1940, 1956, 1964, 1991, 1993, 1995, 1997), στη Biennale του Καΐρου (1946) και στην Biennale του Sao Paulo (1957).

Συμμετείχε σε όλες τις Πανελλήνιες εκθέσεις εκτός από την περίοδο της δικτατορίας 1967-1974. Δούλευε πολύ, παρουσίαζε συχνά το έργο του αλλά δεν αγαπούσε τις τιμές και διακρίσεις. Σύμφωνα πάλι με κείμενα της Αλεξάνδρας Μωρέτη «όταν σε ηλικία 95 ετών του προτάθηκε ο τίτλος του επίτιμου διδάκτορα Ανώτατης Σχολής, αρνήθηκε λέγοντας: "Αυτά είναι για τους γέρους, εγώ έχω πολύ δουλειά ακόμη εμπρός μου"».

Οι ξεναγήσεις κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα συνεχίζονται με επιτυχία στην Υπαίθρια Γλυπτοθήκη Ψυχικού – Πλατεία «Γιώργου Ζογγολόπουλου όπου το πράσινο εμπλουτίζεται με τα εξαιρετικά γλυπτά του μεγάλου καλλιτέχνη. Συγχρόνως έως το τέλος Απριλίου φιλοξενείται στο ΚΕΝΤΡΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ Γ. ΚΑΡΥΔΗΣ του Δήμου Φιλοθέης – Ψυχικού η έκθεσή του με Γλυπτική – Ζωγραφική – Κόσμημα, ένα αφιέρωμα στα 110 χρόνια από την γέννησή του ενός από τους σημαντικότερους εικαστικούς του 20ου αιώνα που είχε την τύχη να είναι υγιής και δημιουργικός έως τα 101 του χρόνια! Είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1903 και έφυγε από τη ζωή τον Μάιο του 2004 αφού είχε φροντίσει να δημιουργήσει το Ίδρυμα που φέρει το όνομά του και είναι ο διοργανωτής της έκθεσης. Έδρα του Ιδρύματος είναι το μικρό υπόγειο διαμέρισμα με κήπο στο Ψυχικό όπου έζησε ο καλλιτέχνης με την γυναίκα του Ελένη Ζογγολόπουλου μέχρι το θάνατό της το 1992.

Γλυπτική – Ζωγραφική – Κόσμημα

Στην ωραιότατα στημένη έκθεση εκτίθενται πρωτότυπα γλυπτά, σχέδια και ζωγραφικά έργα του Γιώργου Ζογγολόπουλου μαζί με αντίγραφα γλυπτών καθώς και μια σειρά κοσμημάτων τα οποία αποτελούν πιστές μικρογραφίες είτε γλυπτών είτε πρωτότυπων κοσμημάτων του. Μαζί παρουσιάζονται μοναδικές μεταξοτυπίες που παρήχθησαν από τον ίδιο τον Γιώργο Ζογγολόπουλο και οι οποίες δεν πρόκειται να αναπαραχθούν ξανά. Όλα τα αντικείμενα της έκθεσης είναι αριθμημένα και πιστοποιούνται για τη γνησιότητά τους από το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου. Τα γλυπτά έγιναν από τον τεχνίτη με τον οποίο συνεργαζόταν ο ίδιος ο Γιώργος Ζογγολόπουλος.

ΚΕΝΤΡΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ Γ. ΚΑΡΥΔΗΣ, Νιόβης 13 & Αριάδνης, Φιλοθέη. Τηλ.: 210-6749860 έως τις 28 Απριλίου 2013). Περισσότερες πληροφορίες τόσο για την έκθεση, τις ξεναγήσεις ή τον καλλιτέχνη στο Ίδρυμα τηλ. 210 6712210, στο Ο.Κ.Α.Π.Α. Δήμου Φιλοθέης, Τηλ. 210 6834550  www.zongolopoulos.gr