josef klein kentriki

Για το μυθιστόρημα της Ulla Lenze «Οι τρεις ζωές του Γιόζεφ Κλάιν» (μτφρ. Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Πατάκη).

Της Χριστίνας Μουκούλη

Ποια είναι τα ελάχιστα που χρειάζεται κάποιος για να είναι ευτυχισμένος; Υγεία, επαγγελματικές ευκαιρίες για να εξασφαλίζει τα προς το ζην, επαφή με τους γύρω, ελευθερία έκφρασης και επιλογών γενικότερα. Κι αν αυτά σήμερα θεωρούνται ως ένα βαθμό δεδομένα, έναν αιώνα πριν, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά.

Ο Γερμανός Γιόζεφ Κλάιν, τον Ιανουάριο του 1925 φεύγει από την πατρίδα του, όπου δεν έχει καμιά επαγγελματική προοπτική, για να ζήσει το Αμερικάνικο Όνειρο. Το αρχικό σχέδιο ήταν να πάει στην Αμερική με τον αδελφό του, όμως τελικά πηγαίνει μόνος, αφού ένα εργατικό ατύχημα στερεί από τον αδελφό του την όραση από το ένα μάτι και ταυτόχρονα του στερεί τη δυνατότητα να ταξιδέψει στην Αμερική, η οποία δέχεται αυστηρά, καθ’ όλα αρτιμελείς μετανάστες. Η καινούργια ζωή του Γιόζεφ μόνο εύκολη δεν είναι. Ξεκινάει από το μηδέν με την ελπίδα ή μάλλον με τη βεβαιότητα ότι μια μέρα θα γίνει κάποιος. Απολαμβάνει την ελευθερία του, ασχολείται περιστασιακά με διάφορες δουλειές, αλλά καμιά δεν είναι αυτό που θέλει. Στη συνέχεια βρίσκει σταθερή δουλειά σε ένα τυπογραφείο και πλέον αφιερώνει τον ελεύθερο χρόνο του στον ραδιερασιτεχνισμό. Μέσα από τις συχνότητες του ασυρμάτου επικοινωνεί με ανθρώπους που βρίσκονται μακριά, μαθαίνει τι συμβαίνει στην άλλη άκρη της γης, «απολαμβάνει την αίσθηση ότι αφήνει όλο τον κόσμο να έρθει προς το μέρος του σε μια αδιάκοπη ροή».

Το βάρος μιας ανεπιθύμητης εθνικής ταυτότητας

Έπειτα από δεκαπέντε χρόνια που μένει στη Νέα Υόρκη, ο Γιόζεφ έχει πολιτογραφηθεί και νιώθει Αμερικανός. Αποφεύγει να δηλώνει την καταγωγή του, γιατί οι Γερμανοί δεν χαίρουν ιδιαίτερης συμπάθειας εκείνη την εποχή. Στην Ευρώπη ο Χίτλερ έχει καταργήσει το Σύνταγμα της χώρας του, οι γενικότερες προθέσεις του είναι εμφανείς, οι Εβραίοι διώκονται, οι αντιφρονούντες κινδυνεύουν. Στη Νέα Υόρκη οργανώνονται συχνά προπαγανδιστικές συγκεντρώσεις των ναζιστών, οι οποίοι προβάλλουν τον Χίτλερ ως σωτήρα και προσπαθούν να προσελκύσουν οπαδούς. Παράλληλα οργανώνονται και πολλές πορείες διαμαρτυρίας από εκείνους που νιώθουν τον κίνδυνο από την επικράτηση του ναζισμού που πλησιάζει. Τα επεισόδια μεταξύ των δύο ομάδων είναι αναπόφευκτα.

Όταν συνειδητοποιεί σε τι έχει μπλέξει, προσπαθεί να αποχωρήσει, αλλά δεν τα καταφέρνει. Εκβιαστικά, πείθεται να συνεχίσει τη συνεργασία με τις ναζιστικές μυστικές υπηρεσίες και να είναι παρών σε συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις που του προκαλούν απέχθεια.

Ο Γιόζεφ προσπαθεί να κρατάει αποστάσεις από αυτή την πόλωση, και αποφεύγει τις πολλές κοινωνικές συναναστροφές. Όταν όμως οι ικανότητές του στον ασύρματο γίνονται γνωστές, κάποιοι της Γερμανικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών τον προσεγγίζουν, τού συστήνονται ως επιχειρηματίες κλωστοϋφαντουργίας και του ζητάνε να συνεργαστεί μαζί τους. Εκείνος το μόνο που θα έχει σαν υποχρέωση είναι το να στέλνει κρυπτογραφημένα μηνύματα στους συνεργάτες τους. Ο Γιόζεφ δέχεται, θεωρώντας το ως μια καλή επαγγελματική συνεργασία, και, χωρίς να το γνωρίζει, μεταδίδει μυστικές πληροφορίες για τη βιομηχανία και τον στρατό της Αμερικής, σε ανθρώπους στη Γερμανία. Όταν συνειδητοποιεί σε τι έχει μπλέξει, προσπαθεί να αποχωρήσει, αλλά δεν τα καταφέρνει. Εκβιαστικά, πείθεται να συνεχίσει τη συνεργασία με τις ναζιστικές μυστικές υπηρεσίες και να είναι παρών σε συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις που του προκαλούν απέχθεια.

Έρχεται η εποχή που η Γερμανία κηρύττει τον πόλεμο στην Αμερική. Ο Γιόζεφ τότε συλλαμβάνεται από το FBI και φυλακίζεται στο Σαντστόουν, σαν κοινός εγκληματίας, γιατί πλέον και μόνο το να είσαι Γερμανός, είναι έγκλημα. Πέντε χρόνια αργότερα μεταφέρεται στη νήσο Έλις, η οποία παλιά ήταν το σημείο εισόδου και ελέγχου των μεταναστών, ενώ από την αρχή του πολέμου έγινε κέντρο κράτησης εχθρικών αλλοδαπών. Μένει φυλακισμένος συνολικά οκτώ χρόνια. Οκτώ χρόνια «στην υπνωτιστική μονοτονία της αιχμαλωσίας, σε μια ζωή χωρίς αποφάσεις. Μόνο χρόνος υπήρχε, ο χρόνος ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της ζωής του, ο χρόνος ως τιμωρία».

Οκτώ χρόνια «στην υπνωτιστική μονοτονία της αιχμαλωσίας, σε μια ζωή χωρίς αποφάσεις. Μόνο χρόνος υπήρχε, ο χρόνος ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της ζωής του, ο χρόνος ως τιμωρία».

Τον Ιούνιο του 1949 απελαύνεται. Επιστρέφει στη Γερμανία, η οποία προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της, και φιλοξενείται από τον αδελφό του και την οικογένειά του. Όμως, τα είκοσι πέντε χρόνια που έχουν μεσολαβήσει, κάνουν πολύ δύσκολη τη συνύπαρξη. Θα καταφέρει ο Γιόζεφ να πλησιάσει τον αδελφό του και να επανακτήσει τη χαμένη οικειότητα; Θα μπορέσει να πραγματοποιήσει το όνειρό του, να φύγει ξανά και να πάει σε μια χώρα όπου η καταγωγή του δεν θα παίζει κανένα ρόλο; «Πόσες και πόσες φορές έχει φτάσει κάπου και έχει προσποιηθεί ότι είναι το σπίτι του…» Θα έρθει ποτέ ο καιρός που δεν θα χρειάζεται πια να προσποιείται;

Ulla Lenze

H Ούλλα Λέντσε γεννήθηκε το 1973 στο Μενχενγκλάντµπαχ, σπούδασε µουσική και φιλοσοφία στην Κολονία και σήµερα ζει στο Βερολίνο. Έχει γράψει τέσσερα µυθιστορήµατα και έχει τιµηθεί µε πολλά βραβεία, µεταξύ άλλων, το 2016, µε το Λογοτεχνικό Βραβείο του Πολιτιστικού Κύκλου της Γερµανικής Οικονοµίας για το σύνολο του έργου της.

Τρεις ζωές

Ένα από τα ελάχιστα πράγματα που πήρε μαζί του στην Αμερική ο Γιόζεφ είναι ένα βιβλίο του Θορό. Αγαπημένη του φράση από το συγκεκριμένο βιβλίο είναι: «Ο πλούτος ενός ανθρώπου μετριέται από το πόσα μπορεί να στερηθεί χωρίς να χάσει την καλή του διάθεση». Αυτή την καλή του διάθεση παλεύει κι εκείνος να διατηρήσει, όταν χάνει το σπίτι, την καθημερινότητά του, τη δουλειά του, όταν χάνει τη γυναίκα που ερωτεύτηκε. Στη φράση αυτή προσπαθεί να βρει στήριγμα στις αντιξοότητες που αντιμετωπίζει. Λαχταρά να ζει ελεύθερος, κοντά στη φύση και να κάνει πράγματα που τον ευχαριστούν. Επιθυμεί να μην χρειάζεται να δίνει λόγο σε κανέναν και για τίποτα, ιδιαίτερα για πράγματα τα οποία δεν αφορούν προσωπική του επιλογή, όπως είναι η χώρα καταγωγής του.

«Ο πλούτος ενός ανθρώπου μετριέται από το πόσα μπορεί να στερηθεί χωρίς να χάσει την καλή του διάθεση».

Στο βιβλίο παρατίθενται στιγμιότυπα από τις τρεις ζωές του Γιόζεφ, οι οποίες είναι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους. Η ζωή στη Γερμανία, όπου δεν υπήρχαν προοπτικές και από την οποία ήθελε να ξεφύγει. Η ζωή στη Νέα Υόρκη, την οποία δεν μπόρεσε να ζήσει όπως την ήθελε. Η ζωή στη φυλακή, την οποία προσπαθεί να ξεχάσει. Υπάρχει και μια ακόμα ζωή: εκείνη που ονειρεύεται να ζήσει, κάπου όπου δεν θα ξέρει κανείς ούτε τον ίδιο, κι ίσως ούτε τη Γερμανία και τον καταστροφικό της ρόλο στην παγκόσμια ιστορία. Κάπου όπου θα νιώθει ότι βρίσκεται στο σπίτι του.

patakis lenze oi treis zoes tou josef klainΗ αφήγηση γίνεται σε τρίτο πρόσωπο, και είναι εστιασμένη στον Γιόζεφ. Δεν ακολουθεί γραμμική πορεία καταγραφής των γεγονότων. Ξεκινάει από το 1953, χρονιά που αποτελεί και το αφηγηματικό παρόν του μυθιστορήματος, και, με πολλές χρονικές αναδρομές, παρακολουθούμε στιγμιότυπα από τη ζωή του στην Αμερική, στη Γερμανία, στην Κόστα Ρίκα. Σε κάθε μικρό κεφάλαιο –όλα έχουν ως τίτλο μια πόλη και μια χρονολογία– μαθαίνουμε κάτι καινούργιο για τον ήρωα. Η συγγραφέας παρέχει τις πληροφορίες με εξαιρετική φειδώ, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που επιτείνουν την αγωνία και το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος καλείται να ενώσει τα αποσπάσματα της αφήγησης, να προσθέσει τα κομμάτια που λείπουν, να φανταστεί εκείνα που αποσιωπώνται και να υποθέσει εκείνα που απλά υπαινίσσονται.

Το μυθιστόρημα είναι μεν προϊόν μυθοπλασίας, βασίζεται όμως στην ιστορία του αδελφού του παππού της συγγραφέως. Μέσα από την αφήγηση αντλούμε πληροφορίες για τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών, που έβλεπαν την Αμερική σαν γη της επαγγελίας, αλλά πολλές φορές η πραγματικότητα διέψευδε τους πόθους τους, για το τεταμένο κλίμα που επικρατούσε στη Νέα Υόρκη πριν την εμπλοκή της Αμερικής στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, για τις προπαγανδιστικές συγκεντρώσεις των ναζιστών, την ένταση, τον διάχυτο φόβο και την αγωνία για το αύριο. Η συγγραφέας αποτυπώνει τις ολέθριες επιπτώσεις του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, όχι μόνο σε αυτούς που υπήρξαν θύματα ή θρήνησαν τον χαμό δικών τους ανθρώπων, αλλά και σε κείνους που είχαν την ατυχία της κοινής καταγωγής με τον Χίτλερ.

Η μετάφραση της Πελαγίας Τσινάρη μεταδίδει με επιτυχία το κλίμα αναβρασμού και την γενικότερη ανησυχία που επικρατούσε λίγο πριν ξεκινήσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, την ένταση, τις συγκρούσεις και τον διχασμό της κοινής γνώμης, τις δυσκολίες εκείνων που, χωρίς να το θέλουν, βρέθηκαν στη λάθος πλευρά της ιστορίας.


* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ήξερε πως κάποτε θα έπρεπε να γίνει κάποιος, αλλά είχε χρόνο ακόμα. Μπορούσε να ξεκινήσει από το μηδέν – μάλιστα αυτό έκανε, ξεκινούσε από το μηδέν. Περιπλανιόταν στους δρόμους με μια αίσθηση ότι είναι άτρωτος. Άτρωτος σαν να μην είχε ακόμα γεννηθεί. […]

Να είσαι απλώς άνθρωπος, σκέφτεται. Ένας άνθρωπος που τρώει, αναπνέει, κοιμάται, δουλεύει, καμιά φορά φλερτάρει γυναίκες. Απλώς να υπάρχεις. Κάποια στιγμή κατάλαβε ότι απλώς το να υπάρχεις είναι το πιο δύσκολο απ’ όλα. Όλοι ήθελαν να προσδώσουν μια ιδιότητα σε κάποιον. Ακόμα κι αν αυτό ήταν να κάνουν έναν Γερμανό, που δεν έφταιγε για την εθνικότητά του, να είναι Γερμανός».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

Για το βιβλίο της Αουρόρα Βεντουρίνι (Aurora Ventourini) «Οι ξαδέλφες» (μτφρ. Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Carnivora). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι «Santa Sangre» (1989).

...
«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...
100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ [Virginia Woolf] «Η κυρία Νταλογουέι» που κυκλοφόρησε σαν σήμερα, ακριβώς πριν από 100 χρόνια, στις 14 Μαΐου 1925. Με αυτή την αφορμή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο συλλεκτική έκδοση σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τριανταφυλλόπουλου και εξώφυλλο της Μάριας Μπαχά....

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός σύγχρονου, κατά συρροή δολοφόνου βιβλιόφιλου

«You» – Στο μυαλό ενός σύγχρονου, κατά συρροή δολοφόνου βιβλιόφιλου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ