othomans10

Για το βιβλίο του Eugene Rogan «Η πτώση των Οθωμανών - Ο Μεγάλος Πόλεμος στη Μέση Ανατολή 1914-1920» (μτφρ. Ελένη Αστερίου, εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Στην Ελλάδα, αλλά σε μεγάλο βαθμό και διεθνώς, το ενδιαφέρον για τον Α’ Παγκόσμιο ή τον Μεγάλο Πόλεμο έχει εστιασθεί στο πεδίο των μαχών που διεξήχθησαν στο ευρωπαϊκό έδαφος. Και όμως στα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Τουρκία, Μεσοποταμία, Κεντρική Αραβία, Αίγυπτος, Λιβύη κ.λπ) διεξήχθη επίσης ένας μεγάλος και ιδιαίτερα φονικός πόλεμος. Αν στην Ευρώπη ο πόλεμος οδήγησε στην καταστροφή δυο αυτοκρατοριών, της Ρωσικής και της Αυστροουγγρικής, καταλήγοντας στην αυτονόμηση υπαρχουσών εθνικών συνειδήσεων και οντοτήτων, η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφύπνισε συνειδήσεις που έως τότε χαλιναγωγούνταν κάτω από τη σκέπη του Ισλάμ. Δημιούργησε νέα έθνη και νέα προβλήματα, που ως τότε κρύβονταν κάτω από το χαλί της Αυλής του σουλτάνου. 

Ο συγγραφέας, με μεγάλη προσοχή αλλά και προσωπική ευαισθησία, προσεγγίζει τις στρατιωτικές πλευρές, αλλά και τις προσωπικές στιγμές των εμπλεκόμενων σ’ αυτό τον πόλεμο.

Ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου διαβάζει την ιστορία των μαχών στο οθωμανικό μέτωπο, μέσα και από την παρακολούθηση μιας σειράς επιστολών και ημερολογίων στρατιωτών και πολιτών, καθώς και κρατικών εγγράφων. Ο Γιουτζήν Ρόγκαν, χρησιμοποιώντας όλα αυτά τα μέσα καταγράφει όλα όσα συμβαίνουν στο πραγματικό περιβάλλον των μαχών στα χιόνια του Καυκάσου και στις άνυδρες ερήμους της Μεσοποταμίας, όσο και τις ψυχολογικές επιδράσεις στη ζωή των συμμετεχόντων στον πόλεμο στρατιωτών και πολιτών. Ο συγγραφέας, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σημαντικός γνώστης της αραβικής ιστορίας, με μεγάλη προσοχή αλλά και προσωπική ευαισθησία –έχει χάσει άνθρωπο της οικογένειας του στην μάχη της Καλλίπολης– προσεγγίζει τις στρατιωτικές πλευρές, αλλά και τις προσωπικές στιγμές των εμπλεκόμενων με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σ’ αυτό τον πόλεμο.

Το τέλος μιας αυτοκρατορίας

Η πολιτική αστάθεια υπονόμευσε την εμπιστοσύνη στο νόμισμα της αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα οι Ευρωπαίοι αντί να επιβραβεύσουν τον εκδημοκρατισμό, όπως περίμενε ο σουλτάνος και οι ίδιοι οι Νεότουρκοι, βρήκαν την ευκαιρία να προσαρτήσουν τη Βοσνία- Ερζεγοβίνη στην Αυστροουγγαρία.

Σήμερα που ο απρόβλεπτος ημι-δικτάτωρ Ερντογάν αμφισβητεί τη Συνθήκη της Λωζάννης, είναι καλό να παρακολουθήσουμε πώς η Τουρκία έφτασε σ’ αυτήν. Ήταν 23 Ιουλίου του 1908 όταν ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ συγκάλεσε το υπουργικό του συμβούλιο για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο που άκουγε στο όνομα Νεότουρκοι, οι οποίοι ζητούσαν την εφαρμογή του οθωμανικού Συντάγματος. Αυτό το Σύνταγμα το είχε φέρει το 1876 ο ίδιος ο Χαμίτ και ο ίδιος είχε καταχωνιάσει την εφαρμογή του. Οι Νεότουρκοι ήσαν εκφραστές μιας αναδυόμενης τουρκικής συνείδησης, η οποία αρχικά προωθείτο ως ετερογενής συνασπισμός κομμάτων και προσωπικοτήτων που κοινός στόχος τους ήταν ο περιορισμός του απολυταρχισμού του Αμπντούλ Χαμίτ.

Ο Χαμίτ, όταν του ετέθη το ζήτημα της «φιλελευθεροποίησης», αποφάσισε «να ακολουθήσει το ρεύμα». Όμως οι ελπίδες τις οποίες γέννησε η επανάσταση των Νεότουρκων γρήγορα διαψεύστηκαν. Η πολιτική αστάθεια υπονόμευσε την εμπιστοσύνη στο νόμισμα της αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα οι Ευρωπαίοι αντί να επιβραβεύσουν τον εκδημοκρατισμό, όπως περίμενε ο σουλτάνος και οι ίδιοι οι Νεότουρκοι, βρήκαν την ευκαιρία να προσαρτήσουν τη Βοσνία- Ερζεγοβίνη στην Αυστροουγγαρία.

Οι Νεότουρκοι, δια της Επιτροπής για την Ένωση και την Πρόοδο, συμμετέχουν στις εκλογές του Δεκεμβρίου 1908 και κερδίζουν τη συντριπτική πλειοψηφία των εδρών στην Κάτω Βουλή. Ο Σουλτάνος δεν αποδέχεται τις εξελίξεις και ενισχύει ένα αντεπαναστατικό κίνημα που ξέσπασε στις 13 Ιουλίου 1909. Το κίνημα ηττάται και ο Σουλτάνος καθαιρείται στις 27 Απριλίου 1909. Διάδοχός του ορίζεται ο Μωάμεθ Ρεσάτ.

1 kallipolis

Νέος Σουλτάνος, νέο κισμέτ

Η επανάσταση και η αντεπανάσταση ανέσυραν στην επιφάνεια κρυμμένες εθνικές διαφορές εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν το αρμενικό, σε συνέχεια και των σφαγών κατά των Αρμενίων της περιόδου 1894-1896. Αλλά και οι διαφορές που είχαν ανακύψει σε Λιβύη, Τυνησία και Αίγυπτο δεν ήταν λιγότερο σημαντικές. Οι Οθωμανοί συγκρούονται με τους Ιταλούς στη Λιβύη και στο Μαυροβούνιο. Τότε ο Ενβέρ πασάς –ένας εκ της τριανδρίας της Επιτροπής για την Ένωση και την Πρόοδο, οι άλλοι δυο είναι ο Ταλάτ πασάς και ο Τζεμάλ πασάς– προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το Ισλάμ για να κινητοποιήσει τους Λίβυους στο πλευρό των Νεότουρκων. «Δεν υπάρχει εθνικότητα στον ισλαμισμό. Αρκεί να δείτε τι συμβαίνει σ’ όλο τον ισλαμικό κόσμο», έγραφε. Αυτοί οι τρεις θα παίξουν σημαντικό ρόλο στα μέτωπα του Μεγάλου Πολέμου στα οθωμανικά εδάφη.

Το 1912-13 ο πόλεμος στα Βαλκάνια στέρησε από τους Οθωμανούς τα ευρωπαϊκά τους εδάφη. Η ήττα επέφερε πολιτική πόλωση στην Κωνσταντινούπολη. Η Επιτροπή επέβαλε σκληρότερο έλεγχο και καθεστώς στις επαρχίες που παρέμεναν υπό οθωμανική κυριαρχία. Ενώ την ίδια στιγμή ένα νέο μέτωπο άνοιγε στον αραβικό κόσμο, λόγω του πολλαπλασιασμού των αραβικών ενώσεων. Στις 18 Ιουνίου 1913 διεξήχθη το 1ο Αραβικό Συνέδριο.

Μέσα σε πέντε χρόνια η Οθωμανική Αυτοκρατορία γνώρισε μια επανάσταση, τρεις πολέμους με ξένες δυνάμεις και πολλές εσωτερικές αναταράξεις. 

Μέσα σε πέντε χρόνια η Οθωμανική Αυτοκρατορία γνώρισε μια επανάσταση, τρεις πολέμους με ξένες δυνάμεις και πολλές εσωτερικές αναταράξεις. Όλα αυτά θα τα βρει μπροστά της η Αυτοκρατορία, όταν ξεσπά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Αλλά έχουμε ακόμη λίγο χρόνο ειρήνης πριν την είσοδο των Οθωμανών και των Νεότουρκων στο πόλεμο. Σ’ αυτό το διάστημα η Ρωσία, με το πρόσχημα της προστασίας των Αρμενίων, αρχίζει να αμφισβητεί ξανά τις επαρχίες του Καυκάσου, αλλά και το καθεστώς που διέπει την Πόλη. Οι Οθωμανοί κατανοούν ότι δεν μπορούν να βασιστούν στην Αγγλία και τη Γαλλία για να αντιμετωπίσουν τη Ρωσία. Ο δρόμος για την γερμανοοθωμανική συνεργασία είναι μονόδρομος, κι άλλωστε η φιλία Γερμανών και Οθωμανών είχε βαθιές ρίζες. Παρά τις διαφορές και τις ταλαντεύσεις στην Τριανδρία της Επιτροπής –Ενβέρ και Ταλάτ τάσσονταν με τους Γερμανούς, ενώ ο Τζεμάλ έκλεινε προς την Αντάντ– στις 2 Νοεμβρίου 1914 η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών.

Οι Οθωμανοί, αλλά και οι Γερμανοί τους σύμμαχοι, επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν τον ισλαμισμό για να στρατολογήσουν τους λαούς της περιοχής στο πόλεμο κατά των Άγγλων και Γάλλων ως σύγχρονων εκπροσώπων των παλιών σταυροφόρων. Αλλά και οι Σύμμαχοι της Αντάντ φοβούνται πάρα πολύ πιθανή τζιχάντ που θα καλούσε εναντίον τους ο σουλτάνος-εμίρης. Παρόλα αυτά οι Άραβες δεν δείχνουν πρόθυμοι να ακολουθήσουν αυτό τον δρόμο. Τη στιγμή που μέσω της αύξησης της φορολογίας τα βάρη του πολέμου πέφτουν στους ώμους των πολιτών, κανείς δεν φαίνεται να ενθουσιάζεται με τις προοπτικές νίκης των Οθωμανών μουσουλμάνων. Την ίδια, αδιαφορία για τον πόλεμο, ίσως και ακόμη μεγαλύτερη, συναντούν Γάλλοι και Βρετανοί με τους δικούς τους μουσουλμάνους.

1 jerusalem

Ο αδύναμος κρίκος που αποδείχτηκε ισχυρός

Οι πρώτες ανταλλαγές πυρών στη Βασόρα, το Άντεν και την Ανατολική Μεσόγειο έδειξαν ότι η άποψη των δυνάμεων της Αντάντ ότι οι Οθωμανοί θα είναι ο αδύναμος κρίκος μάλλον είχε βάση. Θα φανεί στην Καλλίπολη, και μετά στη Μεσοποταμία, ότι είχαν κάνει λάθος. Αρχικά οι Ρώσοι βομβάρδισαν οθωμανικά λιμάνια και πλοία στον Εύξεινο. Ενώ οι χερσαίες δυνάμεις τους προωθήθηκαν εύκολα στα οθωμανικά εδάφη. Οι Βρετανοί στις 21 Νοεμβρίου 1914 κατέλαβαν εύκολα τη Βασόρα και δημιούργησαν μια ειδική ζώνη επιρροής γύρω από το Άντεν.

Οι Οθωμανοί όντως επιδίωξαν να προκαλέσουν τζιχάντ στον Καύκασο και στο Σινά. Ο Ενβέρ πασάς ανέλαβε να ηγηθεί της επίθεσης της 3ης στρατιάς στη Ρωσία στον Καύκασο, σε τρεις επαρχίες της ανατολικής Ανατολίας που οι Ρώσοι είχαν πάρει από τους ίδιους τους Οθωμανούς το 1876.

Οι Οθωμανοί όντως επιδίωξαν να προκαλέσουν τζιχάντ στον Καύκασο και στο Σινά. Ο Ενβέρ πασάς ανέλαβε να ηγηθεί της επίθεσης της 3ης στρατιάς στη Ρωσία στον Καύκασο, σε τρεις επαρχίες της ανατολικής Ανατολίας που οι Ρώσοι είχαν πάρει από τους Οθωμανούς το 1876. Την ίδια στιγμή ο Τζεμάλ σχεδίαζε να οργανώσει στρατό για να καταλάβει το Σινά. Οι δυο Νεότουρκοι απέτυχαν και στα δυο μέτωπα. Αν είχαν εστιάσει σε ένα μέτωπο ίσως να είχαν καταφέρει κάτι. Ο Ενβέρ υποτίμησε τον χειμώνα και ηττήθηκε ολοκληρωτικά στο Σαρικαμίς στις 29 Δεκεμβρίου 1914. Ο δε Τζεμάλ, ένα μήνα αργότερα, απέτυχε να καταλάβει τη Διώρυγα του Σουέζ. Οι δυο Νεότουρκοι υπερτίμησαν τις δυνάμεις τους και ηττήθηκαν παταγωδώς.

Η Αντάντ, με τη σειρά της, έκανε το ίδιο από την ανάποδη. Βασισμένη στις ήττες των Οθωμανών στον Καύκασο και στο Σουέζ υποτίμησε τους Οθωμανούς, επιτιθέμενη χωρίς σοβαρή προετοιμασία στον Ελλήσποντο. Έτσι οι ναυμαχίες στον ακρωτήριο της Έλλης και στα Στενά προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στην Αντάντ. Η αποτυχία διείσδυσης από τη θάλασσα οδήγησε στην χερσαία απόβαση στην Καλλίπολη. Τα αποβατικά χερσαία στρατεύματα αποτελούνταν από μια Βαβέλ στρατιωτών, δύσκολο να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Στις μάχες έλαμψε το αστέρι του τότε συνταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ ο οποίος απευθυνόμενος στους στρατιώτες του τους είπε «σας διατάζω να πεθάνετε». Εδώ ο Κεμάλ έδειξε ηγετικά προσόντα που ανέδειξε και μετά την πτώση της Αυτοκρατορίας.

1 kallipolis2

Σφαγή των Αρμενίων και Καλλίπολη

Πριν όμως νικήσουν στην Καλλίπολη οι Οθωμανοί, έπρεπε «να λύσουν τους λογαριασμούς τους» με τις εθνικές μειονότητες στα εδάφη της Αυτοκρατορίας. Για να αντιμετωπίσουν τον εσωτερικό εχθρό οι Νεότουρκοι θα προχωρούσαν σ’ ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας, στην εξόντωση των Αρμενίων. Οι Αρμένιοι δεν είχαν κράτος να τους υποδεχθεί και γι’ αυτό θεωρούνταν μεγάλη απειλή, αλλά ήσαν και απροστάτευτοι.

Νεότουρκοι και Οθωμανοί μετά τη συντριβή τους στον Καύκασο, χρησιμοποίησαν το μίσος και τις προκαταλήψεις κατά των Αρμένιων για να στρέψουν εκεί την οργή από τις αποτυχίες και τα σκληρά οικονομικά μέτρα. Τα γράμματα του Αρμένιου ιερέα Γρηγόρη Μπαλακιάν και του Οθωμανού στρατιώτη Αλί Ριζά Έτι δείχνουν με ωμό τρόπο το κλίμα μιας εποχής που οδήγησε στην εξόντωση 1 έως 1,5 εκατομμυρίου Αρμενίων. Ο ρόλος του Ταλάτ πασά ήταν καταλυτικός σ’ αυτό το έγκλημα. Με δική του εντολή ξεκίνησε η σύλληψη αρχικά των ηγετών των Αρμενίων, ακολούθησαν στη συνέχεια οι σφαγές από τους ατάκτους και οι μεγάλες πορείες στο εσωτερικό της Ανατολίας που εξάντλησαν και εξόντωσαν όλους όσοι από τους Αρμένιους είχαν γλυτώσει μέχρι τότε από τη σφαγή.

Καταγράφει στιγμές ηρωισμού, αυταπάρνησης αλλά και συναδέλφωσης και συμπόνιας μεταξύ των στρατιωτών των δυο εχθρικών στρατών.

Γυρίζουμε στην Καλλίπολη. Αρχικά οι Οθωμανοί Τούρκοι κρατούν τις θέσεις τους. Έχουμε και εδώ μάχη χαρακωμάτων όπως στην Ευρώπη. Αλλά σ’ αυτή τη μάχη, όπως και σ’ αυτές στη Μεσοποταμία, τις απώλειες τις είχε κυρίως ο στρατός των επιτιθέμενων. Ελεύθεροι σκοπευτές και ασθένειες θέριζαν τους στρατιώτες. Ο συγγραφέας, στις πιο υπέροχες σελίδες αυτού του βιβλίου, καταγράφει στιγμές ηρωισμού, αυταπάρνησης αλλά και συναδέλφωσης και συμπόνιας μεταξύ των στρατιωτών των δυο εχθρικών στρατών. Ενδεικτική η περίπτωση του Βρετανού που έσωσε ένα Τούρκο και αργότερα, ο ίδιος Τούρκος, με τη σειρά του, έσωσε αυτόν τον Βρετανό.

Τελικά οι δυνάμεις της Αντάντ δεν άντεξαν. Στις 9 Ιανουαρίου 1916 οι δυνάμεις εισβολής αποχώρησαν. Από τους 800.000 στρατιώτες που συνολικά και από τις δυο πλευρές συμμετείχαν στη μάχη, 500.000 τραυματίστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν ή σκοτώθηκαν. Η Καλλίπολη ήταν μια ολοκληρωτική ήττα για την Αντάντ.

Μάχες στη Μεσοποταμία

Η νίκη στην Καλλίπολη απελευθέρωσε χιλιάδες Οθωμανούς στρατιώτες χρήσιμους για το μέτωπο της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου και της Χερσονήσου του Σινά. Οι ευρισκόμενοι στα γεωγραφικά όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Άραβες είχαν αρχίσει ήδη να ελπίζουν στην αυτονομία τους. Είμαστε πλέον ανάμεσα σε λιποταξίες Αράβων στρατιωτών και ανταρσίες αραβικών πόλεων (αν- Νατζάφ, Κερμπαλά, ακ- Χιλά).

gallipoli anzacΠαράλληλα με αυτές τις εξεγέρσεις, οι Βρετανοί πολιόρκησαν και κατέλαβαν την αν- Νασιρίγια (24 Αυγούστου 1915). Οι Οθωμανοί αντεπιτέθηκαν στο Προτεκτοράτο του Άντεν, ενώ συγκρούσεις πραγματοποιούνταν και στην Υεμένη. Το τοπίο άρχισε να μοιάζει με το μέτωπο στη Δύση. Πολλές αλλά όχι αποφασιστικές μάχες. Μικρές νίκες και μικρές ήττες που τελικά οδήγησαν στη μεγάλη κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εδώ όμως είμαστε ακόμα στο γεγονός της αποτυχίας των Βρετανών να περικυκλώσουν και να αφανίσουν τον οθωμανικό στρατό στη Μεσοποταμία, αν και είχαν επιτυχίες όπως η κατάληψη της Κουτ αλ- Ιμάρα.

Τελικά οι βρετανικοί στόχοι στράφηκαν προς την κατάληψη της Βαγδάτης. Γι’ αυτό το λόγο επιτέθηκαν στον ιερό για τους μουσουλμάνους τόπο Σαλμάν Πακ (Σαλμάν ο Αγνός), περιοχή κοντά στη Βαγδάτη. Μετά από μάχες τριών ημερών, στις 25 Νοεμβρίου 1915, οι Βρετανοί αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν. Και δεν έφτανε αυτό, αποτυχίες, σχετικές, έχουν και στα μέτωπα της Λιβύης και της Αιγύπτου. Τις αποτυχίες των Οθωμανών στον Καύκασο και στο Σινά αντιστάθμιζαν η μεγάλη νίκη τους στην Καλλίπολη και οι νίκες στη Μεσοποταμία.

Σημαντική ήττα των Βρετανών ήταν η αποτυχία τους να ενισχύσουν τα πολιορκημένα συμμαχικά στρατεύματα στην Κουτ-αλ Ιμάρα. Τελικά οι Οθωμανοί μετά από πολύμηνη πολιορκία έδιωξαν τους Βρετανούς από την πόλη (16 Φεβρουαρίου 1916). Ο συγγραφέας παρακολουθώντας την αλληλογραφία στρατιωτών και πολιτών, καθώς και δημόσια έγγραφα, μάς δίνει μια εικόνα της διπλής αντιμετώπισης των Βρετανών αιχμαλώτων. Ήπια για τους αξιωματικούς και εξοντωτική για τους στρατιώτες. Τελικά το 70% των αιχμαλώτων στρατιωτών της πολιορκούμενης Κουτ άφησε την τελευταία του πνοή στη Μεσοποταμία.

Η αραβική εξέγερση

Και φθάνουμε στην πιο κρίσιμη εξέλιξη. Τη συνεννόηση των Βρετανών με τον Σαρίφ Χουσεΐν εμίρη της Μέκκας για το μεταπολεμικό μοίρασμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Χουσεΐν και ο γιός του Φεϋζάλ, μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις, πείθονται από τους Βρετανούς ή, πιο σωστά, μάλλον δεν πείθονται για τις προθέσεις των Νεότουρκων και των Οθωμανών και στρέφουν τους Άραβες της Μεσοποταμίας στο πλευρό των Βρετανών και Γάλλων.

Βρετανοί και Γάλλοι συνάπτουν τη περίφημη μυστική συμφωνία Σάυκς-Πικό (ο συγγραφέας αποκαλύπτει πως στοιχεία της γνώριζαν οι Άραβες ηγέτες), όπου επιχειρούν να μοιράσουν τα αραβικά εδάφη. Υπό γαλλικό έλεγχο θα είναι κυρίως η Συρία, οι πόλεις Χαλέπι, Χομς, Δαμασκός, αλλά και η Μοσούλη στο Βόρειο Ιράκ. Οι Βρετανοί διεκδικούν τη Βόρεια Αραβία, αλλά και το υπόλοιπο Ιράκ μέχρι τα σύνορα της Αιγύπτου στο Σινά. Οι δυο σύμμαχοι δεν τα βρήκαν όσο αφορά στο πού και σε ποιον θα υπαγόταν η Παλαιστίνη. Παρά τη φήμη της –υποστηρίζει ο συγγραφέας– η συμφωνία Σάυκς- Πικό δεν έχει καμία σχέση και ομοιότητα με τη σημερινή Μέση Ανατολή. Η φήμη της σήμερα είναι χειρότερη από τα προβλήματα και τις αντιθέσεις που δημιουργούσε τότε. Διαβάζοντας τον Ρόγκαν καταλαβαίνουμε πως όσοι εξηγούν τα σημερινά προβλήματα στη Μέση Ανατολή με τα τότε δεδομένα, βρίσκονται μακράν της πραγματικότητας.

1 Laurrence

Πόλεμος Αράβων κατά Τούρκων Οθωμανών

Ο Τζεμάλ πασάς, εκ μέρους της τριανδρίας, αναλαμβάνει τον Απρίλιο του 1916 να καταστείλει την αραβική εξέγερση. Διατάζει τις πρώτες συλλήψεις και απαγχονισμούς στη Βηρυτό και τη Δαμασκό Αράβων πολιτικών ακτιβιστών. Ο Φεϋζάλ, γιός του χαλίφη της Μέκκας Σαρίφ Χουσεΐν πείθει τον Τζεμάλ ότι αν τον αφήσει να πάει στη Μέκκα, θα καταφέρει να πείσει τους Άραβες να ταχθούν με τους Οθωμανούς. Φεύγει και αντί αυτού αρχίζει να πολιορκεί την οθωμανική φρουρά στη Χετζάζη. Οι Οθωμανοί που βρίσκονταν στη Μέκκα εκδιώκονται και αρχίζει πλέον καθαρά ο πόλεμος Αράβων κατά των Τούρκων Οθωμανών. Οι Οθωμανοί εκδιώκονται από οθωμανικές πόλεις όπως η Μέκκα και η Τάιφ και από τα λιμάνια των Τζέντα, Ράμπιγκ και Γιάνμπου. Ο χαλίφης της Μέκκας βασίζεται εν πολλοίς στους Βεδουίνους, οι οποίοι όμως καθόλου δεν διέπονται από τις αρχές του εθνικισμού και δεν είναι καθόλου αξιόπιστοι σύμμαχοι. Τελικά η εξέγερση των Χασεμιτών του Σαρίφ Χουσεΐν εμίρη της Μέκκας, όπως αυτή ξεκίνησε από αυτόν στις 5 Ιουνίου 1916, δεν ήταν καθολική μεταξύ των Αράβων. Εδώ κάπου εμφανίζεται και ο Τ.Ε. Λώρενς, ο Λώρενς της Αραβίας, ο ρόλος του οποίου, όπως υποστηρίζει ο Ρόγκαν, δεν ήταν τόσο καθοριστικός, όσο ο ίδιος ο Λώρενς υποστήριξε στη συνέχεια.

Η σύγκρουση μαίνεται στη Βαγδάτη, το Σινά και την Ιερουσαλήμ. Μάχες που συναρπαστικά και ανάγλυφα περιγράφει ο συγγραφέας, μάχες που συνδυάζουν το παρελθόν με το μέλλον, μάχες όπου οι καμήλες συνυπάρχουν με τα αεροπλάνα. 

Η σύγκρουση μαίνεται στη Βαγδάτη, το Σινά και την Ιερουσαλήμ. Μάχες που συναρπαστικά και ανάγλυφα περιγράφει ο συγγραφέας, μάχες που συνδυάζουν το παρελθόν με το μέλλον, μάχες όπου οι καμήλες συνυπάρχουν με τα αεροπλάνα. Στις 23 Φεβρουαρίου 1917 οι Βρετανοί ανακαταλαμβάνουν την Κουτ, στις 11 Μαρτίου 1917 οι Βρετανοί με τους Χασεμίτες του Φεϊζάλ, υπό τον στρατηγό Μωντ, καταλαμβάνουν τη Βαγδάτη. Στις 23 Ιουνίου όμως οι Βρετανοί 1917 υποχωρούν από τη Γάζα. Η μάχη της Άκαμπα στις 6 Ιουλίου 1917 λήγει με νίκη των αραβικών στρατευμάτων. Σ’ αυτή την κατάσταση γίνεται γνωστή η διακήρυξη Μπάλφουρ για τη δημιουργία εβραϊκού κράτους στην Ιερουσαλήμ και οδηγεί στη διασάλευση των σχέσεων των Βρετανών με τους Άραβες. Στις 9 Δεκεμβρίου 1917 παραδίδεται στους Βρετανούς και η Ιερουσαλήμ.

Παρόλα αυτά, στα τέλη του 1917, οι Οθωμανοί δεν είχαν ηττηθεί, αλλά πλέον «οι φιλοδοξίες τις οποίες είχαν από τον Μεγάλο Πόλεμο είχαν συρρικνωθεί από τον στόχο της νίκης στον στόχο της επιβίωσης» (σελ. 353). Οι μπολσεβίκοι είχαν ήδη επικρατήσει και είχαν βγάλει τη Ρωσία από τον πόλεμο. Και σ’ αυτό το μέτωπο οι Οθωμανοί, μετά τη συνθήκη του Μπρέστ – Λιτόφσκ, εξασφάλισαν την αποκατάσταση των συνόρων τους στον Καύκασο. Η συμφωνία Σάυκς – Πικό αποκαλύπτεται από την εφημερίδα Manchester Guardian και απειλεί τα θεμέλια της συνεργασίας Χασεμιτών και Βρετανών. Η διακήρυξη Μπάλφουρ συνεχίζει να δημιουργεί άλλον ένα πονοκέφαλο στους Βρετανούς και τους Γάλλους.

Η μάχη χαρακωμάτων μέσα στο 1918 συνεχίζεται και οι Οθωμανοί δείχνουν να ανακάμπτουν. Στις 30 Μαρτίου 1918 οι Βρετανοί εγκαταλείπουν την προσπάθειά τους να καταλάβουν το Αμμάν και την Υπεριορδανία. Τον Απρίλιο του 1918 οι Άραβες ηττώνται στο Μαάν και οι Βρετανοί ηττώνται στο ας – Σαλτ. Ο πόλεμος έχει βαλτώσει. Μόνο η διαφαινόμενη νίκη της Αντάντ το καλοκαίρι του ΄18 στο ευρωπαϊκό μέτωπο αποδυναμώνει το οθωμανικό στρατόπεδο. Με την κατάληψη της Παλαιστίνης στις 22 Σεπτεμβρίου 1918 αρχίζει η τελική στροφή προς την ήττα των Οθωμανών και αυτή ολοκληρώνεται με την κατάληψη της Δαμασκού την 1η Οκτωβρίου 1918. Στις 31 Οκτωβρίου 1918 οι Οθωμανοί συνθηκολογούν.

Το άστρο του Κεμάλ

kemalΗ Αυτοκρατορία έχει τελειώσει, η κυβέρνηση των Νεότουρκων καταρρέει και η τριανδρία καταφεύγει στο Βερολίνο. Φαίνεται να ξαναπαίρνει τα ηνία ο σουλτάνος έναντι των Νεότουρκων. Στις 15 Μαρτίου 1921 δολοφονείται ο Ταλάτ πασάς από κάποιο Αρμένιο και το επόμενο έτος ο Τζεμάλ, ενώ ο Ενβέρ σκοτώνεται τον Αύγουστο του 1922 σε μια μάχη μουσουλμάνων στο Ουζμπεκιστάν εναντίον των μπολσεβίκων.

Από εδώ και πέρα αρχίζει να λάμπει το άστρο του Κεμάλ, του θριαμβευτή της Καλλίπολης. Αυτός, αντίθετα απ’ όσα θέλει σήμερα να ισχυρίζεται ο «σουλτάνος» Ερντογάν, όχι μόνο απορρίπτει τους εδαφικούς διακανονισμούς της συνθήκης των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) αλλά και αποφάσισε να μην υπακούσει στις διαταγές για την αποστράτευση. Αντιθέτως, οργάνωσε κίνημα αντίστασης εναντίον της εισβολής των ξένων (Ιταλών και Ελλήνων, σημείωση δική μου) στην Ανατολία. Γι’ αυτό και τον Απρίλιο του 1920 οθωμανικό δικαστήριο τον καταδίκασε σε θάνατο για εθνική προδοσία. Παρόμοιες αντιδράσεις κατά της συμφωνίας Σάυκς – Πικό ξεσπούν και στον αραβικό κόσμο. Ο Χουσεΐν παραιτείται και βασιλιάς γίνεται ο Ίμπν Σαούντ. Αλλά τζιχάντ δεν έχουμε ούτε κατά τον πόλεμο, ούτε μετά απ’ αυτόν. Και η ιστορία συνεχίστηκε και συνεχίζεται…..

Το βιβλίο του Ρόγκαν είναι πολύτιμο για να αποφύγουμε τις επικίνδυνες αναγωγές της σημερινής ισλαμοφοβίας και… ισλαμοφαγίας. Ιδανικό έργαλείο για να αποφύγουμε κοινοτοπίες του τύπου οι Μουσουλμάνοι είναι έτσι… οι χριστιανοί είναι αλλιώς… οι Έλληνες ανέκαθεν ήσαν τέτοιοι… οι Τούρκοι εξ απαλών ονύχων ήσαν αποτέτοιοι… – στερεότυπα που όχι μόνο αγνοούν αλλά και υποτιμούν την Ιστορία. Εξαιρετική η μετάφραση της Ελένης Αστερίου. Η έκδοση συνοδεύεται από ιδιαίτερα αποκαλυπτικούς χάρτες των μαχών, φωτογραφίες και εικόνες, καθώς και από ένα πολύ χρήσιμο ευρετήριο.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και διδάκτωρ κοινωνιολογίας.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο αδικαιολόγητος, όπως αποδείχθηκε, φόβος για τη τζιχάντ καθόρισε μεγάλο μέρος της πολεμικής προσπάθειας των Συμμάχων στη Μέση Ανατολή. Ενώ οι μουσουλμάνοι των αποικιών ανταποκρίθηκαν σε περιορισμένο βαθμό στο κάλεσμα του Οθωμανού σουλτάνου – χαλίφη, οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορικές δυνάμεις συνέχισαν να θεωρούν ότι οποιαδήποτε σημαντική τουρκική επιτυχία ή υποχώρηση των Συμμάχων μπορεί να προκαλούσε στις αποικίες τους στην Ινδία και τη Βόρεια Αφρική την ισλαμική εξέγερση την οποία φοβούνταν Είναι ειρωνικό ότι η έκκληση του χαλίφη είχε μεγαλύτερη απήχηση στους Συμμάχους παρά στους μουσουλμάνους στους οποίους απευθυνόταν. Ένα αιώνα αργότερα ο δυτικός κόσμος δεν έχει αποτινάξει ακόμη την πεποίθηση ότι οι μουσουλμάνοι θα μπορούσαν να δράσουν συλλογικά με φανατισμό. Όπως έδειξε «ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι διαμορφωτές της πολιτικής της Δύσης εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη τζιχάντ με όρους που θυμίζουν τους σχεδιαστές του πολέμου την περίοδο 1914-1918» (σελ. 404).


 
1 ptosi othomanonΗ πτώση των Οθωμανών
Ο Μεγάλος Πόλεμος στη Μέση Ανατολή 1914-1920
Eugene Rogan
Μτφρ. Ελένη Αστερίου
Εκδ. Αλεξάνδρεια 2016
Σελ. 478, τιμή εκδότη € 31,80
 
politeia link

  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

Για το βιβλίο του Ανδρέα Ασσαέλ «Στα κάτεργα του θανάτου – Ένα οδοιπορικό στα καταναγκαστικά ναζιστικά έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα με 350 ανέκδοτες εικόνες» (εκδ. University Studio Press). Κεντρική εικόνα: © Συλλογή Ανδρέα Ασσαέλ, στην Καρυά Φθιώτιδας, όπου διακρίνεται Έλληνας χωροφύλακας.

...
«Υπόθεση Στάλιν» του Τζάιλς Μίλτον (κριτική) – Το δυσεπίλυτο αίνιγμα του Σοβιετικού «πατερούλη» και η «απίθανη συμμαχία που κέρδισε τον πόλεμο»

«Υπόθεση Στάλιν» του Τζάιλς Μίλτον (κριτική) – Το δυσεπίλυτο αίνιγμα του Σοβιετικού «πατερούλη» και η «απίθανη συμμαχία που κέρδισε τον πόλεμο»

Για το βιβλίο του Τζάιλς Μίλτον [Giles Milton] «Υποθέση Στάλιν» (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, εκδ. Μίνωας). Στην κεντρική εικόνα, οι Στάλιν, Ρούσβελτ και Τσόρτσιλ, στην ιστορική διάσκεψη της Τεχεράνης, που διεξήχθη υπό το κωδικό όνομα EUREKA (= Εύρηκα) από τις 28 Νοεμβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου 1943 και υπήρξε κρίσιμη για...

Τρία βιβλία για την ιστορική εξάπλωση του Χριστιανισμού: Τα πρώτα χρόνια, Ρώμη, Βυζάντιο

Τρία βιβλία για την ιστορική εξάπλωση του Χριστιανισμού: Τα πρώτα χρόνια, Ρώμη, Βυζάντιο

Τρια βιβλία, τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις για την εξάπλωση του Χριστιανισμού. Κεντρική εικόνα: Martyrdom of St. Bartholomew, Andrea Vaccaro (1630).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Στη γνωστή μίνι τηλεοπτική σειρά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» (Jesus of Nazaret...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εκδόσεις Καπόν: Χριστουγεννιάτικο bazaar βιβλίου 2024

Εκδόσεις Καπόν: Χριστουγεννιάτικο bazaar βιβλίου 2024

Οι Εκδόσεις Καπόν σας προσκαλούν στο καθιερωμένο τους Bazaar για ένα εορταστικό τετραήμερο, με εξαιρετικούς τίτλους σε ξεχωριστές τιμές.

Επιμέλεια: Book Press

Από την Πέμπτη 12/12 έως και την Κυριακή 15/12 θα βρείτε βιβλία για μικρούς και μεγάλους.

...
Για πρώτη φορά Έλληνας θα αναλάβει το 2026 Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Εκδοτών

Για πρώτη φορά Έλληνας θα αναλάβει το 2026 Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Εκδοτών

Ο Φαίδων Κυδωνιάτης (στα αριστερά), του εκδοτικού οίκου Ευρασία, εξελέγη Αντιπρόεδρος στην Ομοσπονδία Ευρωπαίων Εκδοτών, κι έτσι, σε δύο χρόνια, θα είναι ο νέος Πρόεδρος της Ομοσπονδίας. 

Επιμέλεια: Book Press

Στις πρόσφατες εκλογές της Ομοσπ...

«Ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms): 15 βιβλία για… ένοχες απολαύσεις

«Ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms): 15 βιβλία για… ένοχες απολαύσεις

Τα «ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms) έχουν πλέον διακριτή παρουσία στην ελληνική εκδοτική παραγωγή και πολύ εντονότερη στην παγκόσμια. Τι τα διακρίνει, πού απευθύνονται και για τι μιλάει ένα επιτυχημένο rom-com; Επιλέξαμε 15 ρομαντικά μυθιστορήματα που ξεχώρισαν το 2024.

Γράφει η Φανή Χατζή ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Ανταρκτική» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 3 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΟΙ ...

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», το οποίο κυκλοφορεί στις 2 Δεκεμβρίου από τος εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κεφάλαιο 2ο

Εκείνη την εποχή καταπιανόμουν με την κατα...

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντρζιτς (προδημοσίευση)

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντρζιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Μάριν Ντρζιτς [Marin Držić] «Μπάρμπα Μάρογιε» (μτφρ. Irena Bogdanović), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ


...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms): 15 βιβλία για… ένοχες απολαύσεις

«Ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms): 15 βιβλία για… ένοχες απολαύσεις

Τα «ρομαντικά μυθιστορήματα» (rom-coms) έχουν πλέον διακριτή παρουσία στην ελληνική εκδοτική παραγωγή και πολύ εντονότερη στην παγκόσμια. Τι τα διακρίνει, πού απευθύνονται και για τι μιλάει ένα επιτυχημένο rom-com; Επιλέξαμε 15 ρομαντικά μυθιστορήματα που ξεχώρισαν το 2024.

Γράφει η Φανή Χατζή ...

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρία μυθιστορήματα που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Βακχικόν με τα οποία οι συγγραφείς τους συστήνονται στο αναγνωστικό κοινό με σύγχρονες και ιδιαίτερες ιστορίες.

Επιμέλεια: Book Press

Γιούλη Γιανναδάκη ...

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, προτείνουμε πέντε σύγχρονα βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που καταπιάνονται με τη λεκτική, σωματική και σεξουαλική έμφυλη βία. «Σήκω από πάνω μου» (Μεταίχμιο) της Λίνας Βαρότση, «Μια γυναίκα απολογείται» (Τόπος) της Μαρίας Λούκα, «Διήγημας (Ακυ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ