arend kentriki

Για τον συγκεντρωτικό τόμο με τις συνεντεύξεις της Hannah Arendt «Τρεις συζητήσεις» (μτφρ. Γιώργος Στεφανίδης, επίμ. Δημήτρης Μαρκόπουλος, εκδ. Μάγμα).

Του Γιώργου Δρίτσα

Είναι γεγονός ότι η Χάνα Άρεντ σε πολλές περιπτώσεις δίχασε τους συναδέλφους της, κυρίως λόγω των θέσεων που εξέφρασε σχετικά με τη δίκη του Άιχμαν, όπως στο κλασικό πλέον βιβλίο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ – Έκθεση για την κοινοτοπία το κακού. Από κάποιους θεωρήθηκε ότι σε αυτό το έργο της «σχετικοποιούσε» το Κακό, ως νόημα και ουσία, αλλά και «αθώωνε» έμμεσα τους θύτες. Τι ισχύει όμως στην πραγματικότητα; Σε αυτό το ερώτημα προσπαθεί να απαντήσει ο παρών τόμος, ο οποίος συγκεντρώνει κάποιες από τις ελάχιστες συνεντεύξεις που έδωσε η Άρεντ και στις οποίες δίνει απαντήσεις για τα ζητήματα αυτά, όπως επίσης και για την πολιτική της ταυτότητα. Ο τόμος περιλαμβάνει εμβριθές και πληρέστατο επίμετρο του Δημήτρη Μαρκόπουλου.

Πρώτη συνέντευξη

Ξεκινώντας, στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στον Γκύντερ Γκάους, η Άρεντ αρχικά ξεκαθαρίζει τη θέση της και την ταυτότητα του έργου της, διευκρινίζοντας ότι είναι λάθος να συμπεριλαμβάνεται στους φιλοσόφους από τη στιγμή που ο τομέας του ενδιαφέροντός της είναι η πολιτική θεωρία και όχι η πολιτική φιλοσοφία. Και αυτό γιατί πέρα του ότι η ίδια πιστεύει ότι η πολιτική δεν μπορεί να τοποθετείται δίπλα στον όρο φιλοσοφία, ο τομέας της ενασχόλησής της είναι πολύ ευρύτερος και έχει να κάνει με την κατανόηση του πολιτικού και κοινωνικού φαινομένου ως συνόλου.

Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ίδια δεν είχε φιλοσοφικά αναγνώσματα ήδη από τα παιδικά της χρόνια, όταν και έμαθε αρχαία ελληνικά, ασχολούμενη κυρίως με τον Γιάσπερς και τον Καντ. Ήταν μια ενασχόληση ουσιώδης για την ίδια, καθώς έτσι, και μέσα από μια ανάμειξη θεολογικών και φιλοσοφικών μελετών, πίστευε ότι θα έφτανε σε λύση των διάφορων ερωτημάτων σχετικά με τον εαυτό της και την καταγωγή της, όντας εβραϊκής καταγωγής αλλά προερχόμενη από μια φιλελεύθερη οικογένεια όπου αυτό το στοιχείο δεν έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο.

Η ίδια εξάλλου, έχοντας βιώσει τον αποκλεισμό, κατάλαβε ότι η αφομοίωση που προτεινόταν ως στάση εντός της τότε εβραϊκής κοινότητας δεν μπορούσε να αποτελέσει λύση για τα προβλήματα που αυτή αντιμετώπιζε.

Βέβαια, η ίδια δεν ένιωσε ποτέ κάτι άλλο από Εβραία κι αυτό λόγω του διάχυτου διαχωρισμού και ρατσισμού που υπήρχε τότε στη γερμανική κοινωνία. Ένα στοιχείο που την έκανε όμως αρκετά δυναμική και ίσως περιφρονητική στη στάση της απέναντι στους άλλους ανθρώπους, με τους οποίους εξάλλου δεν συνδεόταν ουσιαστικά, αν και δεν έχασε, ούτε θέλησε να χάσει ποτέ την επαφή της με τη γερμανική γλώσσα και κουλτούρα. 

Παρά ταύτα, αυτό δεν την εμπόδισε να έχει έμμεση ανάμειξη με πολιτικο-κοινωνικά κινήματα, όπως αυτό του Σιωνισμού, το οποίο μέσω του Κουρτ Μπλούμενφελντ και της Γερμανικής Ομοσπονδίας των Σιωνιστών είχε δυναμική παρουσία στη Γερμανία. Η ίδια εξάλλου, έχοντας βιώσει τον αποκλεισμό, κατάλαβε ότι η αφομοίωση που προτεινόταν ως στάση εντός της τότε εβραϊκής κοινότητας δεν μπορούσε να αποτελέσει λύση για τα προβλήματα που αυτή αντιμετώπιζε. Μάλιστα, η εμπλοκή της αυτή και τα παρελκόμενά της (μεταξύ άλλων και η ανάκρισή της από την Γκεστάπο), την έκαναν, μόλις εγκατέλειψε τη Γερμάνια το 1933 με προορισμό τη Γαλλία, να αναλάβει δράση με σκοπό να φυγαδεύσει παιδιά εβραϊκής καταγωγής στην Παλαιστίνη, μέσω της συμμετοχής της στην οργάνωση «Μετανάστευση των Νέων» της Ρέχα Φράιερ και της Χενριέτα Σολντ.

Οι εμπειρίες της αυτές δεν την έκαναν όμως να χάσει την προηγούμενη κριτική της στάση πάνω στα ανθρώπινα τεκταινόμενα και την ίδια την Ιστορία, την οποία ήθελε να κατανοήσει με σκοπό να την ερμηνεύσει και να συνάγει ευρύτερα συμπεράσματα, και όχι να την ξεγράψει. Και αυτό γιατί η αρχική «ευθυγράμμιση» της γερμανικής κοινωνίας και δη πολλών διανοουμένων με τις χιτλερικές ιδέες, πολύ πριν από την άνοδό του στην εξουσία, αν και την εξέπληξε δυσάρεστα δεν την επηρέασε τόσο όσο η βιομηχανοποίηση του θανάτου μέσω του Ολοκαυτώματος.

Δεύτερη συνέντευξη

Η δίκη του Άιχμαν ειδικά, η οποία έλαβε χώρα στις 11 Απριλίου του 1961 στην Ιερουσαλήμ, της κέντρισε το ενδιαφέρον και θέλησε να την παρακολουθήσει στενά από κοντά. Καρπός αυτής της ενασχόλησής της ήταν το προαναφερθέν έργο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ – Έκθεση για την κοινοτοπία το κακού, όπου και αναδεικνύει την άμεση συνύφανση μεταξύ της γραφειοκρατίας, την οποία εκπροσωπούσε ο Άιχμαν μέσω της θέσης του στη Γκεστάπο, και των εγκλημάτων τα όποια διέταζε η κεντρική διοίκηση των ναζί.

Η γραφειοκρατία, λοιπόν, βλέποντας τον άνθρωπο ως έναν αριθμό και όχι ως πρόσωπο εξανεμίζει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσω μιας ανώνυμης και συνεχούς δραστηριοποίησης, η οποία βέβαια δεν λαμβάνει καμία απολύτως ευθύνη για τα εγκλήματά της παρά μόνο υπακούει τυφλά στις εντολές που λαμβάνει.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, στη δεύτερη συνέντευξη του τόμου, η φιλόσοφος συζητά με τον Γιόαχιμ Φεστ και δίνει περισσότερες εξηγήσεις πάνω στον ρόλο της γραφειοκρατίας. Η γραφειοκρατία, λοιπόν, βλέποντας τον άνθρωπο ως έναν αριθμό και όχι ως πρόσωπο εξανεμίζει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσω μιας ανώνυμης και συνεχούς δραστηριοποίησης, η οποία βέβαια δεν λαμβάνει καμία απολύτως ευθύνη για τα εγκλήματά της παρά μόνο υπακούει τυφλά στις εντολές που λαμβάνει. Λόγω αυτού, ο ανθρωπότυπος του γραφειοκράτη που συντελεί σε τέτοιες εγκληματικές πράξεις δεν ταιριάζει απαραίτητα με το προφίλ ενός γεμάτου πάθη ή πορευόμενου με συμφέροντα συνηθισμένου εγκληματία. Αντιθέτως, καθήμενος στην καρέκλα του γραφείου του είναι ικανός για πολύ χειρότερα εγκλήματα – μαζικής κλίμακας.

Τρίτη συνέντευξη

magma arend treis syzitiseisΞεφεύγοντας από το πλαίσιο των προηγούμενων συνεντεύξεων, τόσο χρονικά όσο και ουσιαστικά, η τελευταία συνέντευξη του τόμου, η οποία δόθηκε στον Ροζέ Ερερά, καταπιάνεται με ζητήματα πολιτικής, ιδιαίτερα δε με το μοντέλο διοίκησης των Η.Π.Α. Πιο συγκεκριμένα, οι Η.Π.Α. για την Άρεντ ξεκίνησαν ως μια ρεπουμπλικανική δημοκρατία, μέσα στην οποία τα δικαιώματα των πάμπολλων εθνικών μειονοτήτων δεν καταπιέζονταν παρότι αυτές άνηκαν σε μια ευρύτερη κρατική ένωση. Αυτό επιτυγχανόταν μέσω της σχεδόν θρησκευτικής προσήλωσης στο σύνταγμα, το οποίο δεν άλλαζε συνεχώς ούτε μεταβαλλόταν εύκολα όπως στην Ευρώπη. Αυτή η κατάσταση, βέβαια, μεταβλήθηκε, ως έναν βαθμό, όταν δόθηκαν υπερεξουσίες στον εκάστοτε Πρόεδρο και προέκυψε η ψυχροπολεμική συνθήκη της «εθνικής ασφάλειας», μέσω της οποίας ξεκίνησε ένας φαύλος κύκλος κατάχρησης εξουσίας και έλλειψης διαφάνειας.

Η θεώρηση της Άρεντ έρχεται σε αντίθεση με αυτή τη συνθήκη την οποία και καυτηριάζει, και πιο κοντά σε ένα γνήσιο δημοκρατικό μοντέλο, ρεπουμπλικανικής μορφής, στο οποίο οι άνθρωποι, μέσω συνομαδώσεων, χειρίζονται στην πράξη τις υποθέσεις τους στον δημόσιο χώρο ελεύθερα. Ελεύθερα, βέβαια, με τη συνοδεία της απαραίτητης ευθυκρισίας και όχι με γνώμονα μια ατομικιστική λογική που θέτει το «εγώ» πάνω από το «εμείς».

Η φιλόσοφος ανέδειξε τη ρηχότητα του Κακού, όπως αναδεικνύεται μέσα στους μηχανισμούς του ίδιου του νεότερου κράτους και δεν προσπαθεί επ’ουδενί να δώσει κάποιο άλλοθι στους πρωταγωνιστές των εγκλημάτων.

Κλείνοντας, όπως είδαμε, η θέση ότι οι διαπιστώσεις της Άρεντ σχετικοποιούσαν το ίδιο το γεγονός του Ολοκαυτώματος είναι τελείως λαθεμένη. Καθώς, όπως επισημαίνει στο κατατοπιστικότατο επίμετρο της έκδοσης ο Δημήτρης Μαρκόπουλος, η φιλόσοφος ανέδειξε τη ρηχότητα του Κακού, όπως αναδεικνύεται μέσα στους μηχανισμούς του ίδιου του νεότερου κράτους και δεν προσπαθεί επ’ουδενί να δώσει κάποιο άλλοθι στους πρωταγωνιστές των εγκλημάτων.

Τέλος, η προσωπική στάση της Άρεντ, την οποία και περιγράψαμε, δεν αφήνει περιθώρια για κάποιου είδους μομφή ούτε βέβαια η πολιτική της τοποθέτηση, η οποία διέπεται από ένα ξεκάθαρο ανθρωπισμό και αντι-ολοκληρωτισμό.


* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΡΙΤΣΑΣ είναι απόφοιτος του Τμήματος ΦΠΨ της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και του ΠΜΣ «Φιλοσοφία» του ΕΚΠΑ, με ειδίκευση στην Ιστορία της Φιλοσοφίας και των Ιδεών.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ