alt

Για το μυθιστόρημα του Κώστα Δέδε «Σκοτεινοί δρόμοι» (εκδ. Στίξις). 

Της Διώνης Δημητριάδου

[…] τα μικρά γεγονότα, όπως το πέταγμα της πεταλούδας, δημιουργούν τα μεγάλα.

Γύρω από αυτή την απλή αλήθεια χτίζεται το μυθιστόρημα του Κώστα Δέδε. Είναι γεμάτο από μικρές ιστορίες, τις προσωπικές των ηρώων, παράλληλες ή διασταυρούμενες, εγκιβωτισμένες πολλές μέσα σε άλλες, έτσι όπως και στην αληθινή ζωή όλα μπερδεύονται, όλα επικοινωνούν, όλα συνδέονται και αλληλεπιδρούν, τελικά όλα μία ιστορία είναι με τις αναπάντεχες ανατροπές της, με τις πολύτιμες στιγμές της. Οι επιμέρους εικόνες μορφοποιούν το ευρύτερο νόημα μιας πολυσήμαντης τοιχογραφίας. Είναι μυθοπλασία οι Σκοτεινοί δρόμοι; Είναι μια πραγματική ιστορία; Ίσως να μην έχει και τόση σημασία· ας δεχθούμε αυτό που λέει ο συγγραφέας, ότι δηλαδή πρόκειται για πραγματικά γεγονότα, και ας του αναγνωρίσουμε το δικαίωμα να τα χειριστεί κατά πως ξέρει και επιθυμεί.

Tο μυθιστόρημα του Κώστα Δέδε είναι γεμάτο από μικρές ιστορίες, τις προσωπικές των ηρώων, παράλληλες ή διασταυρούμενες, εγκιβωτισμένες πολλές μέσα σε άλλες, έτσι όπως και στην αληθινή ζωή όλα μπερδεύονται, όλα επικοινωνούν, όλα συνδέονται και αλληλεπιδρούν.

Διατηρώντας την άνεση της τριτοπρόσωπης αφήγησης –με παρεμβολές προσωπικής εξομολογητικής κατάθεσης– ξετυλίγεται ένα κουβάρι σχέσεων και πλέκεται ο ιστός της ιστορίας. Η μικρασιάτικη οικογένεια, που προσπαθεί να επιβιώσει στον νέο τόπο αναγκαστικής εγκατάστασης, οι πειραιώτικες φτωχογειτονιές, το κτίριο-γκέτο των Βούρλων, οι ιδεολογικές συγκρούσεις, οι ρεμπέτες, η γερμανική Κατοχή, τα φονικά, κι άλλα κι άλλα, θα αποτελέσουν το υλικό για να φτιαχτεί η εικόνα ενός πολύπαθου τόπου και μιας ταραγμένης εποχής.

«Παράγκες ξύλινες και παραπήγματα στημένα ανισόπεδα, κοντά και πάνω σε βράχια. Δρόμοι με λακκούβες και λασπόνερα όπου παιδιά βάδιζαν ξυπόλητα, με τρύπια παντελονάκια ή, στην καλύτερη περίπτωση, μπαλωμένα. Παιδιά που προσπαθούσαν να εφεύρουν παιχνίδια για να παίξουν μόνα τους χωρίς αντικείμενα, για να χαρούν την αθωότητά τους κάτω από έναν υποσχόμενο ήλιο ή κάτω από μία παραπονεμένη σελήνη. Παραδίπλα, χασισοποτεία, μικροί τεκέδες, με το ντουμάνι που μύριζε πολύ, όπως μύριζαν και τα βαριά μικρασιάτικα φαγητά με τα καρυκεύματα, που τρυπούσαν τη μύτη. Φτώχεια και κακομοιριά και χασικλήδες που, μέσα στο νέφος της μαστούρας τους, άκουγαν τον ντελικάτο ήχο του μπουζουκιού, ξεχνώντας προς στιγμή τα σεκλέτια τους. Ένας κόσμος που ζούσε έτσι, επειδή έτσι τον υποχρέωναν να ζει».

Ο τόπος παρακολουθεί την ιστορία των ανθρώπων και υπογραμμίζει με τη βουβή του παρουσία τις αλλαγές στη ζωή τους. Τα Βούρλα, γνωστά ως φυλακές (από το 1937 που στέγασαν τους ποινικούς αλλά και τους κάθε φορά αντιφρονούντες, της δικτατορίας του Μεταξά πρώτα, κατόπιν όσους αντιστέκονταν στον Γερμανό κατακτητή, ύστερα με την Απελευθέρωση πάλι εκεί για τους ηττημένους του τελειωμένου αγώνα), ήταν αρχικά (από το 1874) ένας τεράστιος οίκος ανοχής («η Κοριτσιέρα των Βαλκανίων») που εκτεινόταν σε ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και που από τότε έμοιαζε πολύ με φυλακή. Ένα «μπορντέλο-στρατώνας», όπως εύστοχα το ονομάζει ο Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του Το μπουρδέλο: «Το μπορντέλο-στρατώνας συγγενεύει περισσότερο με την μπουρδελογειτονιά, παρά με το μπορντέλο-ξενοδοχείο. Το μπορντέλο-στρατώνας είναι μια μπουρδελογειτονιά κλεισμένη μέσα σε ένα κτίριο».

Σ’ αυτό το εμβληματικό κτίριο (και με τις δύο χρήσεις του) θα παιχτεί ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του Δέδε. Γύρω απ’ αυτό θα μας μιλήσει και για τις ιερόδουλες, που στεγάζονταν στα δωμάτια-κελιά του, και για τους ρεμπέτες που σύχναζαν στην περιοχή, «στα πέριξ» του κτιρίου, όπου υπήρχαν τα στέκια τους, οι τεκέδες και τα χασισοποτεία.

Σ’ αυτό το εμβληματικό κτίριο (και με τις δύο χρήσεις του) θα παιχτεί ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του Δέδε. Γύρω απ’ αυτό θα μας μιλήσει και για τις ιερόδουλες, που στεγάζονταν στα δωμάτια-κελιά του, και για τους ρεμπέτες που σύχναζαν στην περιοχή, «στα πέριξ» του κτιρίου, όπου υπήρχαν τα στέκια τους, οι τεκέδες και τα χασισοποτεία.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η επιλογή των τίτλων των κεφαλαίων: «γεγονότα», «χαρακτήρες», «μεταστροφές», «προοπτικές», «σύννεφα», «υποδείξεις», «δράσεις», «απώλειες», «εξελίξεις», «ερμηνείες», «υπερβάσεις», «απόψεις». Στη λιτότητά τους αυτοί οι τίτλοι δηλώνουν και τις μεταπτώσεις και αλλαγές που χαρακτηρίζουν τη ζωή των ηρώων, τις περιπέτειές τους και τις ιδεολογικές τους αναζητήσεις. Ο κεντρικός ήρωας, ο Παναγιώτης, προσπαθεί να ξεκαθαρίσει μέσα του τα πράγματα συνομιλώντας πότε με τον δογματικό Μιχάλη και πότε με τον αρχειομαρξιστή Πάντο: Πώς διαμορφώνεται η ιστορία; Πώς κατευθύνονται οι πορείες των ανθρώπων και άλλοτε δημιουργούν επαναστάσεις, που φέρνουν τα πάνω κάτω στον κόσμο, και άλλοτε λουφάζουν υπομένοντας την καταπίεση των ισχυρότερων; Πώς ισορροπεί η ελεύθερη σκέψη με το παντοδύναμο δόγμα; Πού σταματά η ηθική και πού αρχίζει το συμφέρον;

«Δυστυχώς, φίλε μου, η ιστορία προχωρά με βάση το συμφέρον και όχι την ηθική. Όλα όσα μαθαίνουμε στα σχολεία και παρουσιάζονται ως μεγάλα κατορθώματα, είναι απλά ρομαντικές διηγήσεις που εύκολα δημιουργούν πεποιθήσεις. Και σαν παράδειγμα σου αναφέρω τη δική μας ιστορία, του "όλα τα μπορέσαμε και όλα τα μπορούμε". Μόνο που δεν καταφέραμε να εξηγήσουμε γιατί το Καταραμένο Φίδι το σκότωσε τελικά ο Μεγαλέξανδρος και όχι, όπως θα θέλαμε, ο φουκαράς ο Καραγκιόζης».

Μέσα στην ιστορία με τους πολυδαίδαλους δρόμους, όπου βαδίζει η ζωή των ηρώων, υπεισέρχεται και η ταυτόχρονη ιδεολογική διαμάχη που μοίρασε τον κόσμο σε δυο κομμάτια (και το ένα απ’ αυτά σε περισσότερα) και που ακόμη καλά κρατεί μετά από τόσα χρόνια. 

Μέσα στην ιστορία με τους πολυδαίδαλους δρόμους, όπου βαδίζει η ζωή των ηρώων, υπεισέρχεται και η ταυτόχρονη ιδεολογική διαμάχη που μοίρασε τον κόσμο σε δυο κομμάτια (και το ένα απ’ αυτά σε περισσότερα) και που ακόμη καλά κρατεί μετά από τόσα χρόνια. Ο Κώστας Δέδες δεν αποφεύγει να δείξει τις πτυχές αυτής της πάλης ιδεών εμπλουτίζοντας έτσι την ιστορία του (που δείχνει με σαφήνεια το οικονομικό υπόβαθρο των ιστορικών ανακατατάξεων και τις κοινωνικές διαστρωματώσεις) με το απαραίτητο πολιτικό/ιδεολογικό εποικοδόμημα. Έτσι, μας προσφέρει την πλήρη εικόνα μιας εποχής σημαδιακής για τις μετέπειτα εξελίξεις, με τις ιδεολογικές διαφορές όχι απλώς να χρωματίζουν τις διαμάχες αλλά και να τις επεξηγούν· άλλωστε αυτή είναι η διαλεκτική αντιμετώπιση των ιστορικών εξελίξεων – η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο υπόβαθρο των οικονομικοκοινωνικών σχηματισμών και στο εποικοδόμημα. Επειδή δεν συναντάμε συχνά στην πεζογραφία μια τόσο ενδελεχή προσέγγιση, αξίζει να ειπωθεί ότι το βιβλίο του Κώστα Δέδε ξεχωρίζει μέσα στα πολλά που έχουν γραφεί γύρω από την ίδια εποχή και την ίδια λίγο ως πολύ θεματική. Ας προστεθεί στην αξιολόγηση αυτή και το γεγονός πως όλο αυτό συντελείται χωρίς στο ελάχιστο να μειώνεται η λογοτεχνική και μυθοπλαστική αξία του κειμένου, χωρίς να ξεχνά ο αναγνώστης ότι διαβάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία με εκπλήξεις και ανατροπές, που χαρακτηρίζουν ένα καλό μυθιστόρημα ή μια πραγματική ιστορία, που εδώ παρουσιάζεται με τον λογοτεχνικό της μανδύα. Με όποιον τρόπο κι αν διαβαστούν οι Σκοτεινοί δρόμοι, κατορθώνουν να αποδώσουν το κλίμα μιας ολόκληρης εποχής, κυρίως να τονίσουν τις ιδέες που ταλάνισαν τους ανθρώπους της και να φανερώσουν τις ρίζες πολλών από τα προβλήματα που προσδιορίζουν ακόμα τη σημερινή πολύπαθη Ελλάδα. Σκοτεινοί οι δρόμοι με γκρίζες φωτοσκιάσεις και αραιά και πού λαμπερές εξαιρέσεις.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.

Φωτογραφία © Wolf Suschitzky

altΣκοτεινοί δρόμοι
Κώστας Δέδες
Στίξις 2018
Σελ. 322, τιμή εκδότη €14,84

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΕΔΕ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Όχι δεν χωριζόμαστε» του Γιώργου Στόγια (κριτική) – Ενίοτε συμβαίνουν «ατυχήματα»

«Όχι δεν χωριζόμαστε» του Γιώργου Στόγια (κριτική) – Ενίοτε συμβαίνουν «ατυχήματα»

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Στόγια «Όχι δεν χωριζόμαστε» (εκδ. Μελάνι). Κεντρική εικόνα: © Tegan Mierle (Unsplash).

Γράφει ο Νίκος Σαλτερής

Ο Γιώργος Στόγιας, γεννημένος στην Αθήνα (1973) σπούδασε στην Κρήτη και στη...

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

Για το βιβλίο της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο «Στο σπίτι των ονείρων»  (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ταρ, του Τοντ Φιλντ, όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζεται μια κακοποιητική σχέση ανάμεσα σε δύο γυναίκες.

Γράφει η ...

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Συνέ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ