kruger_yourbodyisabattleground_1989

Η Άντζελα Δημητρακάκη διερευνά τις σχέσεις φεμινιστικής πολιτικής και σύγχρονης τέχνης

Αναμφίβολα, το παγκόσμιο τοπίο της σύγχρονης τέχνης θα ήταν αγνώριστο χωρίς τον κριτικό παρεμβατισμό της φεμινιστικής πολιτικής τόσο στη θεωρία όσο και στην πρακτική της σύγχρονης τέχνης.

Μετά τη σχετική ύφεση της δεκαετίας του ’90, όπου ένας κωμικοτραγικός μετα-φεμινισμός θεώρησε αφελώς δεδομένη την ισότητα των φύλων, «ο αγώνας συνεχίζεται» με τόση δυναμικότητα τα τελευταία δέκα χρόνια, ώστε να γίνεται λόγος για ένα «τρίτο κύμα» στον χώρο της τέχνης. Πλήθος ομαδικών εκθέσεων και συνεδρίων στην Αμερική, στην Ευρώπη και αλλού (ξεχώρισε η έκθεση-έρευνα για το φύλο στην Ανατολική Ευρώπη «Gender Check», πρώτα στη Βιέννη και τώρα στη Βαρσοβία), ειδικά αφιερώματα στον περιοδικό Τύπο και σε διεθνείς επιθεωρήσεις της τέχνης – όλα αυτά ωθούν κάποιους να αναφέρονται σε μια αναβίωση της φεμινιστικής πολιτικής στην τέχνη.

kruger_jennyholzerinspired

Φυσικά, η ιστορία δεν είναι ποτέ τόσο απλή, και το τωρινό ενδιαφέρον για τη φεμινιστική τέχνη δηλώνει επίσης την αφομοίωση της τελευταίας από την πληθώρα των συντηρητικών κατά βάση θεσμών (αγορά, μουσείο κ.ο.κ.), στους οποίους αρκετές φεμινίστριες θεωρητικοί και εικαστικοί είχαν αρχικά δει με αρκετή καχυποψία. Κι αυτό γιατί το δεύτερο και ριζοσπαστικό «δεύτερο φεμινιστικό κύμα» της δεκαετίας του ’60, θέτοντας το ερώτημα «πώς παράγεται και αναπαράγεται το έμφυλο υποκείμενο;», θέλησε να προβεί σε έναν καθολικό μετασχηματισμό του κόσμου της τέχνης. Η προσπάθεια δεν στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία –κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μετασχηματισμό κοινωνικών και οικονομικών δομών πέρα από τα στενά όρια της τέχνης–, αν και πολλά άλλαξαν. 

Παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή, ο στόχος της πρώτης φεμινιστικής γενιάς στην τέχνη υπήρξε τριπλός: να ξαναγραφτεί η ιστορία της τέχνης, έτσι ώστε να αναγνωρίζεται η συμβολή των γυναικών, να στηριχθεί το επαναστατικό εικαστικό και θεωρητικό έργο σύγχρονων δημιουργών και να συμβάλει το έργο αυτό στην ανατροπή πατριαρχικών δομών αναπαράστασης. Μία από τις σημαντικότερες κατακτήσεις υπήρξε η σύνδεση της τέχνης και της ευρύτερης οπτικής κουλτούρας. Τέθηκε το ερώτημα: τι συνδέει την αναπαράσταση της γυναίκας (που παραδοσιακά εκπροσωπεί το έμφυλο υποκείμενο και σηκώνει το βάρος της «σεξουαλικότητας») στην τέχνη και στην εικόνα που προβάλλουν τα ΜΜΕ; Εικαστικοί όπως οι Cindy Sherman, Judy Chicago, Suzanne Lacy, Adrian Piper, Kiki Smith και Barbara Kruger στις ΗΠΑ, οι Jo Spence, Monica Sjoo (Σουηδή) και Mary Kelly (Αμερικανίδα) στη Βρετανία, η Valie Export στην Αυστρία, οι Gina Pane, Orlan, Κλωνάρη και Θωμαδάκη στη Γαλλία, και η Sanja Ivekovic στην πρώην Γιουγκοσλαβία έδωσαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αν και πολύ διαφορετικές, απαντήσεις.

Με επίκεντρο το σώμα, που παρουσιάστηκε σε κάθε δυνατή εκδοχή, νοούμενο ως «κείμενο» που χρήζει ανάλυσης παρά ως εικόνα προς κατανάλωση (Kelly) ή ως «σάρκα-μάσκα» που πρέπει να αποβληθεί ή να τεμαχιστεί (Orlan, Pane), οι διαφορετικές αυτές απαντήσεις είχαν ένα παράδοξο, αντιφατικό αποτέλεσμα: κατέδειξαν τόσο ένα «κοινό» πρόβλημα όσο και τις μείζονες ιδεολογικές διαφορές εντός του γυναικείου κινήματος. Το αίμα που χύθηκε υπήρξε πραγματικό (στην περίπτωση Pane και σε άλλες ιέρειες της γυναικείας performance) όσο και συμβολικό, καθώς οι αναμετρήσεις και οι αντιπαραθέσεις δίνουν και παίρνουν, στηριζόμενες από έναν θεωρητικό λόγο που εντέλει πρόταξε τη «σωστή στρατηγική» πάνω από τη γυναικεία αλληλεγγύη. Οι αρχικές προσπάθειες για μια τέχνη κυρίως ταξικής αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών (Kelly, Kay Hunt, Margaret Harrison και Mierle Laderman Ukeles) υπήρξαν ο μεγάλος χαμένος της υπόθεσης, καθώς υπερίσχυσε η μεταμοντέρνα οπτική, που πρόβαλε διαρκώς αγεφύρωτες διαφορές (έγχρωμες γυναίκες, λεσβίες, αστές κ.ο.κ.), οδηγώντας στην κατάτμηση ενός συλλογικού γυναικείου υποκειμένου.

orlan_img_4262

Στη δεκαετία του ’90, και υπό την αιγίδα του μεταφεμινισμού, η φεμινιστική πολιτική καταρρέει, και ο φεμινισμός γίνεται ακαδημαϊκή υπόθεση. Σωρεία γυναικείων σωμάτων βρίσκουν τον δρόμο για μουσεία και συλλογές, παρέχοντας ένα εύκολα καταναλώσιμο θέαμα, καθώς η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα μετατρέπεται στην κουβεντούλα για το σεξ – με χαρακτηριστική εκπρόσωπο τη Βρετανή Tracy Emin, η οποία αποδεικνύει με το αζημίωτο ότι το προσωπικό δεν είναι πάντα πολιτικό. Κατά τη δεκαετία αυτή η πολιτική της σεξουαλικότητας στην τέχνη περνάει σε άλλο δωμάτιο – συγκεκριμένα, στον νοσοκομειακό θάλαμο, όπου η gay κοινότητα βιώνει το δράμα του AIDS. Παράλληλα, η Vanessa Beecroft εκθέτει σε εγκαίνια και συναφείς «οκαζιόν» το τσίρκο ημίγυμνων, καλλίγραμμων, ακίνητων γυναικών προς τέρψη ή φρίκη των παρευρισκομένων, ενώ ο Matthew Barney ξεκινά τη μεγαλύτερη, πλην βαθιά συντηρητική, διερεύνηση της «αρσενικότητας» στον κύκλο ταινιών, με τον χαρακτηριστικό τίτλο Cremaster (όσοι έχουν ελπίζουμε ότι γνωρίζουν τον επιστημονικό αυτό όρο). Γενικά, οι άντρες καλλιτέχνες που καταπιάνονται με τη σεξουαλικότητα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι Mike Kelley, Robert Mapplethorpe, Bob Flanagan και οι Βιεννέζοι Αctionists, δεν κατορθώνουν συχνά να ξεπεράσουν το φράγμα του ναρκισσισμού και μιας αισθητικής παλιμπαιδισμού ή σοκ. 
 

Το τοπίο αλλάζει βεβαίως με την παγίωση της παγκοσμιοποίησης, που αναδεικνύει τόσο μια νέα γενιά (όχι κατ’ ανάγκη ηλικιακή) φεμινιστικής σκέψης και εικαστικής πραγμάτευσης. Εικαστικοί, όπως η Ursula Biemann, η Tanja Ostojic και η Hito Steyerl, φεμινιστικές κολεκτίβες επιμελητών, όπως οι Kuratorisk Aktion (Δανία), ή καλλιτεχνών, όπως οι Mujeres Publicas (Αργεντινή), πραγματεύονται πια τους όρους μιας συνολικής θεώρησης του γυναικείου ζητήματος, όπου το τοπικό οδηγεί αναπόφευκτα στο παγκόσμιο. Στο επίκεντρο βρίσκονται οι «γυναίκες» ως δυνητική συλλογικότητα παρά η «γυναίκα» ως σημείο-αναπαράσταση, η διακίνηση και κατανάλωση έμφυλων σωμάτων παρά η αναζήτηση των συμβολικών όρων παραγωγής της σεξουαλικής διαφοράς. Η συνέχεια έπεται, γιατί αναμφίβολα κάτι έχει αρχίσει – για μία ακόμη φορά.

* Η Άντζελα Δημητρακάκη είναι λέκτορας Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και πεζογράφος. Από τις εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορεί  η μέλετη της «Τέχνη και παγκοσμιοποίηση».

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Έρωτας και σεξουαλικότητα

Έρωτας και σεξουαλικότητα

Του Σωτήρη Βανδώρου

Το σεξ και ο ερωτισμός εκδηλώνονται μέσα από σχέσεις εξουσίας.

Σεξ, σεξ, σεξ! Τι πιο φυσικό; Κι όμως όχι. Ακόμη κι όταν εμ...

Το γυναικείο σώμα ως σύνορο

Το γυναικείο σώμα ως σύνορο

Ο δημόσιος λόγος περί trafficking χρησιμοποιείται από την κρατική εξουσία

Της Λιόπης Αμπατζή

Μια υπόθεση του κόσμου της «νύχτας», μια ιστορία με θύματα και εγκληματίες, ένα ρεπορτάζ του αστυνομικού δελτίου. 

...
Οι άντρες γράφουν την Ιστορία

Οι άντρες γράφουν την Ιστορία

Η Ιστορία, γραμμένη από πένες αντρών, υποτίμησε το «ασθενές φύλο». Όμως, στις μέρες μας, πλήθος μελετών ανασύρει από την αφάνεια γυναικεία επιστημονικά επιτεύγματα, ιστορικά απομνημονεύματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις.

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

Τα ιστορικά σινεμά του κέντρου της Αθήνας απευθύνουν κάλεσμα στήριξης σε όλους τους σινεφίλ και τους κατοίκους της πόλης για τη συνέχιση της λειτουργίας τους, διοργανώνοντας δωρεάν προβολές και live στις 2 Απριλίου. Στην κεντρική εικόνα, το κινηματοθέατρο «Ίρις».

Επιμέλεια: ...

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

Το βιβλίο «Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν [Whitney Goodman] (μτφρ. Μαρία Κουκιάδη, εκδ. Key Books) είναι ένας «οδηγός συναισθηματικής επιβίωσης σε έναν κόσμο που έχει εμμονή με την ευτυχία».

Γράφει η Ευλαλία Πάνου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ