cillian murphy oppenheimer christopher nolan

Η επική βιογραφία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ενός προσώπου larger than life, σε σκηνοθεσία του Κρίστοφερ Νόλαν.

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Είδα πρόσφατα τη μεγαλεπήβολη βιογραφία «Οπενχάιμερ», του Κρίστοφερ Νόλαν. Ένα έργο που περικλείει σίγουρα τεράστια εργασία μέχρι να ολοκληρωθεί, εργασία σεναριακή, εικονοπλαστική, σκηνοθετική, αφηγηματική, μονταζική, κ.ο.κ. Πάνω στον βιογραφικό καμβά –το φιλμ βασίζεται στο  βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο Ο Αμερικανός Προμηθέας: Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Σέργουιν– ο Κρίστοφερ Νόλαν επιτελεί μια λεπτομερειακή, επίπονη κι επίμονη, μεγάλη σε ποσότητα και ποιότητα, λεπτοφτιαγμένη κινηματογραφική δουλειά, μορφική, τεχνική, αισθητική, σεναριακή, διηγηματική και σημασιολογική. Το φιλμ εντυπωσιάζει, καταπλήσσει, θαμπώνει και προκαλεί ενδιαφέρον, ανησυχία, φόβο και δέος.

Πάνω στον αφηγηματικό σκελετό, τον λεπτομερή καμβά της ιστορίας του Οπενχάιμερ, ο Νόλαν κεντά ένα φιλμ υπερεπεξεργασμένο, με πάρα πολλές προεκτάσεις και διαστάσεις και αυτό βέβαια αναδεικνύει την αξία και την απροσμέτρητη φιλοδοξία του. Επενδύει στη συνθετότητα, στον αισθητικό και ιδεολογικό πλούτο της ταινίας, στην εμβάθυνση και στο σημαντικό, ανθρωπιστικό νόημα. Δεν πρόκειται επουδενί για μια τυπική, σχηματική και παραδοσιακή βιογραφία ενός μεγάλου επιστήμονα, αυτού που δημιούργησε την ατομική βόμβα.

Πάνω στον αφηγηματικό σκελετό, τον λεπτομερή καμβά της ιστορίας του Οπενχάιμερ, ο Νόλαν κεντά ένα φιλμ υπερεπεξεργασμένο, με πάρα πολλές προεκτάσεις και διαστάσεις και αυτό βέβαια αναδεικνύει την αξία και την απροσμέτρητη φιλοδοξία του.

Η ατομική βόμβα, αφού την κατασκεύασε το επιστημονικό επιτελείο του Οπενχάιμερ, εκτοξεύτηκε από την αμερικανική κυβέρνηση του Τρούμαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, με τερατώδη αποτελέσματα και φριχτές συνέπειες. Ο μεγάλος πυρηνικός επιστήμονας μετατράπηκε σε εξολοθρευτή άγγελο, σε μεγάλο καταστροφέα και σε Θάνατο, σε τραγικό ήρωα, σε αυτόν που άνοιξε τους ολέθριους, δαιμονικούς ασκούς του Αιόλου, που θα άλλαζαν δραματικά την ιστορία της ανθρωπότητας και θα την έφερναν στο χείλος της κατάλυσής της, που απεφεύχθη για αρκετά χρόνια με τον ψυχρό πόλεμο και την επικίνδυνη, εκφοβιστική κι επώδυνη ισορροπία τρόμου στην κόψη του ξυραφιού, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ· στην ισορροπία τρόμου της κατοχής, αλλά της μη χρήσης των πυρηνικών βομβών από το δυτικό και το κομμουνιστικό στρατόπεδο… Το φιλμ δυστυχώς είναι εκτός από πολιτικο-ιστορικό φιλμ και επίκαιρο, σκεφτείτε απλά τις συνεχείς απειλές της ρώσικης κυβέρνησης του Πούτιν για χρήση των πυρηνικών όπλων της, εξ αιτίας του πολέμου στην Ουκρανία.

Άρα δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με ένα ακαδημαϊκό ή απρόσωπο, ουδέτερο ιστορικό έργο, μα για μια ταινία που διαμέσου μιας προσωπικής υπαρξιακής τραγωδίας και ενός επιστημονικού, μα πολεμοχαρούς, μεγαλόπνοου έπους, αγγίζει οδυνηρά τους κινδύνους, τις αγωνίες και τους φόβους της σημερινής ανθρωπότητας, που έτσι κι αλλιώς απειλεί τη Γη με πρωτόγνωρη κι ανείπωτη φθορά, εξ αιτίας των αυθαίρετων κι επιβλαβών παρεμβάσεων και παραβιάσεων της. Ο σύγχρονος Προμηθέας εφευρίσκει μια παντοδύναμη, ανίκητη φωτιά, η οποία μπορεί να αφανίσει ολόκληρο τον κόσμο…

Όπως λέγαμε, ο Νόλαν δημιουργεί πάρα πολλά αφηγηματικά παρακλάδια, προεκτάσεις και επίπεδα της κεντρικής, βιογραφικής διήγησής του· διαστάσεις ψυχολογικές και χαρακτηριολογικές, δηλαδή σχετικές με τον πολυσύνθετο χαρακτήρα του Οπενχάιμερ· διαστάσεις επιστημονικές, σχετικές με την πυρηνική φυσική· πολύ-πολύ ενδιαφέρουσες πολιτικές προεκτάσεις στις οποίες η ταινία επιμένει ιδιαίτερα, πειστικά, τεκμηρωμένα και συγκροτημένα· προεκτάσεις κοινωνικές· προεκτάσεις φιλοσοφικές, ηθικές κι επιστημολογικές, σχετικές με τη χρήση και τον τρόπο χρήσης της επιστήμης από τον άνθρωπο, τις βλέψεις και τους σκοπούς αυτής της χρήσης, τα όρια της χρήσης της επιστήμης από την πολιτική, επιστήμη που κακοχρησιμοποιημένη, ενίοτε στρέφεται εναντίον της ανθρωπότητας και απειλεί με την εξολόθρευσή της και το σάρωμα της φύσης. Επιπλέον, μπορούμε να διαβάσουμε το «Οπενχάιμερ» σαν μια εύστοχη ιστορική ταινία για την εποχή της ατομικής βόμβας.

Η αφήγηση της ταινίας είναι αληθινά σύνθετη και επενδυμένη με πολλές σημασίες σχετικές με τα δρώμενα, τους χαρακτήρες και τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της ιστορίας.

Ο Νόλαν δημιουργεί με πολλή μελέτη και μονταζική επεξεργασία (σφιχτοί ρυθμοί θρίλερ), μια περίπλοκη, μη γραμμική, πολυδαίδαλη αφήγηση, η οποία έχει πισωγυρίσματα, άναρχες εξελίξεις μπρος-πίσω και ακολουθεί τεθλασμένες γραμμές ανάπτυξης, με χρήση ένθετων πλάνων ή σκηνών. Η αφήγηση της ταινίας είναι αληθινά σύνθετη και επενδυμένη με πολλές σημασίες σχετικές με τα δρώμενα, τους χαρακτήρες και τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της ιστορίας. Η κινηματογραφική μπαρόκ αισθητική του Νόλαν σε αρπάζει επιβλητικά, καταδυναστευτικά, από τα μούτρα και σε συναρπάζει. Να σημειώσουμε ακόμη τον καταιγιστικό, αδιάκοπο, γρήγορο και σημαίνοντα διάλογο της ταινίας.

Ο Οπενχάιμερ δεν ήταν μόνο ένας σπουδαίος, μεγάλος πυρηνικός επιστήμονας. Ήταν και ένας φιλότεχνος και φιλοσοφημένος διανοούμενος με ευρύτατη μόρφωση, ένας ανήσυχος κοινωνικοπολιτικά άνθρωπος, που παρόλο που υπέταξε την ακατάβλητη εφευρετικότητά του στο αμερικάνικο κράτος, εξ αιτίας του φόβου πως οι ναζί (ή αργότερα οι σοβιετικοί) θα εφεύρισκαν και θα χρησιμοποιούσαν πρώτοι την ατομική βόμβα, ταυτοχρόνως προβληματιζόταν, μέσα του, για τη χρήση της. Μετά τη ρίψη των δύο βομβών που κατασκεύασε με τους επιφανείς συνεργάτες του, καταλήφθηκε από τύψεις για τον σφαγιασμό που σκόρπισε στην Ιαπωνία και εξέθεσε τον προβληματισμό του για τη διαχείριση των ατομικών όπλων από τις μεγάλες, καλά εξοπλισμένες χώρες, πρωτίστως τις αντιπάλους με τα διαμετρικά αντίθετα οικονομικοπολιτικά συστήματα, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, στο πλαίσιο μιας διεθνούς, ορθολογικής επιτροπής ατομικής ενέργειας που οραματιζόταν. Αυτό όμως τον κατέστησε ύποπτο στο αμερικάνικο κατεστημένο και το σκληροπυρηνικό, άκαμπτο πολιτικοστρατιωτικό σύμπλεγμα, για φιλοαριστερές ιδέες.

Ο Οπενχάιμερ δεν είχε εξαρχής την εμπιστοσύνη της αμερικάνικης κυβέρνησης και των ενόπλων δυνάμεων ώστε να του ανατεθεί η κατασκευή της ατομικής βόμβας. Παρακολουθήθηκε από τις μυστικές υπηρεσίες, ως φιλοαριστερός, ως αμφισβητίας, ως ανήσυχος και προβληματισμένος πολιτικά, ηθικά και κοινωνικά, διανοούμενος, που ήταν. Και κατόπιν κρίθηκε από μια μυστική επιτροπή, επί μακαρθισμού, για το αν ήταν προδότης των σχετικών επιστημονικών μυστικών στους σοβιετικούς ή όχι (στην πραγματικότητα αυτό έπραξε ένας εγγλέζος, κομμουνιστής επιστήμονας, πράκτορας των σοβιετικών στην επιστημονική, ατομική επιτροπή που έφτιαχνε τη βόμβα). Εξυψώθηκε, υμνήθηκε στις ΗΠΑ –τι τραγική ειρωνεία– για την αδυσώπητη ερείπωση που επέφερε στον γιαπωνέζικο λαό, ταπεινώθηκε και διώχθηκε και τελικά αποκαταστάθηκε (μέσα στις οδύνες των ενοχών και της αυτοκριτικής που λυσσομανούσαν κρυφά μέσα του).

Christopher Nolans Oppenheimer 2

Το κακό είναι βέβαια πως ο Κρ. Νόλαν το παρακάνει, η ταινία του είναι too much! Επεξεργάζεται τα πάντα μέχρι κεραίας, μέχρι τελειότητας, μέχρι τελικής πτώσεως και εξαντλήσεως του θεατή, κυρίως λόγω της μεγάλης διάρκειας και της δραματικής και μουσικής φόρτισης! Ο Νόλαν είναι πάρα πολύ φιλόδοξος, τελειομανής! (Είναι δυνατόν μια ταινία να πάσχει από υπερβολική τελειότητα;)

Εκεί που η ματαιοδοξία του Νόλαν αποκτά ενοχλητική διάσταση είναι στην υπερφορτωμένη, δραματική χρήση της μουσικής, με τα κρεσέντο της, τη διαρκή παρουσία της και τον δραματικό της τονισμό της δράσης. Και στην παρουσίαση πάρα-πάρα πολλών αφηγηματικών λεπτομερειών, λες και πρέπει να μας εκθέσει όλα τα δεδομένα, όλα τα δευτερεύοντα πρόσωπα κι όλες τις πληροφορίες του βιβλίου από το οποίο εμπνεύστηκε, κάτι πρακτικά σχεδόν αδύνατον. Μπορούμε να πούμε, ταπεινά και με δέος απέναντι στην τεράστια και ποιοτική εργασία του Νόλαν στο «Οπενχάιμερ», πως απλώς η ταινία είναι παραφορτωμένη, βαρυφορτωμένη· αναγνωρίζοντας, όμως, τη σπουδαία αξία της όλης εγκεφαλικής, σκηνοθετικής, αισθητικής, αφηγηματικής και νοηματικής δουλειάς του Κρίστοφερ Νόλαν ως σημαντικού, σύγχρονου χολυγουντιανού δημιουργού, που συνδυάζει την καλλιτεχνική ποιότητα, ακρίβεια και εμβρίθεια με την εμπορική επιτυχία.

Επίτευγμα πραγματικά αξιοσημείωτο, δεδομένου πως οι ταινίες του είναι απαιτητικές και δύσκολες για τον θεατή, απαιτούν την ενεργό συμμετοχή του και τη συνεργασία του για να μπορέσει να πορευτεί στους λαβυρίνθους που είναι τα φιλμ του και για να γίνουν κατανοητοί όλοι οι γρίφοι τους.


 Ο ΘΟΔΩΡΟΣ ΣΟΥΜΑΣ είναι συγγραφέας και κριτικός κινηματογράφου. Τελευταίο του βιβλίο, η αναθεωρημένη έκδοση του «Εθνικές κινηματογραφίες, στιλ και σκηνοθέτες» (εκδ. Αιγοκερως). 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυρίσματα της τύχης» (Coup de chance), του Γούντι Άλεν (κριτική)

«Γυρίσματα της τύχης» (Coup de chance), του Γούντι Άλεν (κριτική)

Η 50ή ταινία Γυρίσματα της τύχης (Coup de chance), του αξιοθαύμαστου και τρυφερού, νεοϋορκέζου παραμυθά του σινεμά, ένα κομψό, παιγνιώδες, διασκεδαστικό και παράλληλα εμβριθές, αν όχι τραγικό φιλμ, έχει γυριστεί στο Παρίσι στη γαλλική γλώσσα, φιλόξενο για τους διωκόμενους όλου του κόσμου, όπου ο Γούντι Άλεν κατέφυγε...

Ο «Καπετάν Μιχάλης» του Νίκου Καζαντζάκη για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη – Πρωταγωνιστεί ο Αιμίλιος Χειλάκης

Ο «Καπετάν Μιχάλης» του Νίκου Καζαντζάκη για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη – Πρωταγωνιστεί ο Αιμίλιος Χειλάκης

Το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Καπετάν Μιχάλης» (εκδ. Διόπτρα) μεταφέρεται για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη. Κεντρική εικόνα: Κώστας Χαραλάμπους / Facebook. 

Επιμέλεια: Book Press

Το πιο πολυδιαβασμένο μυθι...

Μισογυνισμός στο εργασιακό περιβάλλον; Τα «Μαθήματα χημείας» της Μπόνι Γκάρμους τα λένε όλα και στη μικρή οθόνη

Μισογυνισμός στο εργασιακό περιβάλλον; Τα «Μαθήματα χημείας» της Μπόνι Γκάρμους τα λένε όλα και στη μικρή οθόνη

Το μπεστ σέλερ της Μπόνι Γκάρμους [Bonnie Garmus] «Μαθήματα χημείας» γίνεται τηλεοπτική σειρά με πρωταγωνίστρια τη Μπρι Λάρσον.

Επιμέλεια: Book Press

Υπάρχει μισογυνισμός στο εργασιακό περιβάλλον; Είναι η θέση της γυναίκας στην κουζίνα; Υπάρχει στ' αλή...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ