gogol360

Του Νίκου Ξένιου

Στα 1831, λίγο μετά την καθοριστική γνωριμία του με τον Πούσκιν, ο Νικολάι Γκόγκολ ολοκληρώνει τη συλλογή διηγημάτων Βραδιές σ' ένα χωριό κοντά στη Ντικάνκα. Στη συλλογή αποδίδονται ηθογραφικά το τοπίο και οι άνθρωποι της ιδιαίτερης πατρίδας του της Ουκρανίας. Η γραφή, μια καθημερινή, ολοζώντανη πρόζα ανανεώνει τη ρωσική λογοτεχνία, δέχεται ενθουσιώδεις κριτικές και καθιερώνει τον Γκόγκολ ως συγγραφέα.

Δύο μεταγενέστερες συλλογές, τα Αραβουργήματα και το Μίργκοροντ, ενώ συνεχίζουν την παράδοση της Ντικάνκα, δείχνουν μια ριζική αλλαγή οπτικής: η ηθική έχει ανοίξει τα διεισδυτικά της μάτια και, υπό μορφήν τύπτουσας συνείδησης, έχει εισβάλει στο κείμενο του Γκόγκολ. Οι τέσσερεις νουβέλες της συλλογής Μίργκοροντ είναι η συνέχεια των Βραδιών σ' ένα χωριό κοντά στη Ντικάνκα, όμως εδώ ο συγγραφέας εγκαταλείπει –προσωρινά, έστω– τον ρομαντισμό «της απόδρασης» και την πεσιμιστική θεώρηση της ζωής. Το κοζακικό παρελθόν του Τάρας Μπούλμπα συνιστά, βέβαια, μια απόδραση από το παρόν, όμως η Ιστορία του Καυγά του Ιβάν Ιβάνοβιτς με τον Ιβάν Νικίφοροβιτς επιτυγχάνει μια χιουμοριστική και πικρή καταγγελία της ανθρώπινης μικρότητας και ευτέλειας. Το ειδυλλιακό σκηνικό των παλιών γαιοκτησιών της ουκρανικής υπαίθρου κηλιδώνεται από τον αδηφάγο, πλεονεκτικό και μικρόψυχο χαρακτήρα των ηρώων.

Πώς ο Ιβάν Ιβάνοβιτς καυγάδισε με τον Ιβάν Νικίφοροβιτς

Κάποιο χαρακτηριστικό των ηρώων συνήθως προεξέχει και με καρικατουρίστικη διάθεση υπερβάλλεται, συχνά ανάγεται ως σήμα κατατεθέν τους. Η απεικόνιση της φύσης οικοδομείται με τη μια λεπτομέρεια «πάνω» στην άλλη, κατά τρόπον ώστε να πλάθεται ένα χαοτικό σύμπαν, παρ' όλα αυτά αναγνωρίσιμο και αποδεκτό από τον αναγνώστη. Σ' αυτήν την τοιχογραφία σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το στοιχείο της περιγραφικής έκπληξης, δηλαδή της αποκάλυψης μιας επουσιώδους λεπτομέρειας που θα έλθει στο προσκήνιο για ν' ανατρέψει την ισορροπία της σύνθεσης. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Γκόγκολ υπήρξε μεγάλος εικονοκλάστης.

gogol-portraitΌ,τι ισχύει για τα στοιχεία της φύσης ισχύει και για την ανθρώπινη φύση: μια λεπτομέρεια της αμφίεσης έρχεται να προστεθεί στη λεπτομερή απόδοση της χειρονομίας, της γαστριμαργικής υπερβολής, ενώ η γυμνότητα της ανθρώπινης σάρκας έρχεται να υπογραμμίσει την ευτέλεια των συνηθειών σε αντιδιαστολή προς την κοινωνική τάξη. Είναι οργιαστικός ο ρυθμός της σαρκαστικής συσσώρευσης αυτών των λεπτομερειών, χωρίς τις οποίες ο γκογκολικός ρεαλισμός δεν θα είχε υπόσταση. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή και προκλητικά ασύμπτωτη με την εποχή του τεχνοτροπία, που ακόμη και σήμερα εκπλήσσει με την ευρηματικότητα και τη γλαφυρότητά της.

Η συλλογή Μίργκοροντ πήρε το όνομά της από την ομώνυμη μικρή επαρχιακή πόλη της ρωσικής επαρχίας Πολτάβ Σίνα, όπου γεννήθηκε και πέρασε τη νεότητά του ο Γκόγκολ. Δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 1835 σε δύο τόμους, εκ των οποίων καθένας περιείχε δύο τελείως διαφορετικές νουβέλες: Το νοικοκυριό μιας άλλης εποχής περιγράφει τη ζωή ενός ηλικιωμένου ζευγαριού χωρίς προσωπική ιστορία. Το Βου, μια φανταστική νουβέλα, παρουσιάζει την εμφάνιση μιας μάγισσας μπροστά σε τρεις σπουδαστές θεολογίας. Το Τάρας Μπούλμπα, που στη συλλογή αυτήν δημοσιεύτηκε στην πρώτη του εκδοχή, εξελίχθηκε σε μυθιστόρημα, η δράση του οποίου τοποθετείται στην εποχή των πολέμων μεταξύ Κοζάκων και Πολωνών. Στην τέταρτη νουβέλα της συλλογής, τον Καυγά των δύο Ιβάν, ο Γκόγκολ αφηγείται τη λογομαχία και αντιδικία ανάμεσα σε δυο ουκρανούς επαρχιώτες ευγενείς.

Πικρία για τη χυδαιότητα της ύπαρξης

«Είναι ένας καταθλιπτικός κόσμος, κύριοι!»

Στο επαρχιακό Μίργκοροντ οι γαιοκτήμονες έχουν «κοντά πόδια σαν μαξιλαράκια» και λυμένο το βιοποριστικό τους ζήτημα, ενώ ζητιάνοι ολόγυρα συμπληρώνουν το σκηνικό της ταξικής ανισότητας. Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς και ο Ιβάν Νικίφοροβιτς ανήκουν στους πλουσίους ευπατρίδες του Μίργκοροντ. Είναι γείτονες και αχώριστοι φίλοι έως τη στιγμή που μια μικρότητα τους φέρνει σε λεκτική αντιπαράθεση και τους χωρίζει για πάντα. Ο χοντρόπετσος και ψευδοευσεβής Ιβάν Ιβάνοβιτς ονειρεύεται να αποκτήσει την καραμπίνα του γείτονά του και του προτείνει να την ανταλλάξει με μια χήνα. Ο Ιβάν Νικίφοροβιτς νοιώθει προσβεβλημένος και τον πετάει έξω από το σπίτι του. Ξεκινά μια δικαστική αντιπαράθεση, όπου εμπλέκονται και άλλοι χαρακτηριστικοί παράγοντες της επαρχιακής πόλης. Η παρωδία δίκης τελειώνει με την porca ex machinα, μια καφετιά γουρούνα που ανήκει στον Ιβάν Ιβάνοβιτς και κλέβει το έγγραφο της μήνυσης του Ιβάν Νικίφοροβιτς μέσα από την αίθουσα του δικαστηρίου. Ο Ιβάν Νικίφοροβιτς προσκαλείται σε μια συγκέντρωση που διοργανώνει ο επικεφαλής της Αστυνομίας, χωρίς να γνωρίζει ότι εκεί έχει προσκληθεί και ο Ιβάν Ιβάνοβιτς. Η προσπάθεια συμβιβασμού αποδεικνύεται μάταιη, ενώ ο αφηγητής επιστρέφει κάποια χρόνια αργότερα στο Μίργκοροντ και ξανασυναντά, τελείως εξουθενωμένους πλέον, τους δύο Ιβάν. Καθένας ξεχωριστά είναι πεπεισμένος για το δίκαιο της τοποθέτησής του. Ο αφηγητής κουνά θυμοσοφικά το κεφάλι λέγοντας: «Είναι ένας καταθλιπτικός κόσμος, κύριοι!» Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Πούσκιν είχε πει για τον Γκόγκολ: «Κανένας ακόμη συγγραφέας δεν έχει αυτό το ταλέντο, να παρουσιάζει τόσο καθαρά τη χυδαιότητα της ζωής, να περιγράφει με τέτοια δύναμη την προστυχιά ενός πρόστυχου ανθρώπου, έτσι που όλο εκείνο το ασήμαντο που ξεφεύγει από το μάτι να περνάει ως μεγάλο στα μάτια ολωνών!»

Το Πορτραίτο ταξιδεύει από τη Ρώμη στην Αγία Πετρούπολη

Το θέμα απηχεί ενδοιασμούς που αντιμετώπισε ο ίδιος ο Γκόγκολ, όταν εκλήθη να υποβάλει τον εαυτό του σε συμβιβασμό, τόσο καλλιτεχνικό, όσο και συνειδησιακό.

To Πορτραίτο εμφανίστηκε στη συλλογή Αραβουργήματα και πρωτογράφτηκε στη Ρώμη το 1835, παράλληλα με την ολοκλήρωση του δεύτερου μέρους των Νεκρών Ψυχών (που αργότερα ο ίδιος ο Γκόγκολ κατέστρεψε, σε μια κρίση μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης). Αρχικά ήταν μια λογοτεχνική απόπειρα καθορισμού του νοήματος της Τέχνης και συστεγαζόταν με τα δοκίμια «Η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η μουσική», «Περί της αρχιτεκτονικής» και «Η τελευταία μέρα της Πομπηίας». Η συγγραφή του διηγήματος για δεύτερη φορά και η δημοσίευσή του στο περιοδικό «Σύγχρονος άνθρωπος», το 1842, ήταν αποτέλεσμα των βίαιων μεταπτώσεων διάθεσης του Γκόγκολ. Από το αρχικό διήγημα, όπως γράφει ο ίδιος, διατήρησε μόνο τον καμβά, ενώ μετέφερε το σκηνικό στην Αγία Πετρούπολη του δέκατου ένατου αιώνα και φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του αινιγματικού ζωγράφου Τσαρτκόφ, που με φαουστικό τρόπο συνάπτει συμφωνία με τον διάβολο χάριν της επιτυχίας και του πλουτισμού. Εκποιεί τα νεανικά οράματα για την τέχνη του. Ο Τσαρτκόφ αντικρύζει με οδύνη την υψηλής τέχνης σύνθεση του σύγχρονού του ζωγράφου Αλεξάντρ Ιβάνοφ «Η φανέρωση του Χριστού ενώπιον του λαού» και αναπτύσσει φθόνο, μεταμέλεια και συναισθήματα αυτοακύρωσης που τον οδηγούν στην καταστροφή. Ο ηθικοπλαστικός χαρακτήρας της νουβέλας ολοκληρώνεται στο δεύτερο μέρος (που από πολλούς χαρακτηρίστηκε περιττό), όπου ο αναγνώστης αντικρύζει το ηθικής τάξεως αυτό ζήτημα από την οπτική γωνία του ασυμβίβαστου, αλώβητου καλλιτέχνη. Το θέμα απηχεί ενδοιασμούς που αντιμετώπισε ο ίδιος ο Γκόγκολ, όταν εκλήθη να υποβάλει τον εαυτό του σε συμβιβασμό, τόσο καλλιτεχνικό, όσο και συνειδησιακό, έναντι της λογοκρισίας.

Ο καυγάς των δυο Ιβάν έχει τη φρεσκάδα της νεότητας και την αμεσότητα του ρηξικέλευθου δημιουργού, ενώ το Πορτραίτο, παρά την ενάργεια στη διαγραφή των ηρώων και τη συγκλονιστική απόδοση της ατμόσφαιρας της τσαρικής πρωτεύουσας, φλερτάρει διαρκώς με μια μορφή ιδεοληψίας. Ίσως θα'πρεπε το ελληνικό κοινό να έχει πλέον τη δυνατότητα να δει το σύνολο του έργου του μεγάλου συγγραφέα ώστε να κατανοήσει την καλλιτεχνική του πορεία. Οι δύο νουβέλες κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ροές» σε αυτόνομα τομίδια της σειράς "microMEGA". Αξίζει να επαινεθούν, τόσο οι εξαίρετες μεταφράσεις, όσο και τα κατατοπιστικά επίμετρα της Βιργινίας Γαλανοπούλου.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).


gogol-toportreto-exofyllo

Το πορτρέτο
Νικολάι Γκόγκολ
Μετφρ: Βιργινία Γαλανοπούλου
Εκδόσεις Ροές, 2013
Τιμή € 6,39, σελ. 147

 politeia-link

 

 

 

   

gogol-ivan-exofylloΟ καβγάς των δύο Ιβάν
Νικολάι Γκόγκολ
Μτφρ: Βιργινία Γαλανοπούλου
Εκδόσεις Ροές, 2012
Τιμή € 6,39, σελ. 174
 politeia-link

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ NIKOLAI GOGOL 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ