gogol360

Του Νίκου Ξένιου

Στα 1831, λίγο μετά την καθοριστική γνωριμία του με τον Πούσκιν, ο Νικολάι Γκόγκολ ολοκληρώνει τη συλλογή διηγημάτων Βραδιές σ' ένα χωριό κοντά στη Ντικάνκα. Στη συλλογή αποδίδονται ηθογραφικά το τοπίο και οι άνθρωποι της ιδιαίτερης πατρίδας του της Ουκρανίας. Η γραφή, μια καθημερινή, ολοζώντανη πρόζα ανανεώνει τη ρωσική λογοτεχνία, δέχεται ενθουσιώδεις κριτικές και καθιερώνει τον Γκόγκολ ως συγγραφέα.

Δύο μεταγενέστερες συλλογές, τα Αραβουργήματα και το Μίργκοροντ, ενώ συνεχίζουν την παράδοση της Ντικάνκα, δείχνουν μια ριζική αλλαγή οπτικής: η ηθική έχει ανοίξει τα διεισδυτικά της μάτια και, υπό μορφήν τύπτουσας συνείδησης, έχει εισβάλει στο κείμενο του Γκόγκολ. Οι τέσσερεις νουβέλες της συλλογής Μίργκοροντ είναι η συνέχεια των Βραδιών σ' ένα χωριό κοντά στη Ντικάνκα, όμως εδώ ο συγγραφέας εγκαταλείπει –προσωρινά, έστω– τον ρομαντισμό «της απόδρασης» και την πεσιμιστική θεώρηση της ζωής. Το κοζακικό παρελθόν του Τάρας Μπούλμπα συνιστά, βέβαια, μια απόδραση από το παρόν, όμως η Ιστορία του Καυγά του Ιβάν Ιβάνοβιτς με τον Ιβάν Νικίφοροβιτς επιτυγχάνει μια χιουμοριστική και πικρή καταγγελία της ανθρώπινης μικρότητας και ευτέλειας. Το ειδυλλιακό σκηνικό των παλιών γαιοκτησιών της ουκρανικής υπαίθρου κηλιδώνεται από τον αδηφάγο, πλεονεκτικό και μικρόψυχο χαρακτήρα των ηρώων.

Πώς ο Ιβάν Ιβάνοβιτς καυγάδισε με τον Ιβάν Νικίφοροβιτς

Κάποιο χαρακτηριστικό των ηρώων συνήθως προεξέχει και με καρικατουρίστικη διάθεση υπερβάλλεται, συχνά ανάγεται ως σήμα κατατεθέν τους. Η απεικόνιση της φύσης οικοδομείται με τη μια λεπτομέρεια «πάνω» στην άλλη, κατά τρόπον ώστε να πλάθεται ένα χαοτικό σύμπαν, παρ' όλα αυτά αναγνωρίσιμο και αποδεκτό από τον αναγνώστη. Σ' αυτήν την τοιχογραφία σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το στοιχείο της περιγραφικής έκπληξης, δηλαδή της αποκάλυψης μιας επουσιώδους λεπτομέρειας που θα έλθει στο προσκήνιο για ν' ανατρέψει την ισορροπία της σύνθεσης. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Γκόγκολ υπήρξε μεγάλος εικονοκλάστης.

gogol-portraitΌ,τι ισχύει για τα στοιχεία της φύσης ισχύει και για την ανθρώπινη φύση: μια λεπτομέρεια της αμφίεσης έρχεται να προστεθεί στη λεπτομερή απόδοση της χειρονομίας, της γαστριμαργικής υπερβολής, ενώ η γυμνότητα της ανθρώπινης σάρκας έρχεται να υπογραμμίσει την ευτέλεια των συνηθειών σε αντιδιαστολή προς την κοινωνική τάξη. Είναι οργιαστικός ο ρυθμός της σαρκαστικής συσσώρευσης αυτών των λεπτομερειών, χωρίς τις οποίες ο γκογκολικός ρεαλισμός δεν θα είχε υπόσταση. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή και προκλητικά ασύμπτωτη με την εποχή του τεχνοτροπία, που ακόμη και σήμερα εκπλήσσει με την ευρηματικότητα και τη γλαφυρότητά της.

Η συλλογή Μίργκοροντ πήρε το όνομά της από την ομώνυμη μικρή επαρχιακή πόλη της ρωσικής επαρχίας Πολτάβ Σίνα, όπου γεννήθηκε και πέρασε τη νεότητά του ο Γκόγκολ. Δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 1835 σε δύο τόμους, εκ των οποίων καθένας περιείχε δύο τελείως διαφορετικές νουβέλες: Το νοικοκυριό μιας άλλης εποχής περιγράφει τη ζωή ενός ηλικιωμένου ζευγαριού χωρίς προσωπική ιστορία. Το Βου, μια φανταστική νουβέλα, παρουσιάζει την εμφάνιση μιας μάγισσας μπροστά σε τρεις σπουδαστές θεολογίας. Το Τάρας Μπούλμπα, που στη συλλογή αυτήν δημοσιεύτηκε στην πρώτη του εκδοχή, εξελίχθηκε σε μυθιστόρημα, η δράση του οποίου τοποθετείται στην εποχή των πολέμων μεταξύ Κοζάκων και Πολωνών. Στην τέταρτη νουβέλα της συλλογής, τον Καυγά των δύο Ιβάν, ο Γκόγκολ αφηγείται τη λογομαχία και αντιδικία ανάμεσα σε δυο ουκρανούς επαρχιώτες ευγενείς.

Πικρία για τη χυδαιότητα της ύπαρξης

«Είναι ένας καταθλιπτικός κόσμος, κύριοι!»

Στο επαρχιακό Μίργκοροντ οι γαιοκτήμονες έχουν «κοντά πόδια σαν μαξιλαράκια» και λυμένο το βιοποριστικό τους ζήτημα, ενώ ζητιάνοι ολόγυρα συμπληρώνουν το σκηνικό της ταξικής ανισότητας. Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς και ο Ιβάν Νικίφοροβιτς ανήκουν στους πλουσίους ευπατρίδες του Μίργκοροντ. Είναι γείτονες και αχώριστοι φίλοι έως τη στιγμή που μια μικρότητα τους φέρνει σε λεκτική αντιπαράθεση και τους χωρίζει για πάντα. Ο χοντρόπετσος και ψευδοευσεβής Ιβάν Ιβάνοβιτς ονειρεύεται να αποκτήσει την καραμπίνα του γείτονά του και του προτείνει να την ανταλλάξει με μια χήνα. Ο Ιβάν Νικίφοροβιτς νοιώθει προσβεβλημένος και τον πετάει έξω από το σπίτι του. Ξεκινά μια δικαστική αντιπαράθεση, όπου εμπλέκονται και άλλοι χαρακτηριστικοί παράγοντες της επαρχιακής πόλης. Η παρωδία δίκης τελειώνει με την porca ex machinα, μια καφετιά γουρούνα που ανήκει στον Ιβάν Ιβάνοβιτς και κλέβει το έγγραφο της μήνυσης του Ιβάν Νικίφοροβιτς μέσα από την αίθουσα του δικαστηρίου. Ο Ιβάν Νικίφοροβιτς προσκαλείται σε μια συγκέντρωση που διοργανώνει ο επικεφαλής της Αστυνομίας, χωρίς να γνωρίζει ότι εκεί έχει προσκληθεί και ο Ιβάν Ιβάνοβιτς. Η προσπάθεια συμβιβασμού αποδεικνύεται μάταιη, ενώ ο αφηγητής επιστρέφει κάποια χρόνια αργότερα στο Μίργκοροντ και ξανασυναντά, τελείως εξουθενωμένους πλέον, τους δύο Ιβάν. Καθένας ξεχωριστά είναι πεπεισμένος για το δίκαιο της τοποθέτησής του. Ο αφηγητής κουνά θυμοσοφικά το κεφάλι λέγοντας: «Είναι ένας καταθλιπτικός κόσμος, κύριοι!» Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Πούσκιν είχε πει για τον Γκόγκολ: «Κανένας ακόμη συγγραφέας δεν έχει αυτό το ταλέντο, να παρουσιάζει τόσο καθαρά τη χυδαιότητα της ζωής, να περιγράφει με τέτοια δύναμη την προστυχιά ενός πρόστυχου ανθρώπου, έτσι που όλο εκείνο το ασήμαντο που ξεφεύγει από το μάτι να περνάει ως μεγάλο στα μάτια ολωνών!»

Το Πορτραίτο ταξιδεύει από τη Ρώμη στην Αγία Πετρούπολη

Το θέμα απηχεί ενδοιασμούς που αντιμετώπισε ο ίδιος ο Γκόγκολ, όταν εκλήθη να υποβάλει τον εαυτό του σε συμβιβασμό, τόσο καλλιτεχνικό, όσο και συνειδησιακό.

To Πορτραίτο εμφανίστηκε στη συλλογή Αραβουργήματα και πρωτογράφτηκε στη Ρώμη το 1835, παράλληλα με την ολοκλήρωση του δεύτερου μέρους των Νεκρών Ψυχών (που αργότερα ο ίδιος ο Γκόγκολ κατέστρεψε, σε μια κρίση μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης). Αρχικά ήταν μια λογοτεχνική απόπειρα καθορισμού του νοήματος της Τέχνης και συστεγαζόταν με τα δοκίμια «Η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η μουσική», «Περί της αρχιτεκτονικής» και «Η τελευταία μέρα της Πομπηίας». Η συγγραφή του διηγήματος για δεύτερη φορά και η δημοσίευσή του στο περιοδικό «Σύγχρονος άνθρωπος», το 1842, ήταν αποτέλεσμα των βίαιων μεταπτώσεων διάθεσης του Γκόγκολ. Από το αρχικό διήγημα, όπως γράφει ο ίδιος, διατήρησε μόνο τον καμβά, ενώ μετέφερε το σκηνικό στην Αγία Πετρούπολη του δέκατου ένατου αιώνα και φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του αινιγματικού ζωγράφου Τσαρτκόφ, που με φαουστικό τρόπο συνάπτει συμφωνία με τον διάβολο χάριν της επιτυχίας και του πλουτισμού. Εκποιεί τα νεανικά οράματα για την τέχνη του. Ο Τσαρτκόφ αντικρύζει με οδύνη την υψηλής τέχνης σύνθεση του σύγχρονού του ζωγράφου Αλεξάντρ Ιβάνοφ «Η φανέρωση του Χριστού ενώπιον του λαού» και αναπτύσσει φθόνο, μεταμέλεια και συναισθήματα αυτοακύρωσης που τον οδηγούν στην καταστροφή. Ο ηθικοπλαστικός χαρακτήρας της νουβέλας ολοκληρώνεται στο δεύτερο μέρος (που από πολλούς χαρακτηρίστηκε περιττό), όπου ο αναγνώστης αντικρύζει το ηθικής τάξεως αυτό ζήτημα από την οπτική γωνία του ασυμβίβαστου, αλώβητου καλλιτέχνη. Το θέμα απηχεί ενδοιασμούς που αντιμετώπισε ο ίδιος ο Γκόγκολ, όταν εκλήθη να υποβάλει τον εαυτό του σε συμβιβασμό, τόσο καλλιτεχνικό, όσο και συνειδησιακό, έναντι της λογοκρισίας.

Ο καυγάς των δυο Ιβάν έχει τη φρεσκάδα της νεότητας και την αμεσότητα του ρηξικέλευθου δημιουργού, ενώ το Πορτραίτο, παρά την ενάργεια στη διαγραφή των ηρώων και τη συγκλονιστική απόδοση της ατμόσφαιρας της τσαρικής πρωτεύουσας, φλερτάρει διαρκώς με μια μορφή ιδεοληψίας. Ίσως θα'πρεπε το ελληνικό κοινό να έχει πλέον τη δυνατότητα να δει το σύνολο του έργου του μεγάλου συγγραφέα ώστε να κατανοήσει την καλλιτεχνική του πορεία. Οι δύο νουβέλες κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ροές» σε αυτόνομα τομίδια της σειράς "microMEGA". Αξίζει να επαινεθούν, τόσο οι εξαίρετες μεταφράσεις, όσο και τα κατατοπιστικά επίμετρα της Βιργινίας Γαλανοπούλου.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).


gogol-toportreto-exofyllo

Το πορτρέτο
Νικολάι Γκόγκολ
Μετφρ: Βιργινία Γαλανοπούλου
Εκδόσεις Ροές, 2013
Τιμή € 6,39, σελ. 147

 politeia-link

 

 

 

   

gogol-ivan-exofylloΟ καβγάς των δύο Ιβάν
Νικολάι Γκόγκολ
Μτφρ: Βιργινία Γαλανοπούλου
Εκδόσεις Ροές, 2012
Τιμή € 6,39, σελ. 174
 politeia-link

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ NIKOLAI GOGOL 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

Για την τριλογία «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ [Hermann Broch] (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Χέρμαν Μπροχ.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Εάν δεχτούμε ότι είμαστε περιφερόμενες σκιές ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ