Περσινή αρραβωνιαστικιά

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Η Ζυράννα Ζατέλη ανήκει στους συγγραφείς εκείνους των οποίων τα βιβλία αποτελούν στάδια ανάπτυξης μιας φυγόκεντρης δίνης που οδηγεί στη δημιουργία πρωτότυπων εντυπωσιακών συμπάντων. Υπ' αυτή την έννοια, μια κατεξοχήν εμβληματική περίπτωση αποτελεί π.χ. η λογοτεχνική παραγωγή του Γιώργου Χειμωνά (1938-2000). Η επίσκεψη ή μάλλον η συμμετοχή στα σύμπαντα αυτά αντιπροσωπεύει μια γοητευτική περιπέτεια για τον αναγνώστη με όχημα τόσο το βιωματικό φορτίο όσο και τις διαθέσιμες κεραίες πρόσληψης νέων αισθητικών δεδομένων.

Στην περίπτωση της Ζυράννας Ζατέλη, η συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Περσινή αρραβωνιαστικιά (1984), όπως ενισχύθηκε κυρίως από το μυθιστόρημα Και με το φως του λύκου επανέρχονται (1993) που αποτέλεσε σημαντικό γεγονός στο πλαίσιο της επικοινωνίας ανάμεσα στους δημιουργούς και στους αποδέκτες του έργου τους, καθώς και από το σύνθετο μυθιστόρημα Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους (πρώτο μέρος: Ο θάνατος ήρθε τελευταίος, 2001, δεύτερο μέρος: Το πάθος χιλιάδες φορές, 2009), λειτουργεί ως πυρήνας για τη σταδιακή σύνθεση μιας εκτενούς τοιχογραφίας χαρακτήρων και καταστάσεων. Στην τοιχογραφία αυτή η υποκειμενική πραγματικότητα παραβιάζει και ανατρέπει τα αντικειμενικά σύμφωνα με την κοινή λογική ισχύοντα, η ανθρώπινη οντότητα αποδομείται και ανασυντίθεται, η πύλη για την επικοινωνία ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο παραμένει μονίμως ανοιχτή, ενώ οι χαρακτήρες της Ζυράννας Ζατέλη κυκλοφορούν με άνεση χωρίς να υπολογίζουν ή να σέβονται τα θεματικά όρια.

Ο κατά Ζατέλη κόσμος και η αρχή της περιπέτειας

H ανθρώπινη οντότητα αποδομείται και ανασυντίθεται, η πύλη για την επικοινωνία ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο παραμένει μονίμως ανοιχτή.

Με αυτή την προϋπόθεση, τα εννέα εκτενή διηγήματα της συλλογής Περσινή αρραβωνιαστικιά είναι δυνατόν να εκτιμηθούν ως όμορα σημασιολογικά πεδία, τα σύνορα των οποίων παραβιάζουν συνεχώς η Ολυμπία και η Μαριάνθη, όταν από την αρχή του βιβλίου (στο διήγημα «Περσινή αρραβωνιαστικιά») διασταυρώνουν κατά περίπτωση τις κυρίαρχες διαδρομές τους με την έχουσα μαντικό χάρισμα και πέρδικα αποκαλούμενη προγιαγιά Περσεφόνη στο διήγημα με τον τίτλο «Η Περσεφόνη και μια άλλη ιστορία», με τον Αλεκάκη και τη Φανούλα στο διήγημα « Η Ντάλα και τα ύδατα», με τον κουρέα Τζόρτζιο στο διήγημα «Τα πουλιά», με τον καπνοπώλη Ειρηναίο στο διήγημα «Μανιώδης του καπνού», ή ακόμα με τον τυφλό γέρο ψάλτη Θωμά και με τις σχεδόν υπερρεαλιστικές τρεις κουτσές τρίδυμες στο διήγημα «Για μια ιστορία που δεν συνέβη», ως στοιχεία σύνδεσης της αντικειμενικής πραγματικότητας με τον κόσμο της Ζυράννας Ζατέλη.

Στον κόσμο αυτόν αγροτικά τοπία, απομακρυσμένες γειτονιές, χιονισμένοι δρόμοι, σιδηροδρομικοί σταθμοί, σκοτεινά περιβάλλοντα έρωτος και θανάτου, πραγματικά και υπερρεαλιστικά τοπόσημα, εναλλάσσονται με τις περιοχές της φαντασίας και του ονείρου. Εδώ υποδέχεται τον επισκέπτη ο αρραβωνιαστικός Μάρκος που αποκαλύπτεται ως γάτος μέσα σε ένα κλίμα ευρηματικής μυθοπλασίας μετά τον άδοξο θάνατό του προς το τέλος του πρώτου διηγήματος με τον τίτλο, ακριβώς, «Περσινή αρραβωνιαστικιά». Άλλωστε από το διήγημα αυτό κατάγονται κύρια στοιχεία που προσδιορίζουν την οργάνωση των επόμενων διηγημάτων, δηλαδή στην ουσία προσδιορίζουν την εξέλιξη του κειμενικού κόσμου του βιβλίου, και επομένως ο τίτλος του διηγήματος αναβαθμίζεται σε τίτλο του βιβλίου ως συνόλου. Σε ανάλογο κλίμα ευρηματικής μυθοπλασίας εντοπίζεται αργότερα και το χρυσοπράσινο σκαθάρι Ζίνα που δίνει τον τίτλο στο αντίστοιχο διήγημα.

Η υπέρ-λογική των χαρακτήρων ως ένας «κυκεώνας μυστηρίων»

Ο Μάρκος και η Ζίνα ανήκουν στους παράγοντες που προσδίδουν μια μορφή υπερ-λογικής στη συμπεριφορά των κειμενικών χαρακτήρων. Αυτή η υπερ-λογική ως ένας «κυκεώνας μυστηρίων» χαρακτηρίζει τις μυθικές όσο και σκοτεινές παρυφές των ανθρωπίνων σχέσεων, τις μετακινήσεις σε υπαρκτά και σε φανταστικά τοπία όπως ισχύει π.χ. στο διήγημα «Το στοιχειωμένο αγροτόσπιτο», τις παλινδρομήσεις στη ροή του χρόνου, τις ανατροπές στη σχέση ονείρου και εξωτερικής πραγματικότητας, αλλά και τη λειτουργία του θανάτου ως σωτηρίας από τα δεινά όπως αντιστοιχεί στον προγραμματισμό του ζαχαροπλάστη Διομήδη σε ό,τι αφορά τον συντονισμό της δικής του δι' απαγχονισμού αυτοχειρίας με τη δηλητηρίαση της παράλυτης Βέτας στο διήγημα «Κυκεών».

H επιστροφή στις απαρχές της δημιουργίας του συγγραφέα είναι χρήσιμη όσο και επιβεβλημένη.

Κύριο στοιχείο που διέπει αυτή την υπερ-λογική, είναι το απροσδόκητο που δρομολογεί τις εξελίξεις και ενίοτε αφήνει τα πράγματα σε εκκρεμότητα, όπως εντοπίζεται με οδηγούς τα μαύρα κατσίκια και τις ωραίες πεταλούδες στο «ανοιχτό» τέλος του τελευταίου διηγήματος με τον τίτλο «Μανιώδης του καπνού», και επομένως στο «ανοιχτό» τέλος του βιβλίου ως συνόλου.

Η εκκρεμότητα δηλώνει την ενδεχόμενη προοπτική του κειμενικού κόσμου να εξελιχθεί περαιτέρω τόσο σύμφωνα με τις προθέσεις του συγγραφέα όσο και σύμφωνα με την οπτική του αναγνώστη, ο οποίος πάντως (είναι υποχρεωμένος να) ανιχνεύει τα οδόσημα που έχει ορίσει ο άμεσος, παραστατικός μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια λόγος της Ζατέλη. Με αυτές τις προϋποθέσεις γίνεται σαφές ότι η επιστροφή στις απαρχές της δημιουργίας του συγγραφέα είναι χρήσιμη όσο και επιβεβλημένη, δεδομένου ότι με τον τρόπο αυτόν επιβεβαιώνεται η συνέπεια στην εξέλιξη αλλά και η αντοχή των υλικών που αναγνωρίζονται στα θεμέλια του κειμενικού σύμπαντος.

Από αυτή την άποψη η συλλογή των διηγημάτων Περσινή αρραβωνιαστικιά, εκτιμώμενη στο πλαίσιο της ισχύος του μέχρι τώρα έργου της Ζυράννας Ζατέλη, φαίνεται να αποτελεί ασφαλή προειδοποίηση για την πρωτότυπη συγγραφική διαδρομή της.

ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ