Δέκα συντάκτες της bookpress.gr επιλέγουν το αγαπημένο τους βιβλίο του 2023. Οκτώ βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας και δύο εμβληματικά δοκίμια συνθέτουν ένα ξεχωριστό «αναγνωστικό μπουκέτο».
Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Το να πρέπει να διαλέξεις μονάχα ένα βιβλίο από μια ολόκληρη χρονιά, κι ενώ είσαι εντατικός αναγνώστης, είναι τελικά ευκολότερο απ' όσο φαντάζει: Αφού είναι αδύνατον να είσαι αντικειμενικός, ακούς την καρδιά σου. Κάπως έτσι, δέκα από τους συντάκτες και σταθερούς συνεργάτες της Book Press καταθέτουν το αγαπημένο τους βιβλίο του 2023, χωρίς περιορισμό στο είδος (μυθοπλασία ή μη). Τα δέκα βιβλία παρατίθενται αλφαβητικά, σύμφωνα με το επίθετο του συντάκτη.
Αλεξάνδρα Κ*: «Πράγματα που σκέφτεται η παρθένος Μαρία καπνίζοντας κρυφά στο μπάνιο» (εκδ. Πατάκη)
Υπάρχουν βιβλία που αναδεικνύονται, μέσα στα χρόνια, σε σημαντικά, με βαρύτητα ιδιαίτερη. Τα χαρακτηρίζει, συνήθως, ο πλουραλισμός – στη γλώσσα, στις εικόνες, στην ψυχοσύνθεση των ηρώων, στην ιδιαιτερότητα των ιστοριών. Και υπάρχουν κι εκείνα που αντλούν την αξία τους μέσα στο προσωπικό αναγνωστικό σύμπαν του καθενός.
Τα διηγήματα της Αλεξάνδρας Κ* συγκροτούν ένα βιβλίο-ορόσημο για τη χρονιά του 2023 αλλά και για τα κείμενά της. Κρυπτική και υπαινικτική, ουσιαστική, γενναιόδωρη –με τις ηρωίδες της–, απαιτητική – με τους αναγνώστες της.
Ίσως [και] γι’ αυτό, οι περισσότεροι αναγνώστες του βιβλίου συνδέθηκαν –ακαριαία και βαθιά– με όλα όσα βρίσκονται πίσω και πέρα από τις ιστορίες της Αλεξάνδρας Κ*.
Κι αν τα διηγήματα της συλλογής δίνουν λαβές για ψυχαναλυτικές, φεμινιστικές, κοινωνιολογικές και πολλές ακόμη αναγνώσεις και ερμηνείες, αυτό που στην πραγματικότητα έχουμε μπροστά μας είναι καλή σύγχρονη ελληνική πεζογραφία.
Κώστας Αγοραστός
Harold Bloom: «Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου» (μτφρ. Άρης Μπερλής, Θέμελης Γλυνάτσης, Ήρκος Αποστολίδης, εκδ. Gutenberg).
Ζούμε σε έναν κόσμο που επινόησε ο Σαίξπηρ. Αυτή είναι η επωδός και η καθοδηγητική γραμμή του τόμου αυτού, στον οποίο περιέχονται αναλύσεις 35 έργων του. Για καθένα εξ αυτών ο Bloom παραθέτει την κριτική του άποψη, εμπλουτίζοντας το βιβλίο με Εισαγωγή και Επίμετρο.
Κατά τον συγγραφέα, ο Σαίξπηρ δεν είναι απλά ένας επινοητής, όπως όλοι εκείνοι που αφηγούνται ιστορίες, αλλά ένας ισόθεος πλάστης. Κομβικής σημασίας είναι αυτό που αποκαλεί «αναδημιουργία του εαυτού», δηλαδή του γεγονότος ότι σπανίως βλέπουμε ή διαβάζουμε τους ίδιους ήρωες όταν πέφτει η αυλαία με εκείνους που ξεκίνησαν την παράσταση, καθώς στο μεσοδιάστημα η συνείδησή τους μετατοπίζεται διαρκώς σε νέα ύψη ή βάθη.
Το αυτό ισχύει και για τον αναγνώστη ή θεατή του Βάρδου, ο οποίος αναγνωρίζει εντός των έργων θραύσματα του εγώ του. Και ετούτο αποτελεί περίτρανη απόδειξη ότι το μετείκασμα των ονείρων του Βάρδου αποτελεί μέρος του συλλογικού μας φαντασιακού, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι.
Φώτης Καραμπεσίνης
J.M Coetzee: «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου, εκδ. Διόπτρα)
Η επιστροφή του Νοτιοαφρικανού νομπελίστα Τζον Μάξγουελ Κουτσί στην ελληνική εκδοτική πραγματικότητα, έπειτα από μερικά χρόνια απουσίας, είναι γεγονός.
Ο Πολωνός συνιστά μια, εκ πρώτοις, ελαφριά νότα έπειτα από την Τριλογία του Ιησού: μια ερωτική ιστορία με απρόσμενες υπαρξιακές και φιλοσοφικές αντηχήσεις. Ίσως το μοναδικό μυθιστόρημα του Κουτσί που θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί κατά κύριο λόγο «μια ερωτική ιστορία» να είναι το Ημερολόγιο μιας κακής χρονιάς (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Μεταίχμιο), με το οποίο ο Πολωνός έχει κάποιες συγγένειες, μια κι εκεί, όπως κι εδώ, ένας άντρας στην τρίτη ηλικία της ζωής του αναπτύσσει αισθήματα για μια γυναίκα νεότερή του.
Η διαφορά με ετούτο το ευσύνοπτο μυθιστόρημα είναι στον τόνο: ο έρωτας του Πολωνού βιρτουόζου πιανίστα για την Καταλανή μούσα του είναι τόσο απόλυτος και βαθύς, που σοκάρει τόσο εκείνη όσο και τον αναγνώστη. Με αυτό ακριβώς το σοκ που προκαλεί στις μέρες μας το Απόλυτο (στον έρωτα, στην τέχνη κ.ο.κ.) παίζει αριστοτεχνικά ο κορυφαίος πεζογράφος, παραδίδοντας ένα μικρό κομψοτέχνημα αφηγηματικής δεινότητας και υπαρξιακής βαθύτητας.
Πιο αναλυτικά, για το βιβλίο, έχω γράψει: εδώ
Κώστας Β. Κατσουλάρης
Γιώργος Συμπάρδης: «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο)
Η ιδιαίτερη σύνταξη στη γραφή του Γιώργου Συμπάρδη αποδεικνύεται ότι κάνει κάτι παραπάνω από το να μαγνητίζει τον αναγνώστη για να κρατήσει το ενδιαφέρον του. Αφήνει τις σκέψεις, τις εικόνες και τις επιθυμίες να σκάσουν με δύναμη πάνω στο ρήμα στο τέλος κάθε πρότασης που μας ταρακουνά λέγοντάς μας με τόλμη τι πραγματικά γίνεται στη ζωή του Ψευτογιώργου.
Ο νεαρός πρωτοετής φοιτητής της Νομικής περιπλανιέται σε αόρατους τόπους της Αθήνας τη νύχτα αναζητώντας τον εαυτό του, τη σεξουαλική του ταυτότητα και τη θέση του στις ζωές των άλλων, της μάνας, του πατέρα, του τρίτου προσώπου στη ζωή τους, αλλά και βάζοντας σε τάξη την παιδική του ηλικία. Είναι νέος σε μια εποχή αποσιωπήσεων και ισχυρών εκρήξεων, καθώς βρισκόμαστε στον πρώτο χρόνο της Δικτατορίας.
Η Αλίκη, η Μιμή και ο Αντώνης, οι ιστορίες των οποίων θα έρθουν σε πρώτο πλάνο στα επόμενα τρία μέρη του βιβλίου, είναι οι άλλες όψεις της ίδιας αναζήτησης της ευτυχίας, της χειραφέτησης, της αποδοχής και της αγάπης. Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη μιλάει χωρίς κομφορμισμό αλλά με απέραντη τρυφερότητα και κατανόηση για τα ανθρώπινα πάθη.
Ελένη Κορόβηλα
Colum McCann «Απειρόγωνο» (μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη)
Άπειρος αριθμός πλευρών. Αυτό σημαίνει απειρόγωνο στα μαθηματικά. Στη ζωή, όμως, που είναι απείρως σκληρότερη, σημαίνει πολλές διαφορετικές γωνίες θέασης ενός πολέμου. Εν προκειμένω, αυτού που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Γάζα ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς.
Ο Κόλουμ ΜακΚαν δεν ανήκει σε κανένα από τα δύο στρατόπεδα. Ως Ιρλανδός, άρα ουδέτερος παρατηρητής, στοχάζεται, παρατηρεί, εμβαθύνει, και με αφορμή δύο «δίδυμες» τραγωδίες γράφει ένα υβριδικό και συνάμα πολύπλευρο μυθιστόρημα, το Απειρόγωνο.
Πρωταγωνιστές είναι δύο πατεράδες που έχασαν τα κορίτσια τους άδοξα. Έπεσαν θύματα του πολέμου ως παράπλευρες απώλειες. Ο Ισραηλινός Ράμι και ο Παλαιστίνιος Μπασάμ σπάνε το φράγμα που τους χωρίζει και ενώνουν τις φωνές τους στο όνομα της ειρήνης και της συνύπαρξης.
Χωρισμένο σε μικρά κεφάλαια με πολλές παρεκβάσεις από την κεντρική πλοκή, ο ΜακΚαν μιλάει με έναν «κυκλωτικό» τρόπο και δίχως διάθεση ποδηγέτησης ή προσηλυτισμού για το Μεσανατολικό με έναν τρόπο που ξεφεύγει από όσα έχουμε διαβάσει ως τώρα για το θέμα.
Ένα πρωτότυπο πολιτικό μυθιστόρημα που συνομιλεί με τη σπουδαία λογοτεχνία των καιρών μας.
Διονύσης Μαρίνος
Ανδρέας Νικολακόπουλος: «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος)
Σπονδυλωτό μυθιστόρημα μαγικού ρεαλισμού, το οποίο ενσωματώνει επιτυχημένα τους κεντροευρωπαϊκούς θρύλους και τα τέρατα των αδερφών Γκριμμ.
Τις τέσσερις φαινομενικά ασύνδετες ιστορίες διατρέχει ένας κοινός αφηγηματικός ιστός που αποκαλύπτεται στην τελευταία σελίδα.
Τη ζωή και το τραγικό τέλος του δεξιοτέχνη, μονόφθαλμου δήμιου Τιμπό Γκωντέν στη Γαλλία της Μπελ Επόκ θα διαδεχθεί η πολυτάραχη ζωή της ορφανής Ίνγκερν Μπάρτον, η οποία αφού επιβιώσει από τις πιο αδιανόητες κακουχίες στην παγωμένη πατρίδα της τη Νορβηγία, θα γίνει διευθύντρια ενός ορφανοτροφείου στην Αγγλία.
Οι αγώνες του Ουαλού ανθρακωρύχου Μπραντ Φάουλερ, ενώ αρχικά μοιάζουν με σενάριο ταινίας του Κεν Λόουτς, έχουν μια αναπάντεχη τροπή αφού ο Μπραντ θα εξελιχθεί σε σκληρό και διεφθαρμένο διοικητή της λονδρέζικης αστυνομίας, υπεύθυνο για τη διάλυση το κινήματος των σουφραζετών.
Στην τέταρτη ιστορία, αυτήν της διάσημης δηλητηριάστριας Φλόρενς Μπλαντ, θα ενωθούν όλες οι αφηγήσεις, δημιουργώντας ένα παλίμψηστο των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών του 19ου αιώνα.
Χίλντα Παπαδημητρίου
James Wood: «Πώς δουλεύει η λογοτεχνία» (μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, εκδ. Αντίποδες)
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο δοκίμιο, από τον οξύνου κριτικό Τζέιμς Γουντ, που πραγματεύεται τα χαρακτηριστικά του στέρεου λογοτεχνικού οικοδομήματος, ήτοι τα θεμέλια, τους λαβυρινθώδεις διαδρόμους και τα παράθυρά του, ανοιχτά στον κόσμο.
Ο Γουντ απευθύνεται σε φιλαναγνώστες και συγγραφείς, με αγάπη για το πεδίο του και χωρίς περιττούς ακαδημαϊσμούς, και εκθέτει τη μέθοδο με την οποία προσεγγίζει τη λογοτεχνία, διαλεγόμενος με δημιουργούς του παγκόσμιου στερεώματος.
Παρουσιάζει το έργο του Φλομπέρ ως τομή στη μυθιστοριογραφία, εξυμνεί τον ρεαλισμό και την εστίαση στις (καίριες) λεπτομέρειες, εξηγεί γιατί ακόμα και η πιο περίπλοκη πρόζα είναι αρκετά απλή, μιλά για το θαύμα που πραγματοποιεί ο Φίλιπ Ροθ όταν μεταβαίνει, σε μία μόνο πρόταση στο Θέατρο του Σάμπαθ, από το υψηλό στο χαμηλό ύφος κι αντιστρόφως.
Ένα πολύτιμο βιβλίο που μας θυμίζει πως η ζωή, που διαρκώς προχωράει, είναι η μητέρα και η πηγή της καλής λογοτεχνίας.
Σόλωνας Παπαγεωργίου
Ιωάννα Μπουραζοπούλου: «Η μνήμη του πάγου» (εκδ. Καστανιώτη).
Το μπουραζοπουλικό σύμπαν των Πρεσπών, που ολοκληρώνεται σ’ αυτό το τελευταίο μέρος της τριλογίας «Ο Δράκος της Πρέσπας» (τα δύο πρώτα μυθιστορήματα ήταν η Κοιλάδα της λάσπης, 2015, και η Κεχριμπαρένια έρημο, 2020), δείχνει πόσο διαφορετικές αντιλήψεις νομίζουν ότι έχουν οι τρεις λαοί που συνορεύουν εκεί.
Στον αλληγορικό κόσμο των τριών μυθιστορημάτων, οι Έλληνες βλέπουν τη λίμνη ως βάλτο, οι Βορειομακεδόνες ως έρημο και οι Αλβανοί ως παγωμένο τοπίο.
Και μέσα σε όλα αυτά ένας υποτιθέμενος δράκος, μια υποβολιμαία δηλαδή απειλή, που θέλει η Παγκόσμια Τράπεζα Ανάπτυξης της Βαλκανικής να παρενοχλεί τους λαούς, κρατά δέσμια τα έθνη.
Τελικά, ο δράκος είναι κατασκευή και οι λαοί, πάνω στο τριεθνές σύνορο, μπορούν να ξεπεράσουν προκαταλήψεις και εγγενείς τυφλώσεις, για να συνεργαστούν, να πάψουν να ερίζουν για ανυπόστατες διαφορές και να ξαναδούν την πραγματικότητα χωρίς παραμορφωτικά γυαλιά.
Πολιτική αλληγορία και μαγεία σε ένα πολυσέλιδο παραμύθι.
Γιώργος Ν. Περαντωνάκης
Μάκης Καραγιάννης: «Η σκόνη του κόσμου όταν γκρεμίζεται» (εκδ. Μεταίχμιο)
Μια ομάδα ανταρτών, αποκομμένων από το κύριο και ηττημένο ήδη σώμα των συντρόφων τους, ενώ ο Εμφύλιος έχει ήδη κριθεί, παίρνει μια παράλογη διαταγή. Να διεισδύσει στα εδάφη που ήδη είχε καταλάβει ο Εθνικός Στρατός για να «γίνει σύνδεσμος μέσα στον χώρο του εχθρού».
Μια αποστολή χωρίς νόημα και χωρίς καμία ελπίδα επιτυχίας, μόνο και μόνο γιατί το Κόμμα ήθελε να δείξει (σε ποιόν άραγε; στον εαυτό του; στους αντιπάλους του; - άγνωστο) πως ακόμη η πρωτοβουλία ανήκε σ’ αυτό.
Αυτοί οι αντάρτες, όπως λέει και ο κεντρικός αφηγητής, αναζητούσαν όχι μόνο την πολλά υποσχόμενη Λαοκρατία, αλλά και «την αξιοπρέπεια του ανθρώπου που είναι η δωρική κολόνα που κρατάει τον κόσμο».
Στην πραγματικότητα, όμως ζούσαν μέσα στη μεγαλύτερη «παγίδα» που το ίδιο το Κόμμα τους είχε στήσει γι’ αυτούς.
Μυθιστόρημα στο οποίο η ένθεν κακείθεν αγριότητα συνοδεύεται από μια αξεπέραστη περιγραφή του μεγαλείου και της ομορφιάς της ορεινής φύσης. Χωρίς καμία δόση υπερβολής, ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί –και δεν είναι λίγα– μετά το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου για τον Ελληνικό Εμφύλιο.
Ο συγγραφέας του, σε μεγάλη πνευματική και αισθητική ωριμότητα.
Γιώργος Σιακαντάρης
Aaron Appelfeld «Μέρες θαυμαστής διαύγειας» (μτφρ. Μάγκυ Κοέν, εκδ. Άγρα)
Πώς μπορεί να αισθανόταν κάποιος ή κάποια που κατάφερε να επιβιώσει του Ολοκαυτώματος, και να απελευθερωθεί από το στρατόπεδο συγκέντρωσης; Τι θα μπορούσε να του συμβεί το διάστημα από τη στιγμή της απελευθέρωσής του έως να επιστρέψει στο σπίτι που άφησε πίσω του;
Υπήρχε, άραγε, εκείνο το σπίτι που γνώριζε; Και πώς μπορεί να επανασυνδεθεί εκείνο το παρελθόν με το σημερινό παρόν όταν έχει μεσολαβήσει το στρατόπεδο εξόντωσης;
Ακόμα περισσότερο είναι δυνατόν ο επιζών, η επιζήσασα, να παραμείνουν οι ίδιοι άνθρωποι όπως ήταν πριν από το στρατόπεδο; Πάνω σε αυτόν τον καμβά των ερωτήσεων χτίζει το εξαιρετικά υποβλητικό, υπαινικτικό και υπαρξιακό μυθιστόρημά του ο Άαρον Άπελφελντ.
Ο νεαρός ήρωας του μυθιστορήματος, έχει μόλις αφήσει το στρατόπεδο και κινάει να επιστρέψει σπίτι του. Ό,τι συναντάει στην περιπλάνησή του δεν είναι παρά εικόνες μιας κατερειπωμένης Ευρώπης που την περπατούν άνθρωποι επιζώντες όπως και ο ίδιος, αλλά με τη θέληση να αλλάξουν τη ζωή τους.
Έλενα Χουζούρη
