Janusz Korczak

Για το βιβλίο «Το δικαίωμα του παιδιού στο σεβασμό» του Γιάνους Κόρτσακ (μτφρ. - επίμετρο Μπεάτα Ζουλκιέβιτς, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Σωτήρη Βανδώρου

Ο επιπόλαιος αναγνώστης μπορεί να διατρέξει το σύντομο κείμενο-μανιφέστο για το παιδί και τα δικαιώματά του του Janusz Korczak και να μονολογήσει «μα, αυτά τα ξέρουμε, τα ασπάζεται κάθε προοδευτική παιδαγωγική». Ακόμη κι έτσι, ωστόσο, θα όφειλε να αναγνωρίσει το ρηξικέλευθο χαρακτήρα του την εποχή που γράφτηκε, σχεδόν έναν αιώνα πριν (1928-29). Πράγματι, εξάλλου, πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό έργο από ένα πολύ ευρύτερο corpus το οποίο συγκαταλέγεται στις πηγές διαμόρφωσης σύγχρονων αντιλήψεων για την ανατροφή των παιδιών. Θεωρείται, δε, ξεχωριστή η συνεισφορά του στη διαμόρφωση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ του 1989 (νόμος του ελληνικού κράτους από το 1992).

Ο πολωνοεβραίος γιατρός έζησε μια ζωή αφιερωμένη στην κοινωνική προσφορά και κατεξοχήν στα παιδιά. Αυτή περιλάμβανε εξίσου θεωρητικό προβληματισμό και συγγραφικό έργο, όσο και ακαταπόνητη πρακτική δράση με πλήθος σημαντικών πρωτοβουλιών.

Ποιος υπήρξε όμως ο όχι και τόσο γνωστός στην Ελλάδα Γιάνους Κόρτσακ; Στην υπό παρουσίαση πολύ φροντισμένη έκδοση η Μπεάτα Ζουλκιέβιτς εκτός από τη μετάφραση του κειμένου στην οποία διατηρείται στο ακέραιο το πάθος του συγγραφέα χωρίς να χάνει καθόλου σε ακρίβεια, μας παρέχει κι ένα κατατοπιστικό επίμετρο στο οποίο μαθαίνουμε για μια ιδιαίτερη και πολυσχιδή προσωπικότητα. Ο πολωνοεβραίος γιατρός έζησε μια ζωή αφιερωμένη στην κοινωνική προσφορά και κατεξοχήν στα παιδιά. Αυτή περιλάμβανε εξίσου θεωρητικό προβληματισμό και συγγραφικό έργο, όσο και ακαταπόνητη πρακτική δράση με πλήθος σημαντικών πρωτοβουλιών.

Ο Κόρτσακ (1878-1942) εγγράφεται σε ένα κύμα πρωτοπόρων παιδαγωγών γνωστότεροι από τους οποίους είναι οι Φρέιρε, Μοντεσόρι και Ντιούι. Ο ίδιος ωστόσο εμφανίζεται σαφώς λιγότερο συστηματικός στη σκέψη του, σκοπίμως καθώς φοβάται τον κίνδυνο να γίνει δογματικός. Αυτοπεριορίζεται έτσι, τονίζοντας αντίθετα την ανάγκη να τεθεί στο προσκήνιο το ίδιο το παιδί με τους δικούς του όρους και να οικοδομηθεί μαζί του ένας αβίαστος και ειλικρινής διάλογος.

Ως στρατιωτικός γιατρός υπηρέτησε σε δυο πολέμους, στον Α’ Παγκόσμιο και κατόπιν στον μπολσεβικο-πολωνικό. Είναι φανερό ότι αυτή η εμπειρία και τα παρακολουθήματά της υπήρξαν διαμορφωτικά για τον ίδιο ο οποίος συμμετείχε μεταπολεμικά σε φιλανθρωπικούς συλλόγους που ασχολούνταν και με τα ορφανά των πολέμων. Αφενός, βίωσε τον παραλογισμό, τη βία και την καταστροφή των ενηλίκων τους οποίους και ψέγει αν μη τι άλλο για ανεπάρκεια και υποκρισία όταν παραδίδουν μαθήματα στους ανήλικους. Αφετέρου, ελπίζει ότι μια εναλλακτική παιδαγωγική που θα αφήνει πολύ μεγαλύτερα περιθώρια ελευθερίας κι αυτενέργειας στα σημερινά παιδιά μπορεί όχι μόνο να καταστήσει τα ίδια πιο αξιοπρεπή και πιο ευτυχισμένα ως ανθρώπινα όντα, αλλά και να οδηγήσει σε μια ανθρωπότητα που δεν θα μαστίζεται από τον αλληλοσπαραγμό και τα μικροπρεπή ανθρώπινα πάθη.

korczak1Στο κείμενό του, λοιπόν, τον τόνο δίνει η επίκριση προς κάθε διδακτική και παιδαγωγική ρέπει προς τον αυταρχισμό, τη χειραγώγηση, το διδακτισμό. Γενικότερα, όμως, διαπιστώνει υποτίμηση των παιδιών τόσο με την έννοια ότι παραγνωρίζεται το πραγματικό δυναμικό τους το οποίο παραμένει έτσι εγκλωβισμένο από αχρείαστους περιορισμούς κι απαγορεύσεις, όσο και με την έννοια ότι υπάρχει μια μονομερής εστίαση εκπαιδευτικών και γονιών στην επισήμανση λαθών κι αστοχιών σε μαθήματα και συμπεριφορά, αντί να δίνουν απλόχερα τους επαίνους και την ενθάρρυνση για κάθε γνωσιακή ή ηθική κατάκτηση των παιδιών. Επομένως, ο σεβασμός προς το παιδί ως λέξη-κλειδί της προσέγγισης του Κόρτσακ συμπυκνώνει πολλαπλά νοήματα, συνδεόμενος πρώτα απ’ όλα με τη σχεδόν απεριόριστη ελευθερία που θεωρεί ότι πρέπει να απολαμβάνουν. Τα παιδιά είναι κι αυτά άνθρωποι κι ως ανθρώπους θα πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε. Αυτό στο οποίο υπολείπονται σε σχέση με τους μεγάλους είναι η εμπειρία. Πρέπει να τους δοθεί η δυνατότητα να αποκτήσουν την εμπειρία, δηλαδή να ζήσουν τη ζωή τους, θεωρώντας τα ικανά κι όχι ανήμπορα πλάσματα.

Ο Κόρτσακ εφάρμοσε αυτό το σκεπτικό επί 30 χρόνια στο «Σπίτι των Ορφανών». Εκεί τα παιδιά αναλάμβαναν πρωτοποριακές δράσεις και, βεβαίως, τις αντίστοιχες ευθύνες κατά το πρότυπο μιας αυτοδιοικούμενης κοινότητας. Έτσι, για παράδειγμα, το ότι έγραφαν κι εξέδιδαν τη δική τους εφημερίδα ή ότι μετείχαν στο δικό τους κοινοβούλιο –διόλου προφανή για την εποχή– είναι ασφαλώς καλοδεχούμενα και επαινετά.

Ο έλεγχος και η πειθαρχία δεν θα πρέπει να θεωρηθούν εκ προοιμίου κι ολοκληρωτικά αποδοκιμαστέα ως, υποτίθεται, εκφράσεις ανελευθερίας.

Προσωπικά, θα διατηρήσω τις αντιρρήσεις μου για τη λειτουργία και αντίστοιχου «δικαστηρίου» στις εργασίες και στην κρίση του οποίου υπάγονταν με τους ίδιους όρους εξίσου ανήλικοι και ενήλικοι. Θέλω να πω ότι κάτι τέτοιο μου θυμίζει την ελευθεριακή παιδαγωγική του Σάμερχιλ του Α. Σ. Νηλ και τις υπερβολές της. Δηλαδή, είναι ένα πράγμα ο εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης και η άρνηση του αυταρχισμού και είναι άλλο να φτάσει στο άλλο άκρο, καταργώντας κάθε Διαφορά μεταξύ εκπαιδευτή κι εκπαιδευόμενου, τέκνου και παιδιού, ανήλικου κι ενήλικα. Με άλλα λόγια, ο έλεγχος και η πειθαρχία δεν θα πρέπει να θεωρηθούν εκ προοιμίου κι ολοκληρωτικά αποδοκιμαστέα ως, υποτίθεται, εκφράσεις ανελευθερίας. Κινδυνεύει εδώ μια προοδευτική παιδαγωγική να αυτοϋπονομευθεί, στο βαθμό που η ριζική αναθεώρηση μη παιδοκεντρικών παιδαγωγικών μοντέλων φτάνει στην παιδολατρεία και την ίδια στιγμή «εξαφανίζει» το παιδί εξομοιώνοντάς το με τον ενήλικα. Παρά αυτή την επιφύλαξη, η γνωριμία με τον Κόρτσακ και το έργο του συνιστά μια πολύ δυνατή εμπειρία η οποία αποκορυφώνεται με τη δραματική κατάληξη του ίδιου και της τελευταίας γενιάς των παιδιών «του». Οδηγήθηκαν όλα με τον ίδιο επικεφαλής από το γκέτο της Βαρσοβίας στο στρατόπεδο θανάτου της Τρεμπλίνκα απ’ όπου δε διασώθηκε κανείς τους…

* Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ είναι λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Πιο σπάνια είμαστε σύμβουλοι της παρηγοριάς, πιο συχνά αυστηροί κριτές. Η άμεση ετυμηγορία και η τιμωρία μόνο ένα αποτέλεσμα έχουν: Σπανιότερες, αλλά λόγω αυτού ισχυρές και πεισματάρικες, θα είναι οι προκαλούμενες από την πλήξη και την αντίδραση σκανταλιές. Εξού και η ενίσχυση της επιτήρησης, το τσάκισμα της αντίστασης, η προστασία από τις εκπλήξεις. Ιδού ο κατήφορος του παιδαγωγού: υποτιμά, δεν εμπιστεύεται, υποψιάζεται, παρακολουθεί, τσακώνει, επιπλήττει, κατηγορεί και τιμωρεί, ψάχνει κατάλληλους τρόπους για να προλαμβάνει, όλο και πιο συχνά απαγορεύει και όλο και πιο απολυταρχικά αναγκάζει. Δεν αναγνωρίζει την προσπάθεια του παιδιού να γεμίσει με επιμέλεια μια σελίδα του τετραδίου ή μια σελίδα ζωής, μόνο ψυχρά ισχυρίζεται: Λάθος». (σελ. 35).


 

exof korczakΤο δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό
Janusz Korczak
Μτφρ.-Επίμετρο Μπεάτα Ζουλκιέβιτς
Μεταίχμιο 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη € 9,90 

 

politeia link

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γιατί οι Δανοί μεγαλώνουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο

Γιατί οι Δανοί μεγαλώνουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο

Με αφορμή το «Γιατί οι Δανοί μεγαλώνουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο» των Jessica Joelle Alexander & Iben Dissing Sandhal (εκδ. Διόπτρα)

Του Σωτήρη Βανδώρου

Οι Δανοί θεωρούνται, με βάση τις σχετικές έρευνες, από τους πιο ευτυχισμένους λαούς...

Γονείς, οι πρώτοι παιδαγωγοί

Γονείς, οι πρώτοι παιδαγωγοί

Του Σωτήρη Βανδώρου

Είναι η πιο τρομερή περιπέτεια για την ανθρώπινη συνθήκη, λέει μετά λόγου γνώσεως ο Αλντό Ναουρί, για την ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Στο βιβλίο του Εκπαιδεύοντας τα παιδιά ο λιβυκής κατ...

Σε τι ξεχωρίζει ο καλός δάσκαλος

Σε τι ξεχωρίζει ο καλός δάσκαλος

Εάν θέλουμε να ξεχωρίσουμε έναν παράγοντα ως τον πλέον σημαντικό σε κάτι τόσο περίπλοκο όσο ένα εκπαιδευτικό σύστημα ποιος θα ήταν αυτός; Το πρόγραμμα σπουδών; Οι παιδαγωγικές αρχές και μέθοδοι που εφαρμόζει; Ο γενικός προσανατολισμός του; Όχι, λέει ο Todd Whitaker, τίποτε από αυ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ