banksy 390x260

Του Σωτήρη Βανδώρου

Έχει γίνει έννοια πασπαρτού. Έχει αναγορευτεί σε αιτία όλων των δεινών. Όποιο κι αν είναι το πρόβλημα, ο νεοφιλελευθερισμός φταίει! Θυμίζει την άλλη λέξη που όλα τα σφάζει κι όλα τα μαχαιρώνει, τον λαϊκισμό. Διαλέγετε και παίρνετε ανάλογα με τις ιδεολογικές σας προτιμήσεις και τις πολιτικές σας συμπάθειες. Έτσι (όπως ακριβώς και για τους αρνητές της χρησιμότητας της έννοιας του λαϊκισμού), η κατάχρηση και η υπερδιαστολή της έννοιας οδηγεί ορισμένους να ισχυριστούν ότι στερείται αναλυτικής αξίας, ίσως και νοήματος συνολικά. Ας πούμε, κάποιοι θα μας πουν δηκτικά ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι ο τελευταίος που μπορεί να ενοχοποιηθεί για την οικονομική μας κρίση (παρά το γεγονός ότι αυτό ακριβώς έχει υποστηριχθεί κατά κόρον): αν οι πολιτικές που ασκούνταν από τις ελληνικές κυβερνήσεις ήταν στ’ αλήθεια νεοφιλελεύθερες, τότε δεν θα φτάναμε ποτέ στα πρόθυρα της χρεωκοπίας· διότι αν κάτι εχθρεύεται ο νεοφιλελευθερισμός, θα μας θυμίσουν, είναι οι «υπέρογκες» δημόσιες δαπάνες, τα χρέη και τα ελλείμματα. Είναι στ’ αλήθεια έτσι;

Μπορούμε να (ξανα)στοχαστούμε το ζήτημα με τη συνδρομή της Wendy Brown, η οποία βεβαίως, όπως μας προϊδεάζει κι ο τίτλος του βιβλίου της –Η καταστροφή του δήμου–, λαμβάνει μια πολιτικά στρατευμένη στάση εναντίον του. Αυτό ωστόσο δεν θίγει την ποιότητα της επιχειρηματολογίας της. Για να πάμε κατευθείαν στο ψαχνό, η συγγραφέας τονίζει εμφατικά ότι θα ήταν λάθος να περιστείλουμε την έννοια στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής. Αυτό θα ήταν τόσο περιοριστικό ώστε τελικά να ισοδυναμεί με καθαρή παρανόηση. Αντίθετα, πρέπει να προσεγγιστεί ως ένα δόγμα (με την ευρεία έννοια του όρου), κι ακόμα γενικότερα ως ένας τύπος ορθολογικότητας (κι ένας σύστοιχος τύπος λόγου – discourse) ο οποίος επιδιώκει να επιβάλλει τις νόρμες του σε όλα τα πεδία του ανθρώπινου βίου στα οποία και εμφιλοχωρεί με πολλαπλές μορφές, συχνά ανεπίγνωστα ή ανεπαίσθητα. 

Για την καταγωγή του φαινομένου

Προσβάλλει τις δημοκρατικές αρχές, την αρετή του πολίτη, την έννοια του δημόσιου αγαθού, αλλά και πολιτισμικές κατακτήσεις του διαφωτισμού και της νεωτερικότητας όπως αυτές της πνευματικής καλλιέργειας και της εγκύκλιας μόρφωσης.

Σε αυτή την προοπτική η καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Berkeley καταπιάνεται με την καταγωγή του φαινομένου, με θεωρητικές επεξεργασίες και πολιτικές εφαρμογές του (καθώς και τη συνάφεια μεταξύ τους) αποδίδοντας έμφαση στους τρόπους με τους οποίους ο νεοφιλελευθερισμός προσβάλλει τις δημοκρατικές αρχές, την αρετή του πολίτη, την έννοια του δημόσιου αγαθού, αλλά και πολιτισμικές κατακτήσεις του διαφωτισμού και της νεωτερικότητας όπως αυτές της πνευματικής καλλιέργειας και της εγκύκλιας μόρφωσης. Εδώ δεν θα παρακολουθήσουμε βήμα-βήμα την επιχειρηματολογία της, εστιάζοντας αντ΄ αυτού επιλεκτικά σε ορισμένα από τα κυριότερα σημεία.

Το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και ως μια εκτενής συμπλήρωση και μερική αναθεώρηση της διαπραγμάτευσης του Μισέλ Φουκώ επί του νεοφιλελευθερισμού, με αναφορά κατεξοχήν στις διαλέξεις του στο Collège de France του 1978-79 (Η γέννηση της βιοπολιτικής, εκδ. Πλέθρον), αν και είναι και κάτι παραπάνω από αυτό. Η κύρια θέση την οποία η Brown υιοθετεί απ’ τον Φουκώ και την επανεπεξεργάζεται είναι πως ο νεοφιλελευθερισμός αναγορεύει τις γενικές αρχές της οικονομίας της αγοράς σε αρχές της τέχνης/τεχνικής της διακυβέρνησης (κι εδώ: διακυβέρνηση με μια πολύ ευρεία έννοια). Αυτό, μεταξύ άλλων, θα πει ότι το κράτος δεν προβαίνει σε κάποια κίνηση καταρχάς απόσυρσης ή έστω περιορισμού της ανάμειξής του στην οικονομία (κατά τις επιταγές του κλασικού φιλελευθερισμού), αλλά λειτουργεί ως «ρυθμιστής της αγοράς επί της κοινωνίας». Πιο συγκεκριμένα, το κράτος εγκολπώνεται και θέτει ενεργητικά σε εφαρμογή την (πολιτική, εν τέλει) ορθολογικότητα του νεοφιλελευθερισμού όχι μόνο με το να καταστήσει την οικονομία σε πρωταρχικό αντικείμενο των πολιτικών του, αλλά, επιπλέον (κι αυτό είναι εξίσου αν όχι περισσότερο σημαντικό), με το να αναγορεύσει σε πρότυπο τις αρχές της οικονομίας και να μετατρέπει σε αγοραία όλα τα πεδία. Εδώ, λοιπόν, εξίσου για Φουκώ και Brown, ο νεοφιλελευθερισμός μετασχηματίζει ριζικά τον κλασικό φιλελευθερισμό προς τον οποίο αντίκειται. Για τους κλασικούς φιλελεύθερους, το κράτος πρέπει να κυβερνήσει εξαιτίας της αγοράς, κάτι που περιλαμβάνει και δευτερογενείς παρεμβάσεις του σε σχέση με τις επαχθείς επιπτώσεις της, π.χ. αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανεργίας. Για τους νεοφιλελεύθερους, το κράτος πρέπει να κυβερνήσει για την αγορά (δηλαδή για να την υπηρετήσει και όχι για να την αντισταθμίσει). Αυτό οδηγεί σε πολύ διαφορετικές κατευθύνσεις. Ας πούμε, με το νεοφιλελεύθερο φίλτρο, η κοινωνική πολιτική εμφανίζεται εκ προοιμίου κι αθεράπευτα κοστοβόρα και αντιπαραγωγική (εν τέλει: ανορθολογική) εφόσον παρεμποδίζει την αέναη οικονομική ανάπτυξη.

banksy2Ακόμη περισσότερο, ο νεοφιλελευθερισμός επιχειρεί να εμφιλοχωρήσει σε όλες τις σχέσεις και συμπεριφορές με το να μετατρέπει τα πάντα σε μεγέθη της οικονομίας (π.χ. «ανθρώπινο κεφάλαιο»), να τα ρυθμίζει βάσει των δικών του αρχών (π.χ. «ανταγωνισμός») και να τα αποτιμά με τα δικά του μέτρα και σταθμά (π.χ. «απόδοση επένδυσης»). Σωρευτικά, το νεοφιλελεύθερο σχέδιο έχει επιπτώσεις επιστημολογικές (τι συνιστά έγκυρη γνώση, τι αξιώνει καθεστώς αλήθειας) και οντολογικές (πώς κατανοώ την ίδια την ουσία της ύπαρξής μου και τη σχέση μου με τον κόσμο) έτσι ώστε να κατασκευάζει έναν συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου, τον homo economicus. Η αμερικανίδα πανεπιστημιακός και διανοούμενη αφιερώνει πολλές σελίδες με αναφορά και σε εμπειρικά παραδείγματα με τα οποία αφενός τεκμηριώνει την ανάλυσή της, αφετέρου εκδηλώνει τη βαθύτατη ανησυχία της (θα ξεχώριζα τη διαπραγμάτευσή της του σκεπτικού συγκεκριμένης απόφασης δικαστή το οποίο γενικεύει προκειμένου να δείξει πώς η νεοφιλελεύθερη κοσμοθεώρηση διεισδύει και στο χώρο του Δικαίου). Ας πούμε, εντοπίζει (και) στη συρρίκνωση των ανθρωπιστικών σπουδών στα πανεπιστήμια την επενέργεια του νεοφιλελευθερισμού. Ολοένα και περισσότερο η χρηματοδότηση σε τομείς που δεν έχουν προφανές κι ευθύ οικονομικό αντίκτυπο περιορίζεται στη βάση κριτηρίων άμεσου κόστους-οφέλους. Αλλά και οι φοιτητές τείνουν να επιλέγουν σπουδές με τις οποίες (εκτιμούν ότι) θα έχουν γρηγορότερη «απόσβεση» των πόρων που επενδύουν (σε χρήμα και χρόνο), μπαίνοντας στη θέση του επενδυτή (του εαυτού τους ως ανθρώπινου κεφαλαίου).

Η Brown αντιτείνει στον homo economicus τον homo politicus, τον οποίο συνδέει με τη δημοκρατία και την έννοια του πολίτη...

Η Brown αντιτείνει στον homo economicus τον homo politicus, τον οποίο συνδέει με τη δημοκρατία και την έννοια του πολίτη (κάτι που δεν απασχόλησε τον Φουκώ), έναν ανθρώπινο τύπο που δεν αναγάγει τα πάντα σε οικονομικά μεγέθη, δεν διακατέχεται μονομερώς από το πνεύμα της κτητικότητας, δεν βλέπει τους πάντες ανταγωνιστικά, αλλά υιοθετεί συλλογικές αξίες και κατανοεί την έννοια του κοινωνικού αγαθού. Μολονότι ίσως στο βιβλίο εντοπίζεται κάποια μονομέρεια ή και υπερβολές ως προς ορισμένες γενικεύσεις, ιδίως ως προς την υποτίμηση αντίρροπων δυνάμεων που αναπτύσσονται προς το νεοφιλελευθερισμό, είναι παρόλα αυτά αξιοδιάβαστο. Κι ας μου επιτραπεί να συμπληρώσω στο πνεύμα του μια επαναλαμβανόμενη χρόνο το χρόνο προσωπική παρατήρηση που δεν παύει να με αναστατώνει κάθε φορά: Σε πανεπιστημιακό μάθημα που εξετάζονται διάφορες πολιτικές θεωρίες, η θέση ότι το εγωιστικό συμφέρον, η κτητικότητα και ο ανταγωνισμός συνιστούν οιονεί ανθρωπολογικές σταθερές περνάει συνήθως ασχολίαστη, ενώ, σε αντιδιαστολή, η υπεράσπιση μιας αλληλέγγυας κι εξισωτικής κοινωνίας προκαλεί πάντα κάποιες αντιρρήσεις: «Μα, αυτό δεν είναι αξιοκρατικό», «μα, δεν είναι ρεαλιστικό»…

* Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ είναι λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο νεοφιλελευθερισμός διέπει την κοινή λογική, μια εξευγενισμένη και περίπλοκη κοινή λογική, μια αρχή της πραγματικότητας που ανακατασκευάζει θεσμούς και ανθρώπους παντού όπου εφαρμόζεται, φωλιάζει και επιβεβαιώνεται. Φυσικά, υπάρχουν επιπλοκές, όπως διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία, εξαιτίας της ιδιωτικοποίησης δημόσιων αγαθών, της επίθεσης εναντίον των συνδικάτων, των περικοπών στις δημόσιες υπηρεσίες. Όμως ο νεοφιλελευθερισμός είναι μάλλον πιο κοντά στους τερμίτες παρά στα λιοντάρια. Η συλλογιστική του εισδύει αργά και σταθερά στους εργασιακούς χώρους, στα σχολεία, στις δημόσιες υπηρεσίες, στον κοινωνικό και πολιτικό λόγο και προπάντων στο υποκείμενο» (σελ. 48).

exof neofileleΗ καταστροφή του δήμου
Η λαθραία επανάσταση του νεοφιλελευθερισμού
Wendy Brown
Μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου
Εκδόσεις Πατάκη 2017
Σελ. 420, τιμή εκδότη € 19,70

 politeia link

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ WENDY BROWN  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δημοκρατία & φιλελευθερισμός: Μαζί ή χώρια;

Δημοκρατία & φιλελευθερισμός: Μαζί ή χώρια;

Του Σωτήρη Βανδώρου

Σήμερα οι δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν διάγουν και τις καλύτερες των ημερών. Η δυσανεξία που νιώθουν οι πολίτες για τη λειτουργία των θεσμών και την ικανότητα του πολιτικού προσωπικού να ανταποκρίνε...

Θέλουμε πολίτες, όχι χρήσιμες μηχανές

Θέλουμε πολίτες, όχι χρήσιμες μηχανές

Του Σωτήρη Βανδώρου

Η γνώση, η καινοτομία, η τεχνολογία συνιστούν πολύτιμους πόρους στο πλαίσιο του αδυσώπητου οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών. Και πολλά από αυτά επιχειρούν να ε...

Δημοκρατία χωρίς δήμο;

Δημοκρατία χωρίς δήμο;

Του Σωτήρη Βανδώρου

«Καθώς οι ριζοσπαστικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις τους έχασαν τη λαϊκή υποστήριξη, άρχισαν να λένε πως ο μέσος άνθρωπος δεν ήταν σε θέση να πάρει αποφάσεις ζωτικής οικ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ