Ανοικτή επιστολή προς τον υπουργό για τις Βιβλιοθήκες

Αξιότιμε Κύριε Υπουργέ,

Τι σημαίνει Σχολική Βιβλιοθήκη στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα;

Στις 9 Φεβρουαρίου δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως η απόφασή σας που αφορούσε την ίδρυση Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Κατά την ανάγνωση των άρθρων προκύπτουν πολλές απορίες και ερωτήσεις: Πώς και γιατί η γνώση μας και η εμπειρία μας για τις βιβλιοθήκες εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα τόσο μικρή; Τόσο ελάχιστα συνδεδεμένη με τον ζωντανό, πολύχρωμο κόσμο των βιβλιοθηκών; Τόσο ελάχιστα σε επαφή με τις παγκόσμιες εξελίξεις στον τομέα της βιβλιοθηκονομίας;

 Περιγράφει ένα σχολικό σύστημα το οποίο μάλλον λειτουργεί σε ένα παράλληλο σύμπαν, αφού στο ελληνικό σχολείο δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια για την κατάργηση του μοναδικού σχολικού εγχειριδίου και για την οργανική ένταξη της έρευνας στα πλαίσια κάθε μαθήματος.

Η πρώτη παιδική βιβλιοθήκη της Ελλάδας λειτούργησε στην Ελευσίνα το 1978. Η λειτουργία της βιβλιοθήκης εκείνης παραμένει και σήμερα πρότυπο, που δεν έχουμε καταφέρει να αγγίξουμε έκτοτε. Ιδρύουμε συνέχεια βιβλιοθήκες (πρόσφατα οι δήμοι, τώρα κάθε σχολείο)˙ χτίζουμε όλο και μεγαλύτερα κτίρια για να τις στεγάσουμε, χωρίς να γνωρίζουμε ούτε τι δυνατότητες έχουν, ούτε πώς να τις λειτουργήσουμε, ούτε πώς να τις ανανεώνουμε διαρκώς. Και το κυριότερο: χωρίς να έχουμε εξασφαλίσει τους απαραίτητους πόρους και το προσωπικό το αναγκαίο για τη σωστή και αποδοτική λειτουργία τους.

Η υπουργική απόφαση περί σχολικών βιβλιοθηκών από άποψη συντακτικού και διατύπωσης θυμίζει έκθεση ιδεών μαθητή της Γ’ Λυκείου στις πανελλήνιες. Αναλύει εν εκτάσει και με λεπτομέρειες το πώς θα γίνεται η απόσυρση τεκμηρίων αλλά δεν αφιερώνει παρά μια μόνο φράση στο πώς και ποιος θα επεξεργάζεται το καινούργιο υλικό της βιβλιοθήκης. Αναφέρεται στις σχολικές βιβλιοθήκες, αντιγράφοντας διατάξεις που αφορούν γενικά τις βιβλιοθήκες, αγνοώντας τις ιδιαίτερες συνθήκες μιας σχολικής βιβλιοθήκης - ειδικότερα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Περιγράφει ένα σχολικό σύστημα το οποίο μάλλον λειτουργεί σε ένα παράλληλο σύμπαν, αφού στο ελληνικό σχολείο δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια για την κατάργηση του μοναδικού σχολικού εγχειριδίου και για την οργανική ένταξη της έρευνας στα πλαίσια κάθε μαθήματος.

Αν δεν θέσουμε τα προβλήματα στις πραγματικές τους διαστάσεις, αν δεν βρούμε λύσεις που θα προωθούν και θα αναδεικνύουν την πρόσβαση των παιδιών στις βιβλιοθήκες, τότε δεν θα καταφέρουμε τίποτα. Εμείς θα εξακολουθήσουμε να αναρωτιόμαστε για τις κακοδαιμονίες του εκπαιδευτικού συστήματος και τα παιδιά μας θα θεωρούν βιβλιοθήκη μια αποθήκη με βιβλία, η οποία θα είναι ανοικτή τρεις ώρες κάθε εβδομάδα.

Μετά την ανάγνωση της υπουργικής απόφασης ερωτήσεις μόνο μπορούν να διατυπωθούν:

 Άρθρο 1: Σύστημα Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών

Ποια η αναγκαιότητα ίδρυσης ενός ακόμη δικτύου βιβλιοθηκών όταν υπάρχει το Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών του οποίου προΐσταται η Εθνική Βιβλιοθήκη; Βεβαίως θα μπορούσε να λειτουργεί δίκτυο σχολικών βιβλιοθηκών, καθώς αποτελούν μια ειδική κατηγορία βιβλιοθηκών, αλλά δεν θα πρέπει να υπάρχει διασύνδεση με το ευρύτερο δίκτυο των βιβλιοθηκών και να έχουν οι σχολικές βιβλιοθήκες πρόσβαση στις υπηρεσίες του (επιμορφώσεις, εκπαιδευτικό υλικό, καμπάνιες φιλαναγνωσίας);

Άρθρο 2: Σκοπός του Συστήματος Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών

Ποια είναι η περιγραφή των υπηρεσιών του συγκεκριμένου δικτύου; Στο νόμο αναφέρεται μια αρκετά γενικόλογη περιγραφή του σκοπού του. Θα λειτουργεί έτσι ώστε να υπάρχει κοινός κατάλογος; Θα υπάρχει ενημέρωση και υποστήριξη των σχολικών βιβλιοθηκών στο έργο τους; Από ποιον κεντρικό φορέα στο υπουργείο; Από ποιους θα συγκροτηθεί;

Άρθρο 3: Περιγραφή του όρου σχολική βιβλιοθήκη

Σχολική βιβλιοθήκη είναι ένα κέντρο με ηλεκτρονικό και ψηφιακό εξοπλισμό; Πόσοι υπολογιστές ανά σχολική μονάδα για να καλύπτουν τις ανάγκες πόσων μαθητών; Ποια βιβλιοθηκονομικά προγράμματα και ποιες πλατφόρμες; Σε ποιους χώρους;

Άρθρο 4: Περιγραφή του χώρου

Σε ποιες σχολικές μονάδες υπάρχουν χώροι που να πληρούν τις προδιαγραφές σε έκταση και εξοπλισμό ώστε να μεταμορφωθούν σε βιβλιοθήκες; Όλες οι σχολικές βιβλιοθήκες που υπάρχουν σε σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης βρίσκονται σε σχολικές τάξεις. Ποιος είναι ο εξοπλισμός που θα πρέπει το σχολείο να διαθέτει; Πώς θα τον προμηθευτεί αφού ο νόμος δεν προβλέπει επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού;

Άρθρο 5: Ποιες είναι οι υπηρεσίες μιας σχολικής βιβλιοθήκης;

Η εκτενής περιγραφή του τρόπου εργασίας των μαθητών μέσα στη σχολική βιβλιοθήκη, σε ποιο σχολικό σύστημα πραγματοποιείται; Ποιος θα αναλάβει να τους εξοικειώσει με τις μηχανές αναζήτησης, ποιος θα εφαρμόσει «παιγνιώδεις δραστηριότητες μάθησης», θεατρικούς αυτοσχεδιασμούς, συγγραφή σεναρίων κλπ. με τρόπους διαφορετικούς από αυτούς που ήδη εφαρμόζονται μέσα στη σχολική τάξη;

Ο δανεισμός, η έκδοση κάρτα μέλους, η πρόσβαση στο διαδίκτυο (σε μηχανές αναζήτησης που υποδεικνύονται από το εκπαιδευτικό προσωπικό – με ποια κριτήρια και με ποιες γνώσεις;), η παραγωγή φωτοαντιγράφων (με τήρηση της νομοθεσίας περί πνευματικών δικαιωμάτων);. Η υποστήριξη των εκπαιδευτικών στο παιδαγωγικό τους έργο είναι υπηρεσία που παρέχεται από τη σχολική βιβλιοθήκη;(δεν γίνεται καμιά αναφορά στο νόμο). Η πληροφόρηση της σχολικής κοινότητας (δάσκαλοι, μαθητές, γονείς) για θεματικές προσεγγίσεις ή για βιβλιογραφικές πληροφορίες είναι υπηρεσία της σχολικής βιβλιοθήκης;

Στο ίδιο άρθρο, η εκτενής περιγραφή του τρόπου εργασίας των μαθητών μέσα στη σχολική βιβλιοθήκη, σε ποιο σχολικό σύστημα πραγματοποιείται; Ποιος θα αναλάβει να τους εξοικειώσει με τις μηχανές αναζήτησης, ποιος θα εφαρμόσει «παιγνιώδεις δραστηριότητες μάθησης», θεατρικούς αυτοσχεδιασμούς, συγγραφή σεναρίων κλπ. με τρόπους διαφορετικούς από αυτούς που ήδη εφαρμόζονται μέσα στη σχολική τάξη; Ποιος θα τους εκπαιδεύσει για την αναζήτηση βιβλιογραφίας και θα τους ενημερώσει για ποιο ταξινομικό σύστημα; Τι σημαίνει εκμάθηση μεθόδων για ανεξάρτητη αναζήτηση, εύρεση και εποικοδομητική χρήση των προσφερόμενων πηγών και εργαλείων μάθησης;

Άρθρο 6: Υπεύθυνος σχολικής βιβλιοθήκης

Έχουν οι εκπαιδευτικοί τις γνώσεις και την πείρα να διαχειριστούν μια σχολική βιβλιοθήκη, πέρα από την «αγάπη» τους για το βιβλίο; Ποιος δημόσιος φορέας και για πόσο χρόνο θα επιμορφώσει τους εκπαιδευτικούς στο έργο του εξειδικευμένου σχολικού βιβλιοθηκονόμου;

Με ποιες γνώσεις και πληροφόρηση οι εκπαιδευτικοί συγκροτούν και επεξεργάζονται τη συλλογή της βιβλιοθήκης; Ως σημαντικό έργο αναφέρεται πάλι η παραγωγή φωτοαντιγράφων.

Άρθρο 7: Οργάνωση και διαχείριση του υλικού

Είναι ο σύλλογος διδασκόντων ο πλέον αρμόδιος για να θέσει τα κριτήρια επιλογής υλικού; Ποια είναι η υπηρεσία ενός δικτύου αν όχι ο κοινός κατάλογος έτσι ώστε να μπορούν να διεξάγονται κοινές δράσεις όλων των σχολικών βιβλιοθηκών;

Πώς γίνεται η πρόσκτηση υλικού μέσω αγορών ενώ στην αρχή του νόμου δεν προβλέπεται επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού;

Ποιος καθορίζει ή πώς καθορίζεται το στοιχείο της πολιτικής και θρησκευτικής ή διαφημιστικής προπαγάνδας στην περίπτωση των δωρεών. Αυτό είναι το μόνο πρόβλημα των δωρεών; Μπορούν να ονομάζονται βιβλιοθήκες χώροι όπου η συλλογή τους χτίζεται μόνο με δωρεές; (γιατί αγορές δεν υπάρχουν τα χρήματα για να γίνουν).

Επεξεργασία – Καταλογογράφηση – Ταξινόμηση

Ο ηλεκτρονικός κατάλογος των βιβλιοθηκών είναι μια βάση δεδομένων ή γίνεται σε βιβλιοθηκονομικό πρόγραμμα (π.χ. ΑΒΕΚΤ);

Ποιες είναι οι εργασίες επεξεργασίας, καταλογογράφησης και ταξινόμησης; Το κόψιμο των ενωμένων φύλλων, η προσθήκη ετικετών και η καταγραφή του συγγραφέα και του αριθμού των σελίδων; Η προσθήκη θεμάτων (tags) που βοηθούν στην αναζήτηση τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς θα υπάρχει; Ποιος θα είναι υπεύθυνος γι’ αυτήν;

Ποιο ταξινομικό σύστημα θα ακολουθήσουν οι βιβλιοθήκες; Ο πιο προσφιλής τρόπος των εκπαιδευτικών να ταξινομούν είναι κατά ηλικίες. Όμως αυτός είναι λανθασμένος τρόπος προκειμένου να αναπτύξουν τα παιδιά αναγνωστικές ικανότητες. Με πόσες ώρες επιμόρφωσης ένας εκπαιδευτικός θεωρείται ικανός να ταξινομήσει υλικό με βάση ένα θεματικό ταξινομικό σύστημα όπως το σύστημα DEWEY;

Ποιες σχολικές βιβλιοθήκες θα κάνουν ψηφιοποίηση σπάνιων τεκμηρίων; Με ποιο εξοπλισμό; Με την έγκριση των εκδοτών και συγγραφέων; Το ψηφιοποιημένο υλικό θα διατίθεται και στις υπόλοιπες βιβλιοθήκες του δικτύου; Θα αποτελεί η διάθεση ψηφιοποιημένου υλικού μια υπηρεσία του δικτύου αυτού;

Άρθρο 8: Λειτουργία σχολικής βιβλιοθήκης

Νοείται στον 21ο αιώνα βιβλιοθήκη που λειτουργεί 3 ώρες την εβδομάδα και μάλιστα με τόσες πολλές αρμοδιότητες όπως αυτές ορίζονται σε προηγούμενα άρθρα του νόμου;
Πώς θα χρησιμοποιούν οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί τη βιβλιοθήκη τις υπόλοιπες ώρες χωρίς την υπηρεσία του υπεύθυνου/επιμορφωμένου/εξειδικευμένου προσωπικού;

Είναι οι εκπαιδευτικοί οι καταλληλότεροι για να θέσουν σε λειτουργία μια βιβλιοθήκη; Με ποιες γνώσεις; Οι βιβλιοθήκες κινδυνεύουν να μετατραπούν σε σχολικές αίθουσες και τα βιβλία σε εγχειρίδια. Βέβαια θα υπάρχουν και βιβλιοπαρουσιάσεις! Γιατί ο μόνος τρόπος να λειτουργήσουν αυτές οι βιβλιοθήκες, το πολύ σαν βιβλιοπωλεία, είναι η παρουσίαση των βιβλίων από τους συγγραφείς τους (με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Αυτό είναι διαφημιστική προώθηση;)

Ανακεφαλαιώνοντας, ο νόμος δεν λαμβάνει υπόψη του τις διεθνείς πρακτικές για τις σχολικές βιβλιοθήκες (βλ. IFLA School Library Guidelines), αναπαράγει τον στρεβλό τρόπο λειτουργίας των σχολικών βιβλιοθηκών τις τελευταίες δεκαετίες και δεν λειτουργεί στην κατεύθυνση της δημιουργίας των συνθηκών εκείνων, που θα επιτρέψουν στους μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης την πρόσβαση στη γνώση, την απόλαυση της ανάγνωσης και την καλλιέργεια αναγνωστικών συνηθειών.

Την επιστολή συνέταξε και προώθησε η Ειρήνη Βοκοτοπούλου, Κοινωνιολόγος, υπεύθυνη ιστοσελίδας για την προώθηση της ανάγνωσης στις παιδικές ηλικίες Bookbook.gr, Συνεργάτης Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών