tumblr_l6yr5re5n91qzx6rpo1_500
Του Σωτήρη Βανδώρου

Μια ανατομία της κουλτούρας του καταναλωτισμού που αποκτά δραματική επικαιρότητα λόγω της οικονομικής κρίσης

[Τα παρακάτω είχαν γραφτεί μερικούς μήνες πριν ξεσπάσει η παρούσα κρίση στην ελληνική οικονομία κι αποκτούν πλέον και  μια ειρωνική διάσταση]

Το μοντέλο ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας που βασιζόταν τις τελευταίες δεκαετίες και μέχρι πρότινος κατεξοχήν στην κατανάλωση βρίσκεται πλέον σε οριακό σημείο. Ο αλόγιστος δανεισμός και η συνακόλουθη υπερχρέωση των νοικοκυριών δεν μπορεί βεβαίως να συνεχιστούν στο εκρηκτικό πλαίσιο που έχει διαμορφώσει η παγκόσμια οικονομική κρίση. Τι ακριβώς θ’ αλλάξει σε βάθος χρόνου δεν μπορεί κανείς να προβλέψει με σιγουριά. Μπορεί τουλάχιστον να στοχαστεί την καταναλωτική κουλτούρα εντός της οποίας αναπτύχθηκαν και στη χώρα μας κοινωνικές νοοτροπίες και συμπεριφορές και η οποία είναι πιθανό να κλονιστεί σοβαρά. Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά της; Ποιες κοινωνικές ταυτότητες και σχέσεις επηρεάζει ή και διαμορφώνει; Ένα πολύτιμο βοήθημα είναι το κοινωνιολογικό δοκίμιο του Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους στοχαστές.

Θέλει να καταδείξει πως στην καταναλωτική κοινωνία, οι άνθρωποι δεν καταναλώνουν απλώς εμπορεύματα, μετατρέπουν οι ίδιοι τον εαυτό τους σε εμπόρευμα το οποίο προωθούν και διαφημίζουν, όπως οι πλασιέ την πραμάτεια τους. 

Φαντάζει ίσως παράξενο, αλλά στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του ο συγγραφέας καταπιάνεται με τους ιστοτόπους κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook. Ο λόγος είναι ότι θέλει να καταδείξει πως στην καταναλωτική κοινωνία, οι άνθρωποι δεν καταναλώνουν απλώς εμπορεύματα, μετατρέπουν οι ίδιοι τον εαυτό τους σε εμπόρευμα το οποίο προωθούν και διαφημίζουν, όπως οι πλασιέ την πραμάτεια τους. Είναι λοιπόν αυτή η σχέση που εμφιλοχωρεί στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις και τις αλλοτριώνει. Με τα λόγια του Μπάουμαν, «η κομβική, η αποφασιστική ίσως σκοπιμότητα της κατανάλωσης στην κοινωνία των καταναλωτών (έστω κι αν σπανίως διατυμπανίζεται και ακόμη σπανιότερα συζητείται δημοσίως) δεν είναι η ικανοποίηση αναγκών, επιθυμιών και λαχτάρων, αλλά η εμπορευματοποίηση ή επανεμπορευματοποίηση του καταναλωτή: η μετατροπή του σε ευπώλητο εμπόρευμα».

Αυτό το οποίο ενοχοποιείται εδώ δεν είναι η κατανάλωση γενικώς και αορίστως, αλλά ο καταναλωτισμός, δηλαδή εκείνος ο τύπος κοινωνικής ρύθμισης που προκύπτει όταν η κατανάλωση αναλαμβάνει τον κομβικό ρόλο που διαδραμάτιζε η εργασία στην κοινωνία των παραγωγών. Η τελευταία επεδίωκε πρώτα απ΄ όλα την ασφάλεια και βασιζόταν στην επιθυμία για ένα αξιόπιστο, εύτακτο και σταθερό περιβάλλον. Στην κοινωνία των καταναλωτών, η ικανοποίηση βρίσκεται αντιστρόφως στην άμεση απόλαυση των ηδονών. Ο σχεδιασμός, η επένδυση, η αποθήκευση δεν έχουν καμία θέση σε αυτήν, απορρίπτονται εκ προοιμίου ως αναχρονισμός. Τον τόνο δίνουν οι διαρκώς διογκούμενες, εντεινόμενες αλλά και μεταβαλλόμενες επιθυμίες.

Για τον Μπάουμαν, όπως είναι φανερό, η κουλτούρα του καταναλωτισμού είναι απορριπτέα εφόσον αντιστρατεύεται συλλογικές αξίες όπως η συνεργασία και η αλληλεγγύη, καλλιεργώντας αντίθετα τον κτητικό εγωισμό, την αδιαφορία για τον άλλον και ιδιαίτερα για τους αδύναμους, δηλαδή για όσους δεν διαθέτουν παχύ πορτοφόλι και οι οποίοι «φορτώνονται» την κοινωνική τους περιθωριοποίηση ως, τάχατες, ατομική αποτυχία. Ο συγγραφέας υποστηρίζει εντέλει ότι το πρόβλημα είναι σε μεγάλο βαθμό πολιτικό κι επομένως επιδέχεται πολιτικής διευθέτησης. Στη θέση μιας αδηφάγου αγοράς η οποία τείνει να επεκταθεί σε όλες τις όψεις του βίου και να εγκαθιδρύσει σχέσεις μοναχικότητας κι ανταγωνισμού, προκρίνει την επαναφορά ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους στο πρότυπο των σκαδιναβικών κρατών. Αυτή η προοπτική δεν στερεί δικαιώματα κι ελευθερίες, ούτε αντιστρατεύεται την ανάπτυξη και την ευημερία, όπως πράγματι δείχνει το υψηλό βιωτικό και καταναλωτικό επίπεδο των Σκαδιναβών. Αλλά εγκαθιδρύει σχέσεις κοινωνικής εμπιστοσύνης και συνοχής, σχέσεις που δεν προσβάλλονται εύκολα από τη ρευστότητα, την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια. Ίσως η οικονομική κρίση μάς ταρακουνήσει και μάς κάνει να βγούμε από τον καταναλωτικό μας λήθαργο και τη φούσκα της life style ευδαιμονίας. Είμαστε έτοιμοι;

Απόσπασμα
«Η κοινωνία των καταναλωτών είναι ίσως η μοναδική κοινωνία στην ανθρώπινη ιστορία που υπόσχεται ευτυχία στην εγκόσμια ζωή, ευτυχία εδώ και τώρα και σε κάθε διαδοχικό “τώρα”: εν ολίγοις, μια ευτυχία στιγμιαία και διηνεκή». (σελ. 63)

* Πρώτη δημοσίευση: «Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής»

b137759Ζωή για κατανάλωση
 Zygmunt Bauman
 Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας
 Πολύτροπον 2008
 ΣΕΛ. 200, ΤΙΜΗ €18,81

 politeia link

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ZYGMUNT BAUMAN

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ευρώπη restart» του Βασίλη Ν. Μίχου (κριτική) – Ανατροπή μιας ζοφερής κατάστασης

«Ευρώπη restart» του Βασίλη Ν. Μίχου (κριτική) – Ανατροπή μιας ζοφερής κατάστασης

Για το δοκίμιο του Βασίλη Ν. Μίχου «Ευρώπη restart» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Ιωάννης Αγραφιώτης

Ανέκαθεν η Ευρώπη είχε το διπλό ρόλο τόσο του ταγού όσο και του ισορροπιστή της υφηλίου. Πάντα πρωτοπόρος στην ανάπτυξη τεχνολογίας, στη γέννηση ιδ...

«Η φυλακή» του Τάσου Θεοφίλου (κριτική) – Γροθιά στο στομάχι και καμπανάκι εγρήγορσης

«Η φυλακή» του Τάσου Θεοφίλου (κριτική) – Γροθιά στο στομάχι και καμπανάκι εγρήγορσης

Για το αυτιοβιογραφικό βιβλίο του Τάσου Θεοφίλου «Η φυλακή» (εκδ. Αντίποδες), μια «μαρτυρία που είναι γροθιά στο στομάχι του αναγνώστη ενώ παράλληλα θα έπρεπε να λειτουργεί και ως καμπανάκι εγρήγορσης της οργανωμένης πολιτείας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

Για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουίζ Σβαρτς (Luiz Schwarcz) «Δεν έχω ανάσα» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Ίκαρος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Λουίζ Σβαρτζ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της Βρ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης επιστρέφει με τον «Σάκο Εκστρατείας» του μιλώντας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, για το μυθιστόρημα του Μάξιμ Μπίλλερ (Maxim Biller) «Ο λάθος χαιρετισμός» (μτφρ. Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Πατάκη), καθώς και για τη μελέτη του Βίκτορ ...

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Το Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 ολοκληρώνεται σήμερα με μια θεατρική παράσταση για την ισπανική γλώσσα. Κεντρική εικόνα: Ο Πέδρο Σαλίνας (Pedro Salinas), σημαντικός Ισπανός ποιητής και ένας από τους συγγραφείς του έργου «Doña Gramática» («Η κυρά-Γραμματική») του 1942.

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ